Hər yazının öz taleyi var...

Tanınmış yazıçı-filosof Firuz Mustafanın "Seçilmiş əsərləri"nin 30 cildliyinin ilk siqnal nüsxələri çapdan çıxıb.

Külliyatda müəllifin pyesləri, roman, povest və hekayələri, detetktiv, fəlsəfi əsərləri, şeirləri, publisistik məqalələri, tərcümələri, müsahibələri, haqqında yazılmış yazılar və digər materiallar yer alır.

Müəllif yaxın vaxtlarda külliyatının kütləvi nəşrinin reallaşacağına ümid bəsləyir.

Bununla bağlı onun oxuculara müraciət kimi nəzərdə tutulmuş "Hər yazının öz taleyi var..." yazısını oxuculara təqdim edirik.

Otuz cildlik seçilmiş əsərlərimin tam nəşri, nəhayət, başa çatdı. Amma bilmirəm, buna heç nəşr demək olarmı? Çünki hələlik hər cilddən "siqnal", "qaranquş" və ya nümunə hesab edilə biləcək məhdud sayda kitab, yəni bir neçə nüsxə çapdan çıxıb. Kitabların bir qədər çox sayda və ya kütləvi tirajla nəşr edilməsi isə bundan sonra artıq Sizdən, sizin tələbinizdən asılıdır.

Doğrusunu deyim ki, mən bu cildlərin necə yazıldığını sanki hiss etməmişəm. Başqa sözlə, çoxu yazı masası arxasında keçən ömrümün yaradıcılığa sərf olunan hər bir günü, hər saatı, hər anı mənim üçün bayram olmasa belə, hər halda əzablı da olmayıb. Ən azı, yazmaqdan zövq almışam, ruhən dincəlmişəm. Amma etiraf edim ki, yarım əsr ərzində yazılanları qısa bir vaxt ərzində nizama salmaq, onları sistemləşdirmək, janrlar üzrə qruplaşdırmaq, çapa təqdim etmək mənim üçün heç də asan olmadı. Üstəlik, az qala, bütün yazıların kompyuterdə yığıcısı, habelə cildlərin mütləq əksəriyyətinin tərtibçisi, redaktoru, korrektoru və rəssamı da özüm olmuşam.

Bəli, yorulmuşam. Amma mənən və ruhən yox, fiziki anlamda.

Bu ona bənzəyir ki, bağban uzun illər ərzində böyük bir eşq və həvəslə böyüdüb-bəslədiyi ağacların meyvəsini yığarkən usanır, əldən düşür, bezir.

Əlbəttə, yazmaq həm də enerji itirməkdir. İlk növbədə elə fiziki və zehni enerjini deyə bilərəm. Təbii ki, bu "enerji itkilərinə" müəyyən mənada ürək və zəka enerjilərini də əlavə etmək olar.

Yazılarımın bir çoxu it-bata düşüb, bir qisminin yazıldığı vərəqlər didilərək sıradan çıxıb. Bir xeyli yazılarımı, xüsusən gündəliklərimin əksəriyyətinin əlyazmasını isə özüm cırıb atdım. Niyə məhz gündəliklərimin? Əvvəla, belə bir qənaətə gəldim ki, hər kəsin özəl həyatı yalnız onun özünə məxsus olmalıdır. İkincisi isə, gündəliklərdə adı keçən adamların bir çoxunun bu keçən illər, ən azı yarım əsr ərzində gözümün qarşısındaca hədsiz dərəcədə "dəyişikliyə" məruz qalması məndə xəyal qırıqlığı yaratdı. Bir az da sadə dillə izah etməyə çalışsam belə deyərdim: haçansa qulliver hesab etdiklərimin əksəriyyəti tədricən cırtdana çevrildi, kiçildi, cılızlaşdı. Və əksinə. Adamların bu cür deqradasiyası, mənən aşınması məni zaman-zaman sarsıdıb. Beləliklə, ümidlərin çoxu puç olub. Bütün bu ağrılı müşahidələrin sənədli yazılarda nəşrinə, yayılmasına nəhayətdə bir ehtiyac duymadım. Axı, onsuz da mənim əksər bədii yazılarımın qəhrəmanları məhz bu cür "metamorfozaya" uğramış adamlardır. Bu adamları və ya bu adları "sənədləşdirməkdənsə", onları "bədiiləşdirmək" daha düzgün deyilmi? Bəli, mən ikinci yolu tutmağa üstünlük verdim. Beləliklə, sənədli müşahidələrimin çoxundan, yəni "gündəlik"lərimdən könüllü şəkildə imtina edəsi oldum.

Bəzən mənə deyirlər ki, çox yazırsan. Düzü, mən yaradıcılıq məsələsində "az" və ya "çox" arasında hansı meyarın, hansı səddin dayandığını dəqiq bilmirəm. Bircə onu bilirəm ki, ciddi yaradıcılıqda hansısa öhdəlikdən, plandan söhbət belə gedə bilməz.

Mən indi üst-üstə qalaqlanmış bu "kağız piramidaya", yəni "seçilmiş" cildlərimə baxanda həyəcanlanıram. Axı, bunların hamısı hərf-hərf yazılıb. Və bu hərflər arada mənə maddiləşmiş nəsnələri, lap elə daş və metal zərrələri xatırladır. Bu "zərrələr" söz-söz, kəlmə-kəlmə, cümlə-cümlə birləşərək o "piramidaları" əmələ gətirib.

Tam səmimiyyətlə deyirəm, mən özümü heç də "məhsuldar" yazıçılar sırasında görmürəm. Mənə elə gəlir ki, daha çox işləmək, daha çox yazıb-yaratmaq olardı. Amma orasını da deməliyəm ki, başqa sahələrdə "tənbəllik" etsəm də, yazı-pozu məsələsində astagəl olmamışam. Həmişə çox sürətlə yazıram. Gecənin bir aləmində qəfildən yadıma düşən hansısa bir fikri, bir sətri, bir misranı, bir dialoqu, bir epizodu yazmağa ərinməmişəm. Hərdən ağ kağızın üstündə bəziləri səf düzülüb sıralanan, bəziləri pərən-pərən düşmüş sətirlərimə baxanda ürəyimdən ən qəribə metaforalar, təşbehlər keçib. Ard-arda sıralanan bu sətirləri gah torpaq üstə açılan şuma, gah səmada çaxan şimşəyə, gah da ürək ritmlərinin əks olunduğu kardioqrama bənzətmişəm.

İş elə gətirib ki, mən əksər əsərlərimi gecələr yazmışam. Gündüzlər daha çox konkret iş-gücümlə məşğul olmuş, elmi-tədqiqat institutunda çalışmış, redaktorluq etmiş, radio-televiziyada verilişlər aparmış, müxtəlif təhsil ocaqlarında aspirant və tələbələrə mühazirələr demişəm. Daima zəhmətlə yaşamağa üstülük vermişəm. Kiminsə qazancına göz dikməyi, əlinə baxmağı özümçün əskiklik bilmişəm. Bir sözlə, aza qane olmuşam.

Kitablarımın bir qismini hələ Sovetlər dönəmində dövlət nəşriyyatları nəşr edib və müəllif qonorarı verib. Sonrakı mərhələdə əksəriyyəti az tirajla çap olunan kitablarımın əsas "sponsoru" tamaşalardan aldığım qələmhaqqı olub. Sponsor demişkən, Azərbaycan və rus dillərində nəşr edilmiş kitablarımdan bir neçəsinin işıq üzü görməsində adlarının hallanmasını istəməyən xeyirxah dostlarım dəstək verib ki, onlara da öz təşəkkürümü bildirirəm.

Bu cildlərdə toplanan yazıların hər birinin öz taleyi var. Mən bəzi qeydlərimdə bu barədə də söhbət açmışam. Amma indiki halda mənə hələ uşaqlıqdan kitabları sevdirən, hər bir yazıma görə fərəhlənən, bununla yanaşı, məni də fərəhləndirən və yazmağa sövq edən mərhum pedaqoq valideynlərimin adını xatırlamağı özümə borc bilirəm. Cari məişət qayğılarına və problemlərinə, bəlkə də, lazımi səviyyədə diqqət göstərə bilmədiyim ömür-gün yoldaşıma və övladlarıma da təşəkkürüm sonsuzdur. Mən bu əsərləri təkcə lampa işığında deyil, həm də onların ürəklərinin və çöhrələrinin işığında yazmışam.

Mən mənəvi tələbat və onun dialektik inkişafı haqqında bir sıra fəlsəfi əsərlərin müəllifiyəm. Dediyim odur ki, yazdıqlarımın hamısı məhz mənəvi tələbatımın nəticəsi kimi meydana gəlib.

Bu yazılar mənim "sandıq ədəbiyyatına" aid ediləcək yaradıcılıq nümunələrim deyil. Külliyata daxil edilmiş bütün əsərlər dəfələrlə kitablarımda çap olunub.

Mən 30 cildliyimi ənənəvi qaydada "Seçilmiş əsərlər" adlandırmışam. Əslində isə bu əsərlər "seçilmişlərdən seçilmişlərdir".

Və nəhayət.

Artıq dediyim kimi, 30 (otuz) kitabdan ibarət külliyatın hər cildindən ilk nümunələr hazırdır. Bəs, bu cildlər öz "ünvanına", yəni oxuculara çata biləcəkmi? Bəs, bu kitabların çap xərci (hələ digər xərcləri demirəm) öz borcunu ödəyəcəkmi?

Əlbəttə, sivil dünyada yaradıcı adamların bu işlər (yəni kitab satışı, maliyyə, reklam, nəşr, menecer, tərcümə və s.) üzrə köməkçiləri olur. Təbii ki, mənim belə köməkçilərim və "əlavə vasitələrim" yoxdur. Ona görə də imkanlarımı nəzərə alaraq belə qərara gəlmişəm ki, hələlik "siqnal" nüsxələri işıq üzü görən kitablar gələcəkdə istehlaka, tələbata uyğun olaraq nəşr edilsin. Yəni cildlər əvvəldən verilən sifarişin müqabilində çap olunacaq. Rəsmi sifarişə və sənədli müqaviləyə ehtiyac yoxdur. Mənim üçün oxucularımın sözü daha etibarlı və önəmlidir. Mənim üçün SÖZ hər şeydir.

Buyurun, SÖZ sizindir.

Firuz MUSTAFA

525-ci qəzet.- 2019.- 2 oktyabr.- S.19.