Sərdar Fərəcov: "İndi
geniş musiqi əsərlərinə nə hövsələ
qalıb, nə də enerji"
Bu
yaxınlarda "Xalq artisti" fəxri adı alan
tanınmış bəstəkar Sərdar Fərəcovdan
müsahibə almaq üçün direktoru olduğu
Üzeyir Hacıbəylinin Ev Muzeyinə gedərkən həm
qeyd dəftərimdə, həm də beynimdə bir çox
suallar vardı.
Ancaq etiraf edim ki, səmimi qarşılanma, bəstəkarın
müsahibə deyil də, müzakirəyə
üstünlük verməyi həqiqətən də xoş
və yaddaqalan bir söhbətə çevrildi.
Bu söhbətin dinləyən və arada tək-tük
suallarla cüzi müdaxilələr edən tərəfi,
sözsüz ki, mən idim. Sərdar müəllim
isə öz ürəyindəkiləri danışdıqca
danışırdı. Sual vermədən söhbətə
başladığımızdan diktofonu bir az
gec qoşdum.
Həmin
vaxt müsahibim mənə mərhum rejissor, aktyor
Hüseynağa Atakişiyevin şəklini göstərib
danışırdı:
- Bu, mənim
yaxın dostlarımdan, yaradıcılığıma təkan
verən insanlardan biridir. O, məni teatra gətirən
adamdır. Gənclər Teatrında biz onunla
30-a yaxın tamaşa işləmişik. Mən
məhz o teatrdan qanadlandım. Hüseynağanın
səması çox hündür idi. Bir
gün adi məişət əsəri, sabahı isə
Şekspirin fəlsəfi əsərini səhnələşdirə
bilirdi. Bu, bizi hər zaman heyrətləndirirdi.
Belə adamlar başqalarının yetişməyinə,
kamilləşməyinə kömək edirlər. Ondan sonra məni digər teatrlar da
çağırdı. Amma
hamısının başında Hüseynağa Atakişiyev
dururdu. Hüseynağa ilə ilk əsərimiz
Əli Əmirlinin "Onun iki qabırğası" əsəri
oldu. Hüseynağa yazdığım
musiqini heç normal dinləmədi də. Çünki o, işlədiyi adamlara güvənirdi.
S.Fərəcov
onu Üzeyir Hacıbəylinin Ev Muzeyinə
gətirib çıxaran yollardan da danışdı:
"Məncə, ən böyük şansım odur ki,
35 ildir, bu ocaqda işləyirəm. Konservatoriyanı
bitirdikdən sonra televiziyada, radiolarda da işlədim.
Ancaq hiss edirdim ki, oralar mənlik deyil. Televiziyada
tez məşhurlaşdığın kimi, tez də unudula
bilirsən. Düşündüm ki, bu, mənim
yolum deyil. Mən nə məşhurlaşmaq
istəyirəm, nə də hər axşam kef məclisi.
Bir dostum məni bura çağırdı.
Texniki işçi kimi başladım.
Televiziyadan iki dəfə az idi
maaşı. Amma bura gələndə hiss elədim ki, elə
mənim yerim buradır. Bura mənim hücrəm
oldu. Texniki işçi, bəstəkar,
musiqişünas, sonra isə Üzeyirşünas kimi
yetişdim. 1990-cı ildən başqa
böyük bəstəkarlarla bərabər mənim də
adım Üzeyir Hacıbəyov ensiklopediyasına daxil idi.
Ortada olmadım, amma işlər oldu.
Bir dəfə
biri mənə dedi ki, sizin musiqinizi tanımıram.
Keçdik pianinonun arxasına, başladım musiqilər
ifa etməyə. Musiqilərimin hamısını
tanıdı, amma onları mənim yazdığımı
bilmirdi. Musiqilərim səslənir,
tanınır, yaşayır, Amerikadan Vyetnama qədər
böyük ərazini dolaşır, məni tanımasalar da
olar. Mənimçün böyük bir fəxrdir
ki, beynəlxalq musiqi festivallarına münsif kimi dəvət
edilirəm. Respublikanın Muğam
Müsabiqəsində 250 bəstəkardan münsif olaraq mən
seçilirəm. Bunlar hamısı onu
göstərir ki, işlərimiz əslində diqqət mərkəzindədir.
Mənimçün böyük fəxrdir ki, Azərbaycanın
himnini arxivdən ilk dəfə 1989-cu ildə mən tapdım
və haqqında ilk məqaləni də mən yazıb
çap etdirdim. Bu, çox qarışıq və təhlükəli
dövr idi.
Mənimçün ikinci qürurlu hadisədir ki,
Üzeyir bəyin yarımçıq əlyazmalarını
tamamlamaq mənə qismət olub. Onun "Şeyx Sənan"
operası vardı ki, musiqiçilər haqqında bircə
cümlə yazırdılar: "Əsər məhv
edilmişdir". Bunu yazmağa nə var ki.
Biz isə əlimizə keçən gizli arxivdən
bu əsərin librettosunu tapdıq. Üzeyir
bəyin əlyazmasıyla ərəb qrafikasında
yazılmışdı. Biz bir iranlı tələbəylə
onu latın qrafikasına
köçürtdük və musiqinin izinə
düşdük. Nəhayət, əsəri
tamamlamağı bacardıq və əsər Üzeyir
Hacıbəyov festivalında səsləndi. Amma ən qəribəsi budur ki, bizim
musiqişünasların, jurnalistlərin heç biri bu əsərin
tapılmasıyla, aqibətiylə maraqlanmadılar. Görünür, onların əziyyətdən
xoşları gəlmir. İndi
insanların marağı başqa yerlərədir. Əsas da maddi maraq üstünlük təşkil
edir. Əlbəttə, bu da onların
seçimidir.
Bəstəkarı öldürmək asandır.
Əlini
qulağına tut, eşitmədiyin an bəstəkar
ölmüş sayılır. Çətin
olan onu yaşatmaqdır. Bu da isti ürəklərlə
mümkündür.
Bu gün dövlətimizin mədəniyyət sahəsində
gördüyü işlər bəyənilməlidir. Xüsusən,
Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım
Əliyeva çox mühüm işlər görür.
Bu, musiqimizin təbliği, mədəniyyətimizin
inkişafı üçün son dərəcə önəmlidir.
Bu yaxınlara qədər Üzeyir bəyin cəmi 3 əsəri
çap olunmuşdu. Danışanda "dahidir,
böyükdür, Azərbaycan musiqişünaslıq məktəbinin
banisidir" deyirik, amma əsərlərinə, irsinə
qarşı çox biganəyik. Sonra
"O olmasın, bu olsun", "Ər və arvad" kimi əsərlərini,
komediyalarını, vətənpərvərlik
mahnılarını, operalarını və sair əsərlərini
ayrı-ayrı çap elədik. Əslində,
yaxşı ki, muzeyin direktoru bəstəkar oldu və o bəstəkarın
da ürəyi buzdan olmadı (gülürük). Bəstəkar olduğum üçün bu işlər
mənə çox qəliz, çətin görünmədi.
Bilirdim ki, bunları edə bilərik. Məni
tarixi iş görmək maraqlandırmırdı, bu əsərlərin
yaşaması idi önəmli olan. İnşallah,
məndən sonra da bir igidi çıxsın və bu əsərlərin
sayını 30-40-a çıxartsın. Çünki
Üzeyir bəy irsində hələ də
aşkarlanmamış, tamamlanmamış əsərlər
var. Məsələn, "Şah Abbas və Xurşudbanu"
adında böyük bir əsəri var. Onun da üzərində
işləmək istərdim. Amma nə o
taqətim qalıb, nə də halım. Bir
cavan musiqişünas olsaydı, bu işi araşdırar, o əsəri
də üzeyirşünaslığa qazandırardı.
Ümumiyyətlə, onun sahmana salınası
çox əsərləri var ki, Üzeyir bəy irsinin cildlərinin
tamamlanması ondan asılıdır. Hələ
ki bu işləri əmanət edə biləcəyim bir gənc
tapmamışam.
Bu
yaxınlarda cənab Prezidentin Sərəncamı ilə Xalq
artisti adına layiq görüldüm.
Ümumiyyətlə, zəhmət çəkən, yaradan adam yaxşı olar ki, həmişə diqqət mərkəzində olsun. Çünki bu, yaradıcı adamı həvəsləndirir. İnsanlar nə iləsə seçilməlidir. Əgər sənin işin başqa həmkarlarının arasında fərqlənirsə, görünürsə, niyə də onu dəyərləndirməsinlər? Axı eyni peşədəki insanların hamısının nəticəsi eyni deyil. Ona görə də düşünürəm ki, yaradıcı insana verilən qiymət ona daha da stimul olur. Mən də yüksək fəxri ad üçün, yaradıcılığıma verilən qiymətə görə dövlətimizin rəhbərliyinə öz təşəkkürümü bildirirəm. Doğrusu, çox da mükafat həvəslisi deyiləm. Əsərlərimə verilən qiymət məni daha çox maraqlandırır. Məsələn, bu gün musiqim Qazaxıstan, Başqırdıstan, Amerika və başqa ölkələrdə səslənir, Cənubi Koreyadan dəvət alıram, TÜRKSOY-un katibi 20 illik yubileyləri ilə bağlı əsər yazmağı məndən xahiş edir və sairə. Bunlar hamısı fərəhləndiricidir. Azərbaycanda 200-dən çox bəstəkar var. Biz cavan olanda özümüzdən böyük ustadların yanında orkestrə yaxın düşə bilmirdik. Böyük musiqi bayramlarında onların əsərləri çalınardı, biz vaxtımızı gözlərdik. İndi də gözləyirik, amma başqa cəhətdən. Azərbaycanda cəmi bir orkestr var, o da nə qədər tədbirlərdə çıxış edir. Cavanlıqda başqa növbə idi, indi başqa.
İndi geniş musiqi əsərlərinə nə hövsələ qalıb, nə də enerji. Biz də 25-30 dəqiqəlik əsərlər yazırıq. Onu ifa etməyə isə nə dirijorun, nə də orkestrin gücü çatır. Bu gün mənim dünyada çox tanınan və müraciət olunan əsərlərim müddəti 3-5 dəqiqə olanlardır.
Bu yerdə müdaxilə edirəm: "Bu biraz da sürətli həyatla bağlı deyilmi? İnsanlar 400-500 səhifəlik əsər oxumaq istəmirlər. Ya xülasəsini oxuyur, ya da filmi varsa, ona baxırlar. Yəni bu, artıq ümumi problemə çevrilib".
- Amma başqa tərəfdən yazıçı, bəstəkar gərək öz potensialını da ortaya qoya bilsin. Bu da bu cür böyük əsərlərlə mümkündür. Təəssüf ki, bu gün teatr musiqisini, yüngül mahnıları üstün tuturlar. Mahnı bəstələməklə bəstəkar olmaq eyni şey deyil. Böyük bəstəkarların tək-tük mahnıları var, az yazıblar, ama gözəl yazıblar. Mahnı yazmaq çətin deyil. Olsun ki, mahnının uğurlusu-uğursuzu var, amma çətin deyil. Əlbəttə, Tofiq Quliyevin mahnılarını yazmaq çətindir. O, yazdığı nə qədər mahnının içərisindən cəmi 20-30-nu saxlayıb. İndi isə yerindən duran deyir, min dənə, iki min dənə mahnım var. Belə şey olar?
Xüsusən, sözlərə fikir verən yoxdur, bayağılıq baş alıb gedir. "Mən səni sevirəm, dərdindən ölürəm" deyilən nə qədər mahnı dinləmək olar?
Yaxşı musiqi bircə anın içində sanki qeybdən gəlir. Onu planlamaq olmaz. Hərdən yolda ani melodiya, musiqi gəlir, amma bəzən elə şəraitdə oluram ki, nə qələm, nə kağız, nə də pianino tapmaq olmur ki, işləyim yadımdan çıxmasın.
Beləcə, itirdiklərimiz qazandıqlarımızdan çoxdur.
Ümumiyyətlə, yaradıcı adamın kənardan gəlir yeri olsaydı, o, heç işləməzdi, ancaq yazıb-yaradardı. Bəstəkarların çox pula da ehtiyacı yoxdur. İstəyi royal, kitablar, sakit otaqdır ki, o da günümüzdə əlçatmaz kimi bir şeydir. Üzeyir bəy də çox böyük ehtiyac içərisində yaşayıb.
Əvvəl şeirlər yazırdım, indi isə çox az yazıram. Amma yenə də var. Bəzi mahnılarıma sözü də özüm yazıram.
Elə əsərlər var ki, bəstəkarın boyunu bir az da ucaldır, onun yaradıcılığının başqa mərhələsini açır. "Cavad xan", "Xətai" simfoniyası, fortopiano üçün variasiya, skripka-klarnet-fortopiano üçün trio əsərim, iki royal üçün konsert suitası mənim yaradıcılığımda mərhələ hesab etdiklərimdir. Bu cür əsərlər bəstəkarı texnika cəhətdən daha da möhkəmlədir, sabitləşdirir.
Hazırda
"Beyrək", "Ana" operalarını yazıram. Nə vaxt bitirəcəm, bilmirəm. Hər bir əsər mənim arzularımdır.
Belə musiqilər yoxdur, arzu edirəm ki,
görəsən, bunu mən yaza bilərəmmi? Və bu sualdan hansısa əsər doğulur.
Söhbət vaxtı, Sərdar müəllimin
TÜRKSOY-un sifarişiylə orkestr üçün
yazdığı və Vyetnamda səslənən əsərini
dinlədik. Əsər cəngi ruhunda olsa da, orkestr əsərlərindəki
yorucu gurultusu yox idi, əvəzində xoş melodiya vardı.
Bu müşahidəmi bəstəkarla da
bölüşdüm. Dedi ki:
-
Çox böyük musiqişünaslardan birinin fikri var ki,
melodiyanı ancaq böyük bəstəkarlar yarada bilər. Öz payıma demirəm. Orta səviyyəli,
zəif bəstəkarlar o gurultuyla, hay-küylə gözə
kül üfürürlər. Melodiya
yazmaq çox çətindir. Siz
musiqiçi deyiləm desəniz də, ruhunuz, anadan olandan
varlığınıza hopan mədəniyyət sizi
aldatmır. Unutmayın, melodik musiqi
yoxdursa, deməli bəstəkarın ya psixoloji, ya da ayrı
bir problemi var. Musiqi elə melodiya deməkdir.
Sonra S.Fərəcovun Tyanşan dağlarına həsr
etdiyi "Sübh duası" əsərini dinləyirik. Musiqi dağların zirvəsini
qucan buludların havadakı ahəngli hərəkətini
xatırladır...
- Əsərdən
sonra Sərdar müəllimin iş masasındakı Nəsiminin
kitabı diqqətimi cəlb edir. Yoxsa, onun da Nəsimi
İlinə töhfəsi gözlənilir?
- Nəsimi
İlinə mən də hamı kimi nəsə yazmaq istədim.
Sonra düşündüm ki, hamı 3-5 dəqiqlik
kiçik romans yazır. Nəsimi isə
daha artığına layiqdir. Bir ədəbiyyatşünas
dostumla planlaşdırırıq ki, Nəsimi fəlsəfəsi
və həyatı üzərindən fəlsəfi opera
quraq.
Şahanə MÜŞFİQ
525-ci qəzet.- 2019.- 5 oktyabr.- S.16.