Qırxqızın qırxbirincisi

hekayə

Üç ilə yaxın idi ki, ailə qurmuşdular. Səma da, həyat yoldaşı Arif də ali məktəbi bitirib müəllim diplomu alanda qürrələnmiş, doğma kəndlərində uşaqlara dərs deməyə başlamışdılar. Laçının axar-baxarlı kəndlərinin bir-bir düşmən caynağına keçdiyi, hətta yarıqaranlıq sinif otaqlarının belə barıt qoxuduğu bir vaxtda doğma yurdun balalarına dərs demək, bəlkə də, qəhrəmanlıq idi.

Müəllimliyə həvəs həm də ailə ənənəsi ilə bağlıydı. Atası Aydın müəllim kənd məktəbinin direktoru idi, anası Sevda xanım bu məktəbdə ədəbiyyatdan dərs deyirdi.

Aranda məskunlaşsalar da, Səma və Arif kənddən çıxdıqları üçün heyfislənir, geri dönməyə yollar axtarırdılar.

Aydın müəllim çadırın qarşısındakı kötüyün üstündə oturub qəm-qüssə yağan gözlərini hardasa uzaqlarda bir nöqtəyə zilləmişdi. Ömür-gün yoldaşının səssizcə gəlib yanındakı kətildə əyləşməsindən heç xəbər tutmadı. Ərinin avazımış çöhrəsi Sevda ananın gözündən yayınmadı:

- Yenə dağı arana, aranı dağa daşıyırsan, Aydın, bu nə halətdi? - deyə soruşdu.

- Elin köç etməsinə dözə bilmirəm. Qohum-əqrəbanın yarısı Bərdədə, bir qismi Şamkənddə. Allah düşmənin evini yıxsın.

Qeyzlə danışdığından onu öskürək tutdu. Azca sonra toxtayıb:

- Səma ilə Arifin kəndə dönmək fikrindən yəqin xəbərin var. İki müəllimin qayıtması isə kənddə qalan uşaqların dərsə başlaması deməkdir.

Körpələrini çadırın bir küncündə yerbəyer edib çölə çıxan Səma ata-anasına yaxınlaşdı:

- Söhbətinizi eşitdim, ana. Dağ adamı üçün aranda yaşamaq çətindən çətindir. Ariflə sözü bir yerə qoymuşuq, uşaqların dərsləri yarımçıq qalmasın deyə kəndə dönək. Körpə Nurlanəni özümlə aparacam. Rüfətim isə sizə əmanət.

- Laçının gözü yoldadır, bala, - Aydın müəllim söhbətə qoşuldu. - Heyf ki, ağrılarım imkan vermir sizinlə gedim, - dedi.

***

Qaçqın-köçkünlərin pənah gətirdiyi çadırları günəşin yandırıcı şüaları qovururdu. Aydın müəllimgilin çadırı qarşısında hənirti eşidildi.

- Buralarda kim var, qonaq istəyirsiniz? - şaqraq bir səs çadıra yayıldı.

- Yusif dayındı, a qızım, görən nə xəbərlə gəlib? - Sevda ana qardaşını qarşıladı. - Elin dərd-sərinə yanan qardaş, nə yaxşı gəldin. Asif qardaşım da yenə dağlardadır?

- Əlbəttə. Səngərdəki bu igidlərə görə ayaqdayıq, bacı.

Səma əsgər geyimli, çöhrəsində yurd itkisinin dərin izlər qoyduğu, el ağsaqqalı sayılan dayısına diqqətlə baxdı.

- Dayı, Arif də, mən də səninlə Şamkəndə gedəcəyik.

- Həə, bax, bu, yaxşı xəbər oldu. Şagirdlərə həyan olarsınız. Qənirə bibin də yaman qəribsəyib. Ölsək, ruhumuz döyüşəcək.

Az sonra onları yola salan Sevda ana qəhərlənmişdi.

***

... Səma şagirdlərin yazı işlərini yoxlayıb, dəftərlərini masanın bir küncünə qoymuşdu ki, dağlara düşən mərmilərin şaqqıltısı aləmi bürüdü. Körpə Nurlanənin qışqırtısına özünü beşiyə yetirən ana balasını bağrına basdı. Ağlayıb aram olmayan Nurlanə isti ana qucağında yuxuladı.

Sobanı qalasa da, evləri soyuq idi. Səma uşaqlıq çağlarında rəhmətlik Xanım nənəsi ilə Qırxqız dağının ətəklərinə qalxdığını xatırladı. Büllur bulaqlarına hayıl-mayıl olduğu bu dağın nə üçün Qırxqız adlandırıldığını xəbər alanda Xanım nənə demişdi:

- Qədim zamanlarda bu ərazilərə basqınlar olanda ərənlər son nəfəslərinədək vuruşublar. Elin igid qızları da ox atmağı, qılınc oynatmağı bacarıblar. Bir gün qanlı savaşda qarı düşmən başı dəbilqəli xanımların da öz məmləkətinə yiyə çıxdığına heyrətlənmiş, onları əsir götürmək istəmişdi. Pusquya düşdüklərini anlayan qızlar özlərini dərin uçurumlara atmış, öz namus və heysiyyətlərini qorumuşdular. O vaxtdan bu dağa Qırxqız dağı deyirlər, Səma.

Hafizəsində ilişib qalmış bu söhbəti yaddaşında çözələyirdi ki, cırıltı səsinə qapıya boylandı. Arif ehmalca içəri keçib əlindəki kitab-dəftəri pəncərənin kənarına qoyaraq:

- Dağlarda soyuqdur, dedim evdə qızınaram. Yoxsa odunumuz qurtarıb? - deyə soruşdu.

Səma:

- Eh, Arif, ev-eşiyimizin əvvəlki istiliyi də qalmayıb. Yurd yerlərimizə baxanda üşüyürəm, - dedi.

Çöldən indicə gələn ömür-gün yoldaşının buz kimi soyuq əllərindən tutdu, ovucunda saxlayıb isitdi. Yanıqlı bir ah çəkdi:

- Cəbhəboyu bəd xəbərlər eşitdikcə bağrım çatlayır.

Arif istəkli zövcəsinin boynunu qucaqlayıb Nurlanəni xəbər aldı. Körpə dünyanın dərd-sərindən xəbərsiz, mışıl-mışıl yatırdı.

***

Xəbər çıxdı ki, ermənilər Kəlbəcərin Ağqaya kəndinə od vurub külə döndərib, qız-gəlini əsir götürüblər.

Asif dağlardakı postlara qalxaraq Yusifi haraylayıb:

- Daha bundan o yanası yoxdu, deyəsən. Bəlkə, arvad-uşağı təcili kənddən çıxaraq?!. - Tunel ən təhlükəsiz çıxış yoludur, deyirlər.

Yusifgil ev-ev gəzib kəndi tərk etməyə hazırlıq gördülər. Qənirə bibi Səmagilin qapısını döyüb onu ucadan səslədi:

- Ay qız, əlli-ayaqlı ol, tələs, yağıların əlinə düşməyək.

Səma bir an duruxdu. Körpəsini beşikdən qaldırıb qucağına aldı. Evdən çıxanda qəhər onu boğur, gözləri qan-yaş tökürdü.

Qənirə bibi öz-özünə:

- Körpəsinin az qala doğulmaq vədəsində Səmaya çətin olacaq, - deyib həyətə girdi.

Sükan arxasında oturmuş, Yusif "UAZ"ı işə salaraq həmkəndlilərinə səsləndi:

- Cəld tərpənin, ay camaat, yolumuz uzaqdı!

Qaranlıq tuneldə tələ quran azğın ermənilər Yusifin maşınını mərmi yağışına tutdular.

Atılan güllələr onun qolunu odladı. Düşmənə cavab atəşi açan Asifi isə sinəsindən vurdular. Sonra düşmən güllələri Qənirə bibinin bədəninə sancıldı.

Odlu qurşunlar Səmanın ayaqlarını dəlik-dəlik etmişdi. Erməni qulduru maşının arxa qapısını açaraq Səmanı körpəsi ilə birgə vəhşicəsinə sürüyüb yerə atdı. Özünü birtəhər dikəldib qəzəblə onun üzünə tüpürdü. Quduz düşmən əsir qadının bu dəfə qarnını nişan aldı. Yer-göy Səmanın başına fırlandı. Ana bətnində çırpınan varlığın doğulmasına az qalmış nəfəsi kəsilmişdi.

... Səmagilin kənddən çıxmasından xəbəri olmayan Arif həyətlərinə çatıb daş pillələrlə eyvana qalxdı. "Mühasirədən çıxa bildilər görəsən?" - fikrini məhz bu sual məşğul edirdi. Arif tövlədə kişnərtisi eşidilən atına mindi və Qamışlı körpüsünə üz tutdu.

Dolama yollarda həmkəndliləri ilə qarşılaşan Arif baş verən olayları onlardan öyrəndi. Ona tunelə girənlərin güllələndiyini, ağır yaralanmış Səmanın və körpəsinin də əsir, girov götürüldüyünü söylədilər. Yer-göy Arifin başına fırlandı. Səndirləyib huşunu itirdi və üzüqoylu yerə sərildi...

Rayon xəstəxanasının həkimləri onu tərpənməyə qoymurdular, infarkt keçirdiyini müəyyənləşdirib müalicəsinə başlamışdılar.

***

Torpağa sərilmiş Səma balasını ağuşuna alıb oxşamaq istəyirdi. Pəzəvəng erməni yaraqlısı üstünə əyilərək öz dilində nəsə söyləyəndə bu murdar nəfəsə dözməyən Səma onu zərblə geri itələyərək qışqırdı:

- Alçaq vəhşilər, lənətə gələsiz!

Belə bir anda Səma özündə Qırxqız dağından qopub düşən bir qayanın sərtliyini hiss edirdi...

Özünü hadisə yerinə çatdıran Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin həkimləri yaralı Səmanın ana bətnindəki körpəsinin tələf olduğunu bildirdilər.

İndi Səma taleləri eyni olan kəlbəcərli və laçınlı qadınlarla birgə məşəqqətli əsirlik həyatı yaşayırdı. Səmaya qan vurulmalı idi. "Birdən mənə erməni qanı köçürərlər", - deyib, hər vəchlə buna mane olurdu Səma.

Onları Xankəndindəki uşaq xəstəxanasının soyuq, yarıqaranlıq zirzəmisində saxlayırdılar.

Qarovul çəkən Aşot adlı pəzəvəng erməni hər dəfə içəri girib qız-gəlinə göz qoyurdu. Səmaya tamarzı, həris gözlərlə baxan "nəzarətçi" hər dəfə bu qadının nifrət dolu baxışları ilə qarşılaşırdı.

***

Sevda ana ayağında yatırtdığı balaca Rüfətin tərini yaylığı ilə silir, qızı Səbinə ilə dərdləşirdi.

Elə bu vaxt çadır düşərgəsinin nümayəndəsi kandarda görünüb uca səslə:

- Sizə məktub var, - dedi.

Anaya sanki dünyanı bağışladılar.

Səbinə titrək əlləri ilə məktubu açıb oxumağa başladı: "Salam ana! Xankəndindəki uşaq xəstəxanasındayıq. Aldığım yaralardan ayağa qalxa bilmirəm. Bircə onu xatırlayıram ki, bizi amansızcasına güllələdilər. Körpə Nurlanəmə indi kəlbəcərli Arzu baxır...

Nə olar, məni buradan çıxarın, evə qaytarın. Doğma yurd itkisi çox ağırdır. Qadan alım, ana, bir an xəyalımdan çıxmırsınız. Mənim əvəzimdən Rüfət balamın üzündən öpün.

Sizin Səma".

Ananın hönkürtüsü çadırı başına götürmüşdü.

***

Qardaşı Əli, həyat yoldaşı Arif Səmanın və Nurlanənin əsirlikdən qayıtması üçün gümanları gələn hər yerə əl atırdılar.

Səma isə inadından dönmürdü. Həm yeməkdən, həm də dava-dərmandan imtina etməsi onu artıq yataq xəstəsinə çevirmişdi.

Məşəqqətli əsirlik həyatı yaşayan bu cəfakeş qadın kölə kimi ömür sürməkdənsə, ölüb qara torpağa gömülməyi üstün tuturdu. Artıq ölümü seçmişdi. Yazdığı şeirlər də küskün bir insanın fikirlərinin tərcümanıydı.

... Bu gecə əvvəlkilərə bənzəmirdi. Səma gözləri yollarda qalan anasına son məktubunu yazırdı: "Əziz anam, köç edirəm. Amma bu, sizin köçməyinizdən fərqlidir. İnanıram ki, siz nə vaxtsa doğma el-obamıza qayıdacaqsınız. Mənimki isə ağır bir yol, əbədiyyət köçüdür. İstəyirəm biləsən ki, sənin qızın qardaşlarının yanına "girov" damğası ilə qayıtmaq istəmədi. Əziz anam, mənim məsum balalarımı böyüt. Qızım qızın olsun, oğlum isə oğlun.

Sizin Səma".

Yan-yörəsinə diqqətlə baxdı, heç nə tapa bilmədi. Hörüklərinə taxdığı sancağı açıb qolundakı damarlarını deşdi. Qan fışqıraraq yerə axırdı.

Son vaxtlar Nəsibənin ümidinə qalan körpə Nurlanəni və çoxdan üzünü görmədiyi Rüfətini xatırlayıb dərindən ah çəkdi. Bir azdan ruh dincliyinə, əbədi azadlığa qovuşacaqdı. Gözünə bəyaz qanadlı ölüm mələyi görünürdü. Qırxqızın qırxbirincisi, şəhid Səma səmalara yön alırdı.

Sübh tezdən Xankəndindən aralıda atılan mərmilər işğal olunmuş yurd yerlərimiz uğrunda döyüşlərin başladığından xəbər verirdi...

Səhərin gözü açılar-açılmaz Nəsibə Nurlanə qucağında içəri girib:

- Bu uşaq bütün gecəni yatmayıb, "ana" deyib dad eləyib. Bəlkə, Səmanı görüb sakitləşər, - dedi.

Lakin Səmadan səs çıxmadı. Şivən qoparan qızlardan biri onun ovcundakı qana bulaşmış məktubu və yastığı altındakı şeir dəftərini götürdü. İçəri doluşan ermənilər qəfil olaydan çaş-baş qalmışdılar. Arakel adlı erməni:

- Bəsdir ulaşdınız! - deyə çığırdı: - böyük iş olub. Türkün gözəli özünü öldürüb. Bu balaca türk gözəlini isə öz yurduna belə qaytara bilmərik, - dedi.

O, silahının qundağı ilə uşağın boynuna ağır zərbələr endirə-endirə vəhşicəsinə çığırırdı:

- Mən onu ömürlük kor etdim.

***

Uzun sürən danışıqlardan sonra Səmanın meyitini ermənilərdən almaq mümkün oldu. Şəhid qızın nəşini gətirəndə Sevda ananın və Səbinənin fəryadı daşı da əridirdi.

Aydın müəllim qızının qayıtması üçün dediyi qurbanlıq qoçu cənazə qapıya gələndə kəsdi. Bu itkiyə bütün el ağlayırdı.

... Qızcığazın əsirlikdən qaytarıldığı gün Sevda ananın gözləri gülürdü. Amma ikiyaşlı uşağın gözlərini bir nöqtəyə zilləyib baxması hamını narahat edirdi. Ciddi həkim müayinəsi Nurlanənin həyat işığından məhrum edildiyini bir daha təsdiqlədi. Onun gözlərinin nurunu qaytarmaq mümkün olmadı.

Sevda ananın qayğısı ilə böyüyüb boya-başa çatan Nurlanə dünyadan nakam getmiş anası və öz taleyi haqqında düşünəndə bir ağrılı sualla baş-başa qalır: axı, bizim günahımız nəydi?!

Zemfira MƏHƏRRƏMLİ

Yazıçı-publisist

525-ci qəzet.- 2019.- 19 oktyabr.- S.23.