Tüdor sülaləsinin uğurları və bədbəxtliklər seriyası

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Meridən Stirlinq qəsrində yaşayan Marqaretə gələn məktubda deyilirdi:

"... Anna krala təslim olmayacaqdır. Onlar qızın ləyaqəti barədə böyük söhbət aparırlar ki, o, necə də bir tufan qaldırandır. Mən heç vaxt buna bənzər şirnikləndirmə görməmişəm. Bizim hamımız onun bəkarətini götür-qoy edirik. O, ətəyi aşağıdan kəsilmiş paltarını geyinəndə, onun kapyuşonları geri itələnir. O, fransız aksenti ilə danışır və yeretik kitabları oxuyur. O, həqiqətən də, modern, gənc qadındır. O, fahişələr kimi rəqs edəndə, biz əsl ciddi adamlara çevrilirik. Kraliça xəstədir. Mən real olaraq bilirəm ki, bu qız nahar süfrəsi arxasında özünü necə aparacaqdır. Gənc qadınlar dadlı xörəkləri yeməklə yanaşı, öz qaşıqlarını da yalayırlar.

Mən saray mühitini çətin götürürəm. Əgər Çarlz təkid etməsə, mən, ümumiyyətlə, ora getmərəm. Katerina səndən xahiş edir ki, nikah vəziyyətinin altını qazmaq üçün heç nə etməyəsən. O eşitmişdir ki, sən oğlunun sarayını tərk etmisən ki, öz yeni məşuqunla yaşayasan. Mən ona dedim ki, bu, yalan məlumat olmalıdır. Mən bilirəm ki, sən belə şey etməzsən. Həm özünə görə, həm də bizə görə. Sən etməyəcəksən, məgər edəcəksənmi? Səni and verirəm ki, bunu etmə".

Kral VIII Henri artıq 1527-ci ildə Katerina Araqonlunu boşamaq haqqında məsələ qaldırmışdı, lakin bu məsələnin çox uzanacağını ağlına da gətirmirdi. Boşanmaq üçün Bibliyadakı "Levitlər" kitabındakı olan belə bir prinsipi əsas tuturdu ki, qardaş öz qardaşının dul arvadına evlənə bilməz. Buna görə də Katerina ilə olan nikahının Allah tərəfindən əvvəlcədən lənətləndiyi ideyasını irəli sürürdü. O, dini qaydanı əsas götürərək deyirdi ki, qardaşımın arvadı mənim bacımdır və Katerinaya da dedi ki, sən mənim arvadım ola bilməzsən.

Marqaret Stirlinq qəsrində Henriyə dedi ki, Müqəddəs Ata (papanı nəzərdə tutur) mənim boşanmağıma icazə vermişdir. Nəhayət, mən Arçibalddan azadam. Arçibalda dedilər ki, o, axırda uduzdu. Marqaret (qızı) bastard adlanmayacaqdır və ana Marqaret tələb edəcəkdir ki, qızı onunla yaşasın.

1528-ci ilin yazı

Marqaretə Stirlinq qəsrində bir kağız göstərdilər. O soruşdu: "Bu nədir?" "Həbs barədə sənəddir". "Kimin həbsi barədə? Onlar kimi istəyirlər". "Onlar kralın razılığı olmadan xain Henri Styuart regent kraliçaya evləndiyinə görə onu istəyirlər".

Henri dedi: "Mən gedəcəyəm. Əsir götürülməkdənsə, könüllü getməliyəm". Marqaret onu geri dartmaq istədi: "Mən sənin arxanca gedəcəyəm və mən Arçibaldla görüşəcəyəm. Əgər mən onun qarşısında olsam, o, məndən imtina etməyəcəkdir, sənə görə onu inandıracağam".

Henri dedi: "Bu, Arçibald deyildir. Bu həqiqi sənəd sənin oğlun Ceymsin özündən gəlir. O da İngiltərə kralının məsləhəti ilə hərəkət edir. Qardaşın istəyir ki, bizi xəyanətə görə mühakimə etsinlər, oğlun isə mənim ölməyimi istəyir".

1528-ci ilin yayı

Marqaret Arçibalda, Ceymsə məktublar yazdı. O, həmçinin, Meriyə, Katerinaya, Harriyə, kardinal Uolsiyə yazdı. O deyirdi ki, cəsarətim çatsa, VIII Henri sarayının ən qüdrətli məsləhətçisi olan Anna Boleynə də yazacağam. Marqaret oğlu Ceymsdən cavab aldı. O, anasının Henri Styuarta mərhəmət göstərilməsi xahişi barədə heç nə yazmamışdı.

Marqaret digər müraciətlər seriyasını da yazmağa başladı. Oğlu ilə görüşdükdə Ceyms anasını qucaqladı, onu öpdü və dedi: "Mən uzağa gedəcəyəm". Sonra bildirdi ki, Edinburq qəsrinə məktub yazmışam ki, Henri Styuartı azad etsinlər.

Anası dedi: "Əlbəttə, mən düşünürəm ki, sən mənim ərə getməyimə zidd olacaqsan". Oğlu cavab verdi: "Mən nikahın deyil, skandalın əleyhinə idim. Arçibald sənin ərini mənim adımdan həbs etməyə göstəriş vermişdi. Sənin qardaşının xoşuna gəlmək istəyirdi, yəqin ki, o düşünürdü ki, sən və mən bir-birimizə düşmənik. Əlbəttə, Henri Styuart mənim seçimim deyildir, lakin əgər o, səninkidirsə, azad ola bilər və mən onu lord edəcəyəm. Bu, mənim hökmranlıq edən kral kimi ilk hərəkətim olacaqdır".

İngiltərə kralı həmişə qraf Anqusa rəğbət bəsləmişdi. Qardaşının Marqaretə dəstək vermədiyinə görə, qadın biabır olmuşdu. İngiltərə kralının bacısı oğlu Ceyms indi Şotlandiyada real olaraq taxt-taca çıxmışdı və bacısı isə digər bir lorda ərə getmişdi.

1528-ci ilin payızı

Arçibald Marqareti Edinbrq qəsrində qoyub qaçmışdı, onun torpaqlarını ələ keçirmişdi. Uşaqlarının hər ikisini oğurlamışdı və öz ambitsiyası naminə öz xalqı ilə də müharibə etmişdi. O, həm də yara almış ər və sürgün edilmiş qəhrəman kimi qiymətləndirilirdi.

Sabahısı günü Marqaret bacısı Meridən məktub aldı:

"Papa leqatı kardinal Kampeccio İngiltərəyə gəldi və kardinal Uolsi ilə və bizim qardaşımız kralla görüşdü. Harri öz nikahının yararlı olmasına heç bir şübhənin olmadığına inandırıldı və heç kəs inkar edə bilməz ki, kral çox narahat idi. Mademuazel Boleyn öz xəstəliyindən sağaldı və indi o, Heverdə gizlənir ki, heç kəs burada eqoist bir arzu məsələsinin olduğunu güman edə bilməsin. Mən ümid edirəm ki, kardinal Kampeccio öz əminliyinə son qoyacaqdır. Katerina ona Papa Yulinin məktubunu göstərdi ki, o və Harri, əgər Artur onunla intim yaxınlığı etməyibdirsə, evlənə bilərdilər. Burada qanunun əsasına heç bir xətər toxunmamışdı.

"Eh, Meqqi, Kardinal Katerinadan rahibəliyə istirahətə yollanacağını və Harrini tərk edəcəyini nəzərdə tuturmu?" sualını soruşanda, mən orada idim. O, çox sakit idi. O dedi ki, Allah onu matrimoni vəziyyətində olmağa çağırmışdı və o, həmişə yaxşı arvad olmuşdur. O dedi ki, heç vaxt Harrini pis vəziyyətə salmamışdır. O, istirahətə getməyəcəkdir və Kampeccio da onu heç vaxt inandıra bilməz.

Sənin ərin Anqus isə saraydadır, o, qəşəng kişidir və yaxşıdır. O, sənin onu satdığından söhbət salır. O inanır ki, sənin Henri Styuartla nikahın qanunsuzdur. Sənin oğluna pis məsləhətlər verilir və sən günahkar vəziyyətindəsən. Marqaret, mən dua edirəm ki, sən bu bədbəxtliyi həll edəsən və Arçibaldı evə dəvət edəsən. Arvadın necə olmasını Katerina bizə göstərir. O, məndən xahiş etdi sənə yalvarım ki, qrafı saraya, öz yerinə bərpa edəsən. Bu barədə, Katerina barədə və oğlun barədə düşün. Həmçinin, özün barədə düşün, əgər sən həqiqi ərinlə barışmasan, heç vaxt onu görməyəcəksən. Mən sənə və Katerinaya görə çox bədbəxtəm. Mən bizim ailənin dağılmasına, parçalanmasına dözə bilmərəm. Sənin dünya qarşısında özünü səfeh göstərməyinə mən dözə bilmərəm".

1528-ci ilin qışı

Marqaret düşünürdü ki, Katerina əgər Harrinin qardaşının arvadı olmaqla, heç vaxt onun arvadı olmasaydı, görən necə olardı?

Harri yazırdı:

"Əgər bizim nikahımız Allahın qanununa ziddirsə, onda mən təkcə belə yaxşı ledi ilə və sevimli kompaniyamla ayrılmaqdan kədər hiss etməyəcəyəm, lakin daha çox yalvarış və mənim bədbəxt şansım ondan ibarətdir ki, mən uzun müddət əxlaqsızlıqla məşğul olmuşam, bundan da Allahın çox acığı gəlir və bu səltənətə vərəsə vermək üçün öz bədənimdən doğulan həqiqi varisə malik deyiləm. Bu, məni ağrıdır və ağlımı qarışdırır, bu, mənim vicdanını narahat edən zərbədir və bu ağrılar üçün mən dərman axtarıram. Ona görə də, ən əziz bacım, mən səndən tələb edirəm ki, bizim inamımızı və sənə etiraf etməyimizi bizim təbəələrə və dostlarımıza elan et".

Marqaret əri Henri Styuarta dedi ki, "Allah ona yar olsun və onun Anna Boleynə istəyi, həqiqətən də, kişiyə narahatlıq verən şeydir, - uzun müddət belə nikahda olasan və sənə məlum ola ki, sənin nikahın yararsızdır, onun hüquqi qüvvəsi yoxdur".

Henri dedi: "Bu, dəhşətdir. Lakin onun israr etdiyindən görünür ki, onun sarayının ən yaxşı otaqlarında heç bir gözəl gənc qadın yoxdur".

Meri yazırdı:

"Katerinaya otaqlarında yaxşı qulluq edilmir, Boleyn və Norfolk lediləri hətta indi onun otağına gəlmirlər. Bizim qardaşımız kral da onunla birlikdə nahar etmir, o, heç vaxt gecəni də onun yatağında keçirmir".

1529-cu ilin yazı

Əlbəttə, Marqaretin oğlu Ceyms öz dayısı qızı printsessa Mariyaya (Meriyə) evlənməli olduğu barədəki istənilən ideyanın əliyinə çıxırdı. Əgər burada, ümumiyyətlə, hansısa bir şans olsaydı, qızın anası sadəcə dul printsessa olacaqdır, qız kral bastardı olacaqdı və bu qız bütünlüklə Şotlandiya kralının arvadı olmağa yaramazdı. Ceyms anasına deyirdi ki, "Qardaşın kral nə istəyirsə, onu da bütövlüklə edəcəkdir".

Marqaret Meridən məktub gözləyirdi. Katerina kraliça olanda Marqaretin əleyhinə dəhşətli qaydada çalışırdı, indi vəziyyəti ağırlaşanda isə ona kömək göstərilməsini tələb edirdi.

Meri məktubu salamsız başlayıb yazırdı:

"Anna Boleyn öz mövqeyini hər yolla möhkəmləndirir. O, kraliçanın özü kimi yüksək şəraitdə yaşayır. Şəhərdəki və bütün İngiltərədəki qadınlar bilir ki, Boleynlər fahişəsi (onlar qızı belə adlandırırdılar) bizim kraliçanın yerini tutmağa cəhd etməyi arzulayır. Əgər Harri saraydan sadəcə icazə istəmək qərarına gəlsə, mən heç şübhə etmirəm ki, adamlar qadının taclanmasına razılıq verəcəklər. Bu da çox qorxuludur. O, bu qızdan və Uolsidən başqa heç kəslə məsləhətləşmir.

Bizim Ledi nənəyə çox əziz olan yepiskop Con Fişer sarayda qalxıb and içmişdir ki, o, bütün kişilərin razılaşdığı sənədi imzalamayacaqdır".

Yepiskop Müqəddəs Con Fişer (1469-1535-ci illər) VIII Henrinin din islahatının - Roma katolitsizmindən ayrılıb, ingilis kilsəsinin kralın başçılığı altında müstəqil varlığa çevrilməsinin əvvəlcədən əleyhinə idi. Kralın bütün bəhanələrinə etiraz edir, onun niyyətinin arxasında nə dayandığını yaxşı bilirdi.

Fişer 1504-cü ildən Roçester yepiskopu olmuşdu, Lüter əleyhinə traktatlar yazmışdı. 1529-cu ildə kilsə islahatı əleyhinə çıxmış, 1534-cü ildə kral Henrinin Anna Boleynlə nikahının qanuniliyini tanımaqdan imtina etdiyinə görə, Henri onu Tauerə saldırmışdı. 1535-ci ildə Papa III Pavel ona kardinal rütbəsi vermişdi. Kralın kilsənin ali başçısı olmasını tanınmaqdan imtina etdiyinə görə 1535-ci ildə edam edilmişdir. Dörd yüz il sonra, 1935-ci ildə isə katolik kilsəsinin Müqəddəsləri siyahısına daxil edilmişdir.

Fişer kilsə islahatının başlıca məqsədinin monastırların böyük var-dövlətinin kral tərəfindən qəsb edilməsi niyyəti olduğunu bildiyindən, ilk başlanğıcda monastırların müsadirəsinə qarşı qəti etirazını bildirmişdi.

Kral yeganə bir monastırın ona verilməsini tələb edəndə, yepiskopların əksəriyyəti buna razılıq verdi. Bu vaxt Fişer onlara ibrətamiz bir misal çəkərək, tələbi rədd etməyin vacib olduğunu bildirdi. Fişer dedi ki, bir dəfə balta tiyəsi meşəyə gəlib xahiş etdi ki, ona bir sap versinlər. Özündə yüz minlərlə balta sapı olduğunu bilən meşə onun xahişinə əməl etdi. Balta tiyəsi sapa malik olduqdan sonra meşədəki ağacları kəsməyə başladı, meşə qırılmış ağac daşqınına çevrildi. İndi bir monastır istəyən kral bununla kifayətlənməyib, bütün monastırları müsadirə edəcəkdir.

Həqiqətən də, belə oldu və VIII Henri dini islahat pərdəsi altında bütün monastırları ələ keçirdi. O vaxtlar isə monastırlar böyük var-dövlət sahibi idi, ölkənin torpaqlarının, demək olar ki, xeyli hissəsi onlara məxsus idi.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2019.- 26 oktyabr.- S.22.