Dünyaya fərqli poetik baxış

Və Ya Ən Doğma, Munis Duyğularin Sorağinda

İndiki dünyada insanın sevinmək məqamları nədənsə xeyli azalıb. Yəqin bu qloballaşan dünyamızın diktə etdiyi psixoloji əhvalla əlaqədardır. Mənim də yaşımın bu çağında mühitdən gələn impulslardan o qədər də əhvalım xoş olmur.

Uzun illərdir ali məktəbdə pedaqoji fəaliyyət göstərirəm, yüzlərlə tələbələrim var, elm aləmində az-çox sayılan imza sahibiyəm. Bunlar, əslində, mənim yaşımda olan alimlər üçün bir təsəlli qapısıdır. Çəkdiyin zəhmətdən zövq məqamlarıdır. O da, həmişə olmur...

Amma etiraf edim, ömrümün bu ahıl çağında elə bir faktla qarşılaşdım ki, həqiqətən də könüldən sevindim, bir az da qürurlandım. Vaxtilə, 80-ci illərdə dərs dediyim, tələbəm olan, bu gün elm aləmində sayılan-seçilən dilşünas, poeziya aləmində sevilən şairə, uğurlarından, mənəvi-əxlaqi rəftarından həmişə məmnun qaldığım filologiya elmlər doktoru, professor səviyyəsinə yüksəlmiş Mahirə Nağı qızı Hüseynova indi ADPU-nun filologiya fakültəsinin dekanı vəzifəsində çalışır. Oxucularım təəccüblənə bilər ki, burada qeyri-adi nə varki? Başqalarını bilmirəm, mənim üçün bu fakt olduqca mahiyyətlidir, sevindiricidir, qürurlandırıcıdır. Çünki 60-70-ci illər dövrünün ustad müəllimi olan professor, Əməkdar Elm Xadimi Həsən Mirzəyevin (burada genoloji kod mühüm amildir) bacısı qızı vaxtilə tələbəm olmuş, Mahirə xanım indi mənim, bu ahıl professorun, müəlliminin birbaşa təhsil və tədrisin idarəedici strukturunda rəhbərdir.

Mahirə xanım bütün yaradıcılığı boyu bu böyük şəxsiyyətə - Həsən Mirzəyevə hörmətini, izzətini, məhəbbətini "Həsən Mirzə yaşayır" şeirində olduğu kimi tərənnüm edir, sanki onu Azərbaycan ziyalılığına nümunə göstərir:

Bu ayları onsuz gördük deyilməz,

Üzbəüzdə Həsən Mirzə yaşayır.

O nə sirdir, nə hikmətdir, bilinməz,

Yüzə-yüzdə Həsən Mirzə yaşayır.

Şeiri oxuduqca oxucu Həsən Mirzəni hələ çox yaşadacaq şərtlərlərin nədən ibarət olduğunu öyrənir:

El oğluydu, el adamı, - dedilər,

Tək qoymayıb bir adamı, - dedilər.

Ata, qardaş, əmi, dayı, - dedilər,

Dağda, düzdə Həsən Mirzə yaşayır.

Həmçinin, o, doğmaca dayısı Həsən Mirzə yolunun davamçısı olur, onun müəyyən etdiyi elm hədəfinə doğru inamla irəliləyir:

İnandım qəlbimə, gücünə sənin,

Tanrı yazısına ömürdü zəmin.

Qoyduğu hədəf var Həsən Mirzənin,

Yeri, ayaqlarım, nə dayanırsan?

Mahirə xanım orta məktəbdə oxuduğu illərdən şeir yazıb, nəşr olunub. Xüsusən də onun bədii yaradıcılığı ali məktəbdə oxuduğu illərdən ardıcıl şəkil alıb və respublikanın müxtəlif mətbuatında dərc edilib, müxtəlif nəşriyyatlarında 20-yə yaxın şeir kitabı çap olunub. Bunlardan "Mənim anam", "Su at dalımca, ana", "Ana sevgisindən doğan nəğmələr", "Yaşadacaq anam məni", "Ana kəndim Xalxalım", "Ömrün çıraqdır sənin", "Sözün hikməti", "Analı dünyam", "Haqqa çağıran səs", "Bayatılar", "Bayatılar və üç şeir", "Ruhuna beşiksə, tanı, Vətəndir" kitab toplularını göstərə bilərik.

"Ruhuna beşiksə, tanı, Vətəndir" kitabı hələlik onun sonuncu şeir toplusudur və buna seçilmiş əsərlər də demək olar. Onun əksər kitablarını oxumuşam, vərəqləmişəm. Amma "Ruhuna beşiksə, tanı, vətəndir" şeirlər kitabı ilə diqqətlə tanış oldum və kitabi oxuduqca buradakı şeirlər öz lirik təsiri ilə məni haldan-hala saldı və gördüm ki, bu kitab Mahirə xanım haqqında, onun şeirləri, poetik düşüncəsi barədə dolğun təsəvvür yarada bilir...

Diqqət yetirin, bu kitabların adlarının əksəriyyətində "ANA" kəlməsi əksini tapıb. Hətta kitabın birinin adı "Ana kəndim"dir. Belə ki, gördüm ki, Mahirə Nağıqızının poeziyasının baş obrazı ANAdır. Özü də, təkcə müstəqim mənada deyil, bu obraz daha geniş məna kəsb edir - ana kənd, ana torpaq, Ana Vətən, ana yurd və s. Həyatın ən mühüm cəhətləri Mahirənin şeirində Ana obrazında təcəssüm edir. Və mənə elə gəlir ki, O, nəyi şair ruhu ilə hiss edirsə, ona Ana gözü, Ana fəhmi ilə baxır və dərk edir, şeiri də Nazlı ananın pıçıltısına çevrilir, başını ana dizinin üstünə qoyub əminlik tapır:

Hər dəfə başımı dizinin üstə -

Çəkərdi, saçımı oxşardı anam.

Bir onu, birdə ki, qulac saçıma

Dəyən nəfəsini unudammıram.

... Sonra ulduzlardan gözüm çəkmədim,

Deyirdim ordasan, bəlkə də gördüm.

Yoxuydun, hər dəfə atıb sinəmə,

Saçımı deyil ki, dərdimi hördüm.

("Saçların balladası")

Onun lirikası xüsusi əxlaqi gücə malikdir. Həm də, ictimai rəyə, ictimai fikrə yönəlik olan bir lirikadır və bu cəhətdən də xoşagələndir. Bu lirika ən kədərli mövzularda da, nikbin notdadır, gələcəyə ümidlidir, gələcəyə ümid hissi yaradır. Mahirə xanımın yaradıcılığı üzərinə heç bir öhdəlik, missiya götürmür, təbii axarındadır. İddialı deyil, həyat, gerçəklik necədirsə, o cürdür.

O, poetik vicdanı və gücü ilə ailəsinin, ailəsinin mühiti olan cəmiyyətin, cəmiyyətin mühiti olan dövlətinin yanındadır. Bunlar bir-birini şərtləndirən zəncirin həlqələridir. Mahirə xanımın estetik idealını, lirik qəhrəmanını xarakerizə edən, şərtləndirən cəhətlər - həyatda, cəmiyyətdə vicdanlı, əxlaqlı olmağın, həqiqəti deməyin, yaltaqlığın qarşısına sipər çəkməyin, yalanlara və manipulyasiyalara qarşı durmağın hesabına qazanılan cəhətlərdir, mənzərə budur. Onun lirik qəhrəmanı qeyd etdiyimi bu əxlaqı, bu ruhu, bu düşüncəni daşıya bilir. Yalançı nikbinlikdən uzaqdır. Daş olsa da, öz hörgüsünə hörülüb qalmaq istəyindədir:

Bu dünya deyilən nə idi bildim,

İstəməm büksən də qumaşa, qalım.

Baş alıb göylərə çoxdan gedərdim,

Dedim bitənəcən tamaşa, qalım.

... Yenə Mahirəni dara çəkirsən.

Hardan gətiribsən, hara çəkirsən?

Bilirəm qəlbində qala tikirsən,

Atılmış bir daşam, hör daşa, qalım.

("Qalım")

Beləcə onun şeirləri, lirikası torpağı, vətəni, xalqı, milləti, dövləti, dövlətin ilkin modeli hesab edilən ailəsi üçün şirin pıçıltılara, ürəyinin, könlünün pıçıltılarına çevrilir.

Yuxarıda misal gətirdiymiz lirik parçalar Mahirəni həm də, ruh adamı kimi səciyyələndirir. Onun "Tanrı yolu", "Bu dünya", "Beləmi, dağlar, beləmi", "Elegiya", "Tövbə qapısı", "Vaxtı tanrı verir" qəbildən şeirləri bu cəhətdən səciyyəvidir. Bu şeirlər mistik əhvalda deyil, həyatın iç dünyasına, insanın inamına, ruhuna, Allahına tapınaraq mənəviyyatca təmizlənməsinə xidmət edir.

Məlum həqiqətdir ki, insan öz qismətinə düşən ömür payını yaşayır. Lakin söhbət o payı, o qisməti necə yaşamaqdan gedir. "Necə yaşamaq" deyəndə isə, əlbəttə, madddi təminat yox, sağlığında insanın özünün qazandığı hörməti, sonra mənəvi varlığa dönüb ürəklərdə, hafizələrdə, yaddaşlarda yaşamaq səlahiyyətini qazanmasını nəzərdə tuturam. Bu isə hər kəsin hünəri deyil. Belə adamların ürəyini isidən mehr-ülfət, halallıq, zəhmət, saflıq olur ki, tövbə qapısına dirənişdə bunların gərəkliyi ortaya çıxır ki, Mahirə Nağıqızının lirik qəhrəmanı bu istəyə yüksək anlayışla, böyük ürəklə çatmağa cəhd edir, bu məramla, bu libasla tövbə qapısına - tamarzı qaldığı göy üzünə yön alır. Bu da, bir şair kimi Mahirə Nağıqızının öz variantı, özünün incə və kövrək ruhlu söz variantıdır.

Onun sadə, səmimi dillə yazdığı bu poetik nümunələrdə əslində, elə fəlsəfi məqamlar açıqlanır ki, bu sadəlikdə ifadə etdiyi böyüklüyə heyranı qalmaya bilmirsən. Şeirlərdən görünür ki, Mahirə Nağıqızı son illərdə sözə vurulduğu qədər heç nəyə vurulmayıb; o, qəlbinin daxilindəki gizli incəlikləri açıb-ağartmağa meylli deyil və özü də qadının şeir yazmasının bir ölçüsü, qadağası olmasının tərəfdarıdır, çünki qadının daxili dünyası başqalarına sirr olaraq qalmalıdır. Şeir isə elədir ki, müəllifinin gizlin və örtülü, eyni zamanda, ən əziz qapalı hissləri aşkara çıxarır. Şeir onun üçün özü ilə dərdləşmək vasitəsidir. Fikirlərində kəsərlidir və hər şeyə gözəllik və nəciblik prizmasından yanaşır; insan və dünya, mələk və iblis, haqqındakı deyimlərində pərdəaltı heç nə saxlamır, insanlığın - dünyanın göz yaşını silməyə, dünya adlı tapmacaya cavab tapmağa çalışır:

Nə dərindi, nə ucadı,

Yer quyudu, göy bacadı.

Dünya özü tapmacadı,

Cavabını bilən yoxdur...

Ümumilikdə Mahirə Nağıqızının şeir yaradıcılığına nəzər salanda aşkar görsənir ki, onun lirik qəhrəmanı dövrümüzün, günümüzün, nəfəsimizin, hisslərimizin ən ağır və dərdli məzmununu özündə saxlayır. Şairənin "lirik "Mən"i qəlbinin hökmü ilə nəfəs alır, düşünür, sevinir. Düşüncələr daha çox hər an gizli qalmış sirləri açmağa müntəzirdir. Burada sevginin tərənnümündən çox, insanın daxili aləminin iztirabları önə çıxır: bu da təsadüfi deyil, bu, mənən iztirab və əzab çəkmiş insanın artıq gizli saxlaya bilmədiyi duyğularının sözdə əksini tapan müxtəlif çalarlarıdır:

O da dağ, bu da dağ, ayrı-ayrıdı,

Çayını aparan dərəsi birdi.

Yalında gözləyə, yan-yörəsində

Yüz ovçu dayana, bərəsi birdi.

Kimdi ox olanı, kimdi yay çəkir,

Kimdi qazan asan, kimdi pay çəkir?

Neçə min ildir ki, ərlər hay çəkir,

Dərdləri cürbəcür, nərəsi birdi. ("Birdi")

Onu da, mühüm bir əlamət kimi qeyd edim ki, Mahirə xanımın şeirlərindəki söz seçimində önə çıxan bədii obrazlıqdır. Ən uğurlu cəhətlərindən biri isə hisslərin səmimiyyətidir, onun şeirlərində bütün məna və bənzətmələr səmimi olduğuna görə təsirlidir. Onun "Azərbaycan", "Vətəndir", "Şəhid nəğməsi", "Xocalı üçün elegiya", "Son döyüşə hazır ol" kimi şeirlərində milli-vətənpərvərlik hissinin səmimiyyətlə ifadəsi oxucunu gələcəyə səsləyir.

Mahirə Nağıqızının poetik deyimlərində pıçıltıları eşitmək mümkündür. Bu pıçıltılardakı poeziya xalq ədəbiyyatında bayatı və gəraylı axarından, Aşıq Ələsgər, Aşıq Alı kimi şairlərin söz təsirindən gəlmədir, bu şeirlər sadəcə olaraq, mərhəm duyğuların lirik axarıdır - büllur söz bulağı kimi axıb gedir və mənsəbinə çatır.

Mahirə Nağıqızının kitablarına daxil olan şeirlərinin əksəriyyətində insana, insanlığa, övlada, övladlığa, Vətənə olan məhəbbət sönməz, dönməz və güclüdür. Şairənin şeirlərini oxuyanda duyursan ki, o, dünyanı hamıdan fərqli, şairanə bir tərzdə, yeni duyğularla qavrayır və səlist Azərbaycan dilində - aşiqlər dilində ifadə etməyi bacarır.

Şeir və sənətin dostu, Professor Buludxan Xəlilov demişkən: "Hər iki kəlmə - Azərbaycan dili və aşiqlərin dili kəlmələri bir bahar günəşi kimidir. Bu kəlmələr bir-birinin yanında həm də bahar günlərini xatırladır.

Qəlbimizdə bəyaz və parlaq duyğular oyadır". Bunlar Mahirə Nağıqızının da poeziyasından qaynaqlanan duyğulardır.

Tərlan NOVRUZOV

Filologiya elmlər doktoru, profossor

525-ci qəzet.- 2019.- 6 sentyabr.- S.14.