Payız yol gəlir

Fəsillərdən yenə payız gəlir. Təqvimə görə artıq başlasa da, təbiətə görə hələ yol gəlir. Hələ köçünü tam daşımayıb. Özündən öncə çaparlarını - küləyi, yağışı, sərin mehini göndərib.

Kimə görəsə gəlişi üçün hələ tezdir, kimə görəsə tam zamanıdır.

Ehtimala görə, "payız" sözü "küz" kəlməsinin dəyişmiş forması ola bilər. Türk dillərinin çoxunda küz - gün düşməyən yer kimi başa düşülür. "Küz" sözündəki "z" şəkilçisi - "siz" şəkilçisi ilə qohumdur. Küz elə "kün" (gün) -süz deməkdir (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti).

Əslində, "mövsümlərdən ən gözəli hansıdır?", - deyə soruşsalar, yəqin ki, çox az insan üçün dörd mövsümdən payız ən gözəli sayılar. Bərəkət fəsli olsa da, payız, nələrinsə yarım qalma hüznünü yaşadır insana. Güllü-çiçəkli, nəğməli yayın sona çatdığını xatırladır. Sanki bir daha onları yaşamayacaqmış kimi. Əslində, bir az insan ömrünə bənzəyir. İnsana sanki cavanlığıyla vidalaşır kimi bir hiss yaşadır. Sanki həyat artıq dayanmaq üzrədir...

Payız deyən kimi gözümüz önündə ilk olaraq sərin havalar, tökülən yarpaqlar, ayaq altında xırçıldayan xəzəllər, ardı-arası kəsilməyən yağışlar, şimşəklər canlanır. Sanki şimşəklər uçub gedən quşlar üçün, isti yay günləri üçün üsyan edir. Sanki payızda şimşək də bir başqa çaxır. Elə bil insanın əllərinin arasından axıb gedən ömür üçün çırpınır. Bütün bunlar isə İnsanı melanxolik vəziyyətə gətirib çıxarır. Lakin payıza soyuq binalardan yox, təbiətin qoynundan baxdıqda əslində, özünə xas gizli bir gözəlliyi olduğunu görmək olar. Ağaclar sanki bir-birilə parlaq libasları, zinət əşyaları ilə bəhsə girən qızılı, xınayı saçlı gəlinlərə bənzəyir.

Hər nə qədər payız nəyinsə sonu kimi qəbul edilsə də, əslində, yeni başlanğıclardan əvvəl, köhnənin bitməsidir. Ağaclardakı yarpaqlar töküldükdən sonra zamanı gəldikdə yenilərin əmələ gəlməsidir. Yağışlardan sonra göyün üzünün açılmasıdır. Sanki bu mövsümdə təbiət, uzun bir yorğunluqdan sonra ona artıqlıq edən yüklərindən azad olub, dərin bir dincliyə çəkilir, yuxuya gedir. Oyandıqda daha güclü ola bilməsi üçün bir müddət yaşamı uğrunda mübarizəsini ləngidir. Günəş də yaydakı kimi parlaq işıq saçmır. Sanki o da bütün yayı yorulmuş, indi azacıq istirahət etmək istəyir. Yazda, yayda yenidən çox parlaq olması üçün.

Bütün bunlardan ətrafa qəribə bir hüzün çöksə də, təbiətin bu halı yeni həyata, yeni qaç-qova başlamazdan öncəki dinclik halını xatırladır. Eynən baramaya çevrilən ipəkqurdu (tırtıl) kimi. Tırtıl barama dövründə istirahət edir. Daha sonra tırtılı kəpənəyə çevirən genləri aktivləşir. Bundan sonra yeni bir həyat yaranır. Tırtıldan tamamilə fərqlənən, gözəlliyi, rəngarəngliyi, naxışlarıyla göz oxşayan qüsursuz, mükəmməl canlı-kəpənək yaranır.

Odur ki, bütün gördüklərimizdən bədbinləşməkdənsə, təbiətdən ibrət götürərək, qarşıda görə biləcəyimiz daha uğurlu işlər üçün hazırlıqlar görməyə üstünlük verməliyik. Biz də zamanı gəldikdə tırtıl kimi yenilənmək üçün öncə barama olmalı, daha sonra qabığımızı deşib irəliyə doğru addımlamalıyıq. Torpaq kimi biz də yeni məhsul verə bilmək üçün dincəlməliyik. Dincəlmə müddəti həyatımızı nəzərdən keçirmək, bizim narahatlığımıza səbəb olan, irəli getməmizə mane olan bütün artıq yüklərimizdən azad olmaq üçün çox münasib bir zamandır. Etdiklərimizi və etmədiklərimizi, enişlərimizi, yoxuşlarımızı, səhvlərimizi və düzgünlərimizi düşünə bilmək üçün bir zaman bölümüdür. Payız - bizi qarşıdakı qışın daha sərt havasına hazırlamaq, tədarüklər görə bilmək üçündür. Yaza yenidən doğula bilmək üçündür. Nədənsə biz insanlar bəzən təbiətin bir parçası olduğumuzu, hər nə qədər ağılca kamil sayılsaq da, təbiətin qanun-qaydalarının önünə keçə bilməyəcəyimizi, hər baş verən hadisənin səbəbsiz olmadığını və zamanı gəlməyincə bir toxumun belə cücərməyəcəyini unuduruq.

Odur ki, doya-doya bu qızılı-qızıllı payızımıza sarılaq. Çünki o da çox qalmayacaq ömrümüzdə. Bizi soyuq qışa hazırlayıb, təhvil verib vidalaşacaq. Bizsə zamanı gəldiyində tırtıl kimi kəpənəyə çevriləcək, ağaclar kimi yenidən tumurcuqlayacaq, günəş kimi yenidən parlayacağıq.

Fidan MALİK

525-ci qəzet.- 2019.- 13 sentyabr.- S.16.