"Əsrin müqaviləsi"nin 25 ili
"APA-Economics"in məlumatına
görə, “Xəzər
dənizinin Azərbaycan
sektorunda “Azəri-Çıraq-Günəşli”
(AÇG) yataqlar blokunun
və “Günəşli”
yatağının dərinlikdə
yerləşən hissəsinin
birgə işlənməsi
və neft hasilatının pay bölgüsü
haqqında” Dövlət
Neft Şirkəti (SOCAR)
ilə dünyanın
tanınmış neft
şirkətləri arasında
müqavilə 1994-cü il
sentyabrın 20-də Bakının
"Gülüstan" sarayında
imzalanıb.
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 2001-ci il
16 avqust tarixli Sərəncamı ilə
hər il 20 sentyabr Azərbaycanda neftçilərin peşə
bayramı - "Neftçilər
günü” kimi qeyd olunur.
“Əsrin müqaviləsi”ndə
8 ölkənin - Azərbaycan,
ABŞ, Böyük Britaniya,
Norveç, Yaponiya, Rusiya, Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanının - 13 neft
şirkəti (“Amoco”, BP, “McDermott”,
“Unocal”, SOCAR, “LUKoil”, “Statoil” (hazırda “Equinor”), “Exxon”,
“Türkiye Petrolleri”,
“Pennzoil”, “Itochu”, “Remco”, “Delta”) iştirak edib. Bununla da, müstəqil Azərbaycanın neft strategiyası və doktrinasının əsası
qoyulub.
Heydər Əliyevin rəhbərliyi
və səyi nəticəsində hazırlanaraq
imzalanmış müqavilə
həm karbohidrogen ehtiyatlarının miqdarı,
həm də qoyulan sərmayələrin
həcminə görə
dünyada bağlanan ən iri sazişlərdən
sayılır.
“Əsrin müqaviləsi”ndən
sonra xarici şirkətlərlə daha
34 saziş imzalanıb.
Müqavilə Azərbaycanda neft hasilatının böyük
həcmdə artmasına
səbəb olub. Neft hasilatı
Azərbaycanın tarixində
ən aşağı
səviyyədən - 1997-ci ildəki 9 mln. tondan 2010-cu ildə
51 mln. tona
çatıb – hasilat
5,6 dəfə artıb.
1996-cı ilin yanvarında
Azərbaycan neftinin Bakı-Novorossiysk marşrutu
ilə nəqlinə dair Rusiya ilə
Azərbaycan arasında
hökumətlərarası saziş imzalanıb. 1997-ci ilin oktyabrında həmin xətt istifadəyə verilib.
1998-ci ildə AÇG neftinin fəaliyyəti bərpa edilmiş Bakı-Novorossiysk kəməri
ilə Qara dənizə ixrac edilməsinə başlanılıb.
1997-ci ildə neftin
Qara dənizə çıxarılması üçün
Bakı-Supsa marşrutu
ilə nəqlinə dair Azərbaycan və Gürcüstan arasında saziş imzalanıb. 1999-cu ilin
aprelində Bakı-Supsa
neft kəməri və Gürcüstanın
Qara dəniz sahilindəki Supsa ixrac terminalı istismara verilib.
Bununla belə,
"Əsrin müqaviləsi"
çərçivəsində hasil olunmuş neftin ixracı üçün yeni kəmərə ehtiyac yaranmışdı. Odur ki, Ümummilli
Lider Heydər Əliyev yeni neft kəmərinin tikilməsi təşəbbüsü
ilə çıxış
edib. Müxtəlif siyasi, iqtisadi
və xarici maneələrə baxmayaraq,
2002-ci ildə Heydər
Əliyevin iştirakı
ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac neft boru
kəmərinin təməli
qoyulub. 2006-cı ilin mayında Azərbaycan nefti BTC kəməri vasitəsilə
Ceyhan limanına çatdırılıb. Hazırda BTC, nəinki respublika və region, eyni zamanda beynəlxalq
səviyyədə də
mühüm əhəmiyyət
kəsb edən layihə sayılır.
Kəmərin illik ötürücülük
qabiliyyəti 50 milyon tondur, bunun gələcəkdə
60 milyon tona çatdırılması mümkündür. Uzunluğu 1768 km olan BTC ilə hazırda Azərbaycandan, əsasən, AÇG nefti
və “Şahdəniz”
kondensatı daşınır.
Bundan əlavə, kəmər vasitəsilə Türkmənistan
və Qazaxıstan nefti də nəql
olunur.
“BTC Co.”nun səhmdarları bunlardır: BP (30,1%), “AzBTC”
(25%), “Chevron” (8,9%), “Equinor” (əvvəlki “Statoil”) (8,71%), TPAO (6,53%), “Eni” (5%), “Total” (5%), “Itochu” (3,4%), “Inpex” (2,5%), “ExxonMobil” (2,5%) və
“ONGC (BTC) Limited” (2,36%).
Hazırda Azərbaycandan neft
və neft məhsulları dünyanın
30 ölkəsinə, qaz
isə Gürcüstan,
Türkiyə, Rusiya, İran və Yunanıstana nəql edilir.
2017-ci il sentyabrın
14-də isə Bakıda
növbəti saziş
imzalanıb. Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda
AÇG yataqlar blokunun
və “Günəşli”
yatağının dərinlikdə
yerləşən hissəsinin
birgə işlənməsini
nəzərdə tutan
və neft hasilatının pay bölgüsü
haqqında düzəliş
edilmiş və yenidən tərtib olunmuş Sazişin imzalanması mərasimi keçirilib. "Yeni əsrin müqaviləsi"
adı alan saziş Azərbaycan Hökuməti, SOCAR, BP, “Chevron”, “Inpex”, “Equinor” (əvvəlki “Statoil”), “ExxonMobil”, “TP”, “Itochu” və “ONGC Videsh” şirkətləri tərəfindən
imzalanıb.
Bununla da,
AÇG nəhəng neft
yatağının işlənilməsində
yeni dövr başlanıb. Yeni sazişlə AÇG neft yatağının işlənilməsi 2050-ci ilə
qədər uzadılıb.
Sazişin bir hissəsi olaraq SOCAR-ın AÇG-dəki iştirak payı 11,65%-dən 25%-ə qaldırılıb, beynəlxalq
tərəfdaş şirkətlər
Azərbaycan Respublikası
Dövlət Neft Fonduna 3,6 mlrd. ABŞ dolları bonus ödəyəcək. Azərbaycana çatacaq mənfəət
neftinin səviyyəsi
isə 75% təşkil
edəcək. Beləliklə,
ölkənin ümumi
mənfəət göstəricisi
89,1% təşkil edəcək ki, bu da gələcəkdə
yeni strateji layihələrə başlamağa
zəmin yaradacaq. Növbəti 31 il
müddətində AÇG-yə 40 milyard dollardan çox sərmayə qoyulması potensialı var.
Hazırda AÇG-də tərəfdaşların
iştirak payı belədir: BP – 30,37%, “AzACG”
(SOCAR) – 25%, “Chevron” – 9,57%, “Inpex” – 9,31%,
“Statoil” – 7,27%, “ExxonMobil” – 6,79%, TP – 5,73%, “Itochu” – 3,65% və “ONGC Videsh Limited”
(OVL) – 2,31%.
Ümumilikdə 1997-ci ilin noyabr ayından
2019-cu ilin 1 sentyabrına
AÇG-dən 492 mln. ton neft hasil edilib
ki, bunun da 287 mln. tonu Azərbaycanın
mənfəət neftinin
payına düşüb.
Bu dövr ərzində
AÇG-dən 161 mlrd.
kubmetr təbii
qaz hasil olunub.
Qeyd edək ki,
"Əsrin müqaviləsi"nin Azərbaycan üçün iqtisadi-sosial
əhəmiyyəti qədər, siyasi əhəmiyyəti
də çox böyükdür.
Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmlənməsində,
dünya dövlətləri
sırasında layiqli yerini
tutmasında "Əsrin müqaviləsi"nin müstəsna
rolu var.
525-ci qəzet.- 2019.- 20 sentyabr.- S.6.