Xalq yazıçısı Anarın essesi Pərvinin təqdimatında

Ölkə prezidentinin Sərəncamı ilə 2019-cu il “Nəsimi İli” elan olundu. Şübhəsiz ki, bu qərar şairin 650 illik yubileyi ilə bağlıdı. Amma eyni zamanda, dövlətin sənətə münasibətinin daha bir nümunəsi, ədəbiyyatın təbliği üçün növbəti ciddi fürsətdi. Bir il ərzində Nəsimi haqqında araşdırmaların aparılması, silsilə məqalələrin yazılması, şairə həsr olunmuş müsabiqələrin keçirilməsi, tədbirlərin təşkili və üstəgəl, mətbuatda bütün bunların ətraflı işıqlandırılması sözün təntənəsi olacaq. Artıq ədəbiyyatla bağlı rəsmi qurumlar, ayrı-ayrı söz-sənət adamları, alimlər bu hadisənin üstünlüyünü vurğulayan açıqlamalarla, məqalələrlə çıxış edirlər.

Nəsimi ayrıca bir təriqətə mənsub olsa da, bəlli dövrdə yazıb-yaratsa da, zamanın fövqündə duran şairdir. Amma bununla belə, zamanın necə, hansı istiqamətdə dəyişməsi, mühit və rejim klassiklərin də yaradıcılığına, daha doğrusu, o əsərlərin hansı kontekstdə, necə qavranmasına təsir edir. Sovet dövrünün seçimləri, “kontekstləri”, “müstəviləri” aydın idi, əlbəttə... Nəsiminin Allaha münasibəti və bunun ateizm “müstəvisində” yozulması, “din xadimlərinin ikiüzlülüyü”, xalqın sənətkara münasibəti və s. Elə sonralar da dərsliklərimizin bir çoxu Sovet çərçivələrindən az, terminologiya, üslub baxımından isə təəssüf ki, lap az uzaqlaşa bilib. Həm də buna görə bu ilin Nəsimiyə həsr olunması şairə yenidən, təzə gözlə, müstəqil ovqatda, azad düşüncə ilə baxmaq imkanıdır.

Bu günlərdə Xalq yazıçısı Anarın “Söz dünyası” kitabı işıq üzü gördü. Bu, beşcildlik silsilənin ilk cildidir və bundan başlayaraq növbəti kitablara da yazıçının “LİK Azerbajdana” üçcildliyindəki esselər daxil olacaq. “Söz dünyası”ndakı esselərdən biri İmadəddin Nəsimiyə həsr olunub, “Şairin hünəri” adlanır. 1976-cı ildə yazılan esse Nəsimiyə tamam yeni baxışdır. Yazılma tarixi və “yeni baxış” ifadəsi daban-dabana ziddir, əlbəttə. Amma məsələ burasındadır ki, Anar həqiqətən hələ o dövrdə Nəsimini ayrı cür görməyə, yozmağa, anlamağa və anlatmağa çalışıb. Məndən ötrü essenin maraqlı və üstün tərəfi Nəsiminin həyatının, yaradıcılığının həm dünya ədəbiyyatı kontekstində, həm şairin müasirləri ilə müqayisədə, həm də tarixin içində və fövqündə təhlil olunmasıdır. Nəsimi sələflərindən nə götürmüşdü və xələflərinə nəyi ötürə bilmişdi?! Tarix, zaman, zəmanə onun yazdıqlarına və şəxsi xarakterinə necə təsir etmişdi?! Bütün bunlar son dərəcə düşündürücü məsələlərdir və qoyduğum suallara “Şairin hünəri” cavab verir.

Bir vaxt yazıçı İsmayıl Şıxlı Anarın “Dədə Qorqud dünyası” essesi haqqında yazısında “Anarın bir yazıçı kimi yaxşı cəhətlərindən biri də budur ki, qələmə almaq istədiyi mövzunu mükəmməl araşdırır, tədqiqatçı kimi araşdırmalarla məşğul olur və onu bütöv qavradıqdan sonra yazıya başlayır...” - söyləmişdi. “Şairin hünəri” essesini oxuyanda da yazıçının Nəsiminin dövrünü, həyatını, ideyalarını, mənsub olduğu təriqəti, özündən əvvəlki və sonrakı nəsillərlə, cərəyanlarla bağlılığını, şeirlərinin başqa sənət növləri ilə əlaqəsini ətraflı araşdırdığının və dərin təhlil etdiyinin şahidi oluruq. Müəllif bir yandan “hünər” sözünün sənətkar üçün nə demək olduğunu izah etməkdən ötrü dünya yazıçılarından, şairlərindən, məsələn Puşkinin, Lermontovun, Nazım Hikmətin taleyindən danışıb nümunələr gətirir, o biri tərəfdən də Sarı Aşığın “Nəsimi tək bu aşiq yolunda soyulandı” bayatısını da unutmur və bütün bunlar yazının ümumi ideyasına xidmət edir... Eyni zamanda, Anarın sənətkarlarla bağlı bütün yazdıqlarının bir ümumi məziyyəti bu essenin başlıca xüsusiyyəti, üstünlüyüdür. Anar haqqında yazdığı adamları plakat kimi təhlil, tərif, təsvir etmir heç zaman. Bu yazıda da Nəsimini sadəcə böyük şair kimi yox, dərviş kimi, sufi kimi yox, həm də tarixi şəxsiyyət kimi, sadə bir adam kimi, kişi kimi izah edir, yozur... “Şairin hünəri” essesinin qəhrəmanı real adamdı, siyasətin, tarixin, sadə insani münasibətlərin içərisindədi. Və indi XXI əsrdə bu yazını oxuyanda buna nə qədər ehtiyac olduğunu bir daha anlayırıq. Axı, şair məktəb dərsliklərimizdə də, elə haqqında çəkilən məşhur filmdə də bizlərə dərviş kimi, dünyadan xəbəri olmayan Məcnun kimi, yaxud çarmıxa çəkilmiş peyğəmbər kimi təqdim olunub və bu təqdimat əslində, onun əsərlərinin də, taleyinin də dərinliyinə getməkdən çəkindirib çoxunu. Çünki “İlahi məxluq toxunulmazdır və onu təhlil (təftiş!) etmək, araşdırmaq olmaz” düşüncəsi hələ də hakimdir. Hələ üstəgəl, Nəsiminin şeirlərinin ancaq mənsub olduğu təriqət çərçivəsində yozulması da başqa bir problemdi. Xatırlayıram ki, bir neçə il əvvəl “Yüz gözəl sevgi şeiri” layihəsi çərçivəsində Nəsiminin “Neylərəm” şeirini qadına yazılmış kimi təhlil edəndə şairin biliciləri, tədqiqatçıları irad tutmuşdular, “Mən sənin bimarınam, özgə dəvanı neylərəm?!” misrasının qadına aidiyyatı yoxdur - deyirdilər. Bu fikrin dəqiqliyinə şübhə etmirəm və illərdir ki, bu cərəyanı araşdıran alimlərin təhlillərinə heç bir sözüm yoxdur. Sadəcə subyektiv fikrim budur ki, bir insanı sevməyən, onun bimarına çevrilməyən, bir insanı dərdlərinə dərman bilməyən, ondan ötrü dünyadan üz döndərməyə hazır olmayan və bütün bu sadaladıqlarımı bütöv halda bacarmayan adam heç zaman Allahını sevə, ona aid ola, hələ üstəlik, İlahi şeirlər yaza bilməz... Bütün sevgilərin kökü insandı, çünki dünyanın başlanğıcı insandı. Sadəcə hansı insan, onu biz özümüz, ya da tale seçir! Bu mənada “Şairin hünəri” essesinin daha bir üstünlüyü burda Kişinin - Nəsiminin və Qadının - vəsf etdiyi sevgilinin görünməsi, duyulmasıdır. Axı, doğrudan da Nəsiminin şagirdini xilas eləmək üçün qabağa çıxması, ölümdən qorxmaması, dərisi soyulsa da, sözünü deməsi, “Ağrımaz” - deməsi təkcə onun dərvişliyinin, sufiliyinin, hürufiliyinin yox, yaradılmış mifinin yox, həm də Kişiliyinin ifadəsidir. Anar bütün bunları real tarixi hadisələrlə bağlayaraq oxucunu inandırır və qarşısına qoyduğu ideyanı hərtərəfli göstərir...

Beləliklə, Nəsimi ilinin başlanğıcında Anarın “Şairin hünəri” essesini “525-ci qəzet”in oxucularına təqdim edirəm və xüsusi vurğulamaq istəyirəm ki, bu gün də aktuallığını itirməyən, köhnəlməyən bu məqaləni Sovet dövründə yazmaq Anarın hünəri idi.

PƏRVİN

525-ci qəzet.- 2019.- 19 yanvar.- S.10.