Miniatür üslubuna
müasirlik bəxş edən sənətkar
75 YAŞI TAMAM OLAN XALQ RƏSSAMI
SİRUS MİRZƏZADƏNİN YUBİLEY PORTRETİ
Bakıda
və Moskvada ixtisas təhsili aldıqdan sonra - ötən
yüzilliyin yetmişinci illərində müstəqil
yaradıcılığa başlayan Xalq rəssamı Sirus
Mirzəzadənin (1944) təsviri sənətin müxtəlif
sahələrində öz yaradıcı potensialını
reallaşdırmağa çalışması, həm də
milli bədii məkanda hələ də yüksəlişini
sərgiləyən "altmışıncı illər"
nəslinin təmsilçiləri ilə rəqabətdə
geri qalmamaq istəyindən qaynaqlanırdı desək,
yanılmarıq.
Etiraf edək ki, həm
onun, həm də digər həmyaşıdlarının müstəqil yaradıcılığının
başlanğıcının məhz sovet dövrü incəsənətimizin
çiçəklənmə dövrünə təsadüfi
etməsi, zaman etibarilə nə qədər təsadüfi
idisə, ancaq onların kifayət qədər "güclü
rəqiblər"lə əhatələnmələri
bəlkə də onların yaradıcılığının
inkişafına müsbət
təsir göstərən
"alın yazısı"
idi. Bu gün həmin nəslin əksəriyyətinin müasir
Azərbaycan təsviri
sənətinin mənəvi
yükünü ləyaqətlə
daşımaları da
zamanında baş tutan nəsillərin bədii "qarşıdurması"nın uğurlu və qürurdoğurucu nəticəsi saymaq olar...
Həmin illər ərzində keçirilən müxtəlif
sərgilər yaradılan
sənət nümunələri
üçün sözün
əsl mənasında,
baxış və sınaq meydanına çevrilmişdi. Müxtəlif "izm"lərə çəkilən nəzirələrin
çoxluq təşkil
etdiyi həmin dövrdə öz yaradıcı potensialını
fərdi və fərqli estetik tutumda sərgiləyən
gənclərin sırasında
Sirus Mirzəzadənin
xüsusilə seçilməsi
danılmaz idi. Belə ki, əksər həmyaşıdlarının ilham mənbəyini Avropada axtardıqları bir zamanda, o, öz yaradıcılığında
daha çox qədim sələflərinin
qoyub getdikləri milli bədii irsə yaradıcı münasibət göstərməkdə,
müxtəlif mövzulu
və janrlı əsərlərində ənənəni
özünəməxsus bədii-estetik
çalarlarla zənginləşdirməkdə
idi.
Onun
"Növbəyə" (1976), "Sakitlik" (1976), "Emalatxanada"
(1976) və s. əsərlərində
müşahidə olunan
lirik-romantik çalarların
həm də "sərt üslub"un estetikasından qaynaqlanması
görünsə də,
bütünlükdə rəngkarlığımıza
gördüklərinə yeni
bədii münasibət
ifadə edən bir yaradıcının gəldiyindən xəbər
verirdi...
1980-ci illərə təsadüf
edən növbəti
onillikdə yaradıcı
rəqabətin daha da gərginləşməsini
müşahidə etmək
mümkün idi. Bunu Azərbaycan təsviri sənətinin mənəvi
yükünü daşıyan
və yaradıcılığı
ilə şöhrət
qazanmış fırça
və tişə ustalarının milli dəyərlərə söykənən
əsərlər yaratmaq
ənənəsini uğurla
davam etdirmək gücünə malik gənclərin artması şərtləndirmişdi...
Əslində, keçmiş sovet məkanı üçün
kifayət qədər
təzadlı hadisələrlə
zəngin olan səksəninci illər incəsənətin bütün
sahələrinə təsir
göstərmişdi. Çox
vaxt zaman distansiyasından arxada qalan iki qərinəlik
dövrün "durğunluq
illəri" hesab olunmasında, nəzərdən
keçirdiyimiz onillikdə
baş verənlərin
"yenidənqurma" kimi
dəyərləndirilməsində müəyyən subyektivlik
mövcuddur. Hər halda, zamanında cəmiyyətin yaşadığı
müxtəlif məzmunlu
olayların mövcud siyasi sistemin çöküşünə xidmət etdiyi bir qədər sonra üzə çıxacaq "zəif
bənd"in məqsədli
idarəçiliyindən qaynaqlandığı
hiss olunmaqda idi.
Bunu əvvəlki
dövrdə yaradılanları
kölgədə qoya
biləcək və hadisəyə çevriləcək
əsərlərin yaranmadığı
da təsdiqləyir. Bununla belə,
səksəninci illər
necəliyindən asılı
olmayaraq, təsviri sənət tariximizin təzadlı təşəkkülünün
silinməz səhifələridir.
Bu səhifədə yeni əsərlərində
fərqli estetika sərgiləyən Sirus Mirzəzadənin də özünəməxsus yeri
vardır desək, həqiqəti söyləmiş
olarıq.
Monumental sənət sahəsində
ali ixtisas
təhsili almış
müəllifin 1980-ci illər
yaradıcılığında möhtəşəmliyə bürünmüş
dekorativliyin qabarıq
duyulması da bunun göstəricisi olmuşdur. Dünyamıza
realist-gerçəkçi baxışını miniatür
üslubuna tapınmaqla
gerçəkləşdirən rəssamın "Mənim
əcdadlarımın torpağı"
(1982), "İlin üç
fəsli" (1982), "Qobelençilər"
(1982), "Günəbaxanlar" (1982),
"Suzanın yuxusu"
(1983), "İkar haqqında
nağıl" (1983), "Rəssamın qonağıyıq"
(1983), "Xatirə" (1984), "Fələstin kədəri"
(1984), "Çağırış"
(1984), "Bakı, sabahın
xeyir!" (1984), "İlin
fəsilləri" dördlüyü
(1985), "Şanapipiklə natürmort" (1985), "Bərpaçılar"
(1986), "Ömrün tarixçəsi"
dördlüyü (1986), "Uşaqlıqdan gəlmiş
quş" (1986) tablolarında
ənənə və
müasirliyin uğurlu
vəhdətini görmək
mümkündür.
Sirus Mirzəzadə
yaradıcılığında davamlı axtarışların
nəticəsi olan bədii ifadələr məcmusunu başlıca olaraq şərtiliyə və rəmzləşdirməyə
yönəltsə də,
təsvir motivlərini
elə bu yığcam bədii vasitələrin təsir gücü ilə duyğulandırıcı mənəvi
qaynağa çevirə
bilmişdir. Bunu onun 1990-cı illər
yaradıcılığı da təsdiqləyir. "Uzağa baxanlar" (1991), "Arazın
sahilində" (1991), "Gözmuncuğu" (1991), "Sarı fonda" (1992),
"Pişiklə qız"
(1992), "Sevgililər" (1992), "Şanapipik" (1994), "Mavi
geyimli qız"
(1994), "Söhbət zamanı"
(1994), "Balıqçı və balıq" (1994),
"Rəssam və
model" (1996), "Qırmızı mənzərə" (1998), "Adəm və Həvva" (1999) və
"İkiüzlü insan"
(1999) kimi müxtəlif
janrlı əsərlərində
rəssamın qədim
miniatür üslubu ənənələrinə, rəmzlərə
bələnmiş müasir
tutum vermək istəyinin uğurlu nəticələrini görmək
mümkündür.
Öz monumental duyumunu
müxtəlif mövzulu
əsərlərin bədii
şərhində sərgiləyən
Sirus Mirzəzadə
2000-ci illərdəki yaradıcılığında
da ənənəsinə
sadiq qalmışdır. Onun müxtəlif
janrlı əsərlərində
qədim miniatür üslubundan yaradıcılıqla
faydalanmanın özünəməxsus
improvizələrinə rast
gəlmək mümkündür.
Çoxsaylı motivlərlə
ifadə olunan Adəm və Həvva mövzusu, eləcə də "Rəfiqələr", "Qırmızı
paltarda", "Qızmar
günəş altında",
"Ağ qız",
"Söhbət zamanı",
"Ünsiyyət", "Qara şlyapalı qız", "Eyvanda",
"Balıqçı və
balıq", "Bahar"
və digər lövhələrində müşahidə
olunan rəng dekorativliyi, poza-jest ifadəliliyinin vəhdətinin
estetikasında hifz olunan cəlbedicilik və duyğulandırıcılıq
görünməkdədir.
Sənətkarın mövzu və onların ifadəsi baxımından yeniləşən
yaradıcılığının kamilləşmiş indiki
mərhələsində daha
qabarıq görünən
estetik məziyyət rəssamlığımızda "Sirus Mirzəzadə görümü"nün yaranmasıdır. Bu görümdə
qarşılaşdığımız - miniatür üslubu ənənələrinə yeni
baxışın mövcudluğu,
kompozisiyaların məna-məzmun
yükü daşıyıcılığının
rəmzi-şərti ayrıntılara
etibar edilməsi və bütünlükdə,
gerçəkliyə bədii
münasibətin fəlsəfi
qata bələnməsidir...
Rəssamın özünəməxsusluğunu onun illər ərzində yaratdığı
qrafik əsərlərdə
də müşahidə
etmək mümkündür. Belə ki,
əsərlərinin miniatür
estetikasından qaynaqlanan
monumentallığı bu
kiçik ölçülü
qrafik lövhələrdə
də mövcuddur.
Sirus Mirzəzadənin
özünün monumentalçı-rəssam
kimi ifadəsini həm də onun divar rəsmlərində
və mozaik pannolarında görmək
olar. Sovet dönəmində paytaxtda onun mərhum İsmayıl Məmmədovla birlikdə
yaratdıqları divar
rəsmləri (1980-ci illər)
sonradan məhv edilsələr də, onlar Azərbaycan monumental-dekorativ rəngkarlığını
zənginləşdirən nümunələr kimi qalmaqdadırlar. Belə
divar rəsmlərindən
(ümumi sahəsi 500
kvadratmetr) biri - keçmiş "Əfsanə"
kafesi üçün
XII əsr Azərbaycan
və dünya ədəbiyyatının ulduzu
sayılan Nizami Gəncəvinin "Xəmsə"sinin
süjetlərini məna-məzmun
daşıyıcısı seçən müəlliflər,
onu miniatür üslubunda gerçəkləşdirməklə,
motivlərin yaddaqalan və cəlbedici tutum almasına nail olublar.
Onların indiki Fəvvarələr meydanında - yeraltı məkanda yerləşən
"Retro" fotoatelyesinə verdikləri bədii tərtibat (1980-ci illər)
da estetik tutumuna görə bənzərsiz idi. Divarlardakı eyvan elementlərini ümumi kompozisiyaya (ümumi sahəsi 150 kvadratmetr) qatan müəlliflər, bunun nəticəsində köhnə
Bakının canlılığı
və həyatiliyi birmənalı olan səhnələrinin yaranmasına
nail olmuşdular.
Sirus Mirzəzadənin sənət
dostları (R.Heydərzadə,
A.Ələsgərov, E.Tahirov)
ilə birlikdə işlədiyi "Səadət"(1975)
və "Fəhlə
əlləri" (1978) relyefli
mozaikaları da sənətlərin sintezinin
uğurlu həlli baxımından yaddaqalandırlar.
Hər iki əsərin ötən illərin ideoloji sınağından
şərəflə çıxması
da onun zamansızlığa
qovuşmasından xəbər
verir.
Onun müstəqillik dövründə
A.Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar
Teatrının fasadı
üçün işlədiyi
"Azərbaycan naxışları"
adlı keramik pannosu da memarlıq
tikilisi ilə vəhdət təşkil
etməklə, onun ümumi estetikasını
daha da zənginləşdirmək
gücündədir...
Sirus Mirzəzadənin təhsil sonrası - ötən əsrin yetmişinci illərindən başlayaraq pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmasını, yəqin ki, onun həyatını mənalandıran önəmli hallardan saymaq olar. Rəssamlığın sirlərini ondan öyrənən və bu gün həm yerli, həm də xarici ölkələrin təsviri sənət məkanında uğurla fəaliyyət gənc yaradıcıların çoxluğu yəqin ki, ona həyatda rahatlıq bəxş edən mühüm dəyərlərdəndir. Onun daşıdığı "Professor" vəzifəsi də elmi-pedaqoji fəaliyyətinə verilən qiymətdir. Bu sahədə səmərəli çalışmasının nəticəsidir ki, o, hazırda Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının nəzdindəki rəssamlıq kollecinin (keçmiş "Əzimzadə məktəbi") direktorudur. Ötən il Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə ona Xalq rəssamı fəxri adının verilməsini də Azərbaycan təsviri sənət məkanında önəmli yer tutan rəssam-pedaqoqun əməyinin yüksək səviyyədə dəyərləndirilməsi hesab etmək olar.
Ziyadxan ƏLİYEV
Əməkdar incəsənət xadimi,
sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru
525-ci qəzet.- 2019.- 22 yanvar.- S.6.