“Bu pandemiyanın mediaya və

ədəbiyyata ciddi təsirləri olacaq”

Türk dünyası yazarlarını bir araya gətirən Avrasiya Yazarlar Birliyi bugünlərdə növbəti dəfə onlayn yazarlıq kurslarına start verib. Dünyanın bir çox yerindən əsasən türkdilli (istisnalar da var) gənclər onlayn şəkildə bu kursa qstılıb tanınmış yazıçı və şairlərdən dərs alırlar. Avrasiya Yazarlar Birliyinin başqanı, tanınmış türk ədibi Yaqub Öməroğlu ilə əlaqə saxlayıb həm bu kurslar haqqında danışdıq, həm Türkiyədəki vəziyyətlə maraqlandıq, həm də müxtəlif mövzularda suallarımıza cavab aldıq:

- Yaqub bəy, Türkiyədə son vəziyyət necədir?

- Türkiyə də dünyanın əksər ölkələri kimi koronavirusla ölüm-dirim mübarizəsindədir. Xalq çox həyəcanlıdır, narahatlıq içərisindədir. Digər tərəfdən isə dövlətin gördüyü tədbirlərdən razıyıq. Əslində, virus Türkiyəyə gəlməsi bacardıqca gecikdirildi, amma gələcəkdi, qaçış yox idi. Xəstəlik Türkiyədə də yayılmağa başladı. Xüsusən İstanbul, Ankara, İzmir, Konya, Adana kimi böyük şəhərlərdə çox yayılması ilə bağlı rəqəmlər açıqlanır və hər həftə tədbirlər artdırılır. Dünən cənab Prezidentin açıqlaması ilə 30 böyük şəhərə və Zonquldağa nəqliyyatın giriş-çıxışı qadağan edildi, bu şəhərlərdən çıxmaq və oraya girmək xüsusi icazəylə olacaq. Evlərdə karantindəyik. Bu, məcburi karantin deyil, xalqın özü buna əməl etməyə razı salındı. Doğrusu, ilk günlər karantini qəbul etməkdə çətinlik çəkən insanlar olmuşdu. Fəqət bu gün karantinin bütün Türkiyədə ciddiyyətlə tətbiq edildiyini və xalqın da buna əməl etdiyini deyə bilərik. Təbii, dünyayla birgə hər axşam rəqəmləri izləyirik. Xəstəliyin nə qədər yayılması, nə qədər test olunması və nə qədər adamın vəfat etməsiylə bağlı. Həyəcanla bunları təqib edirik. Amma alınan tədbirlərlə, ümid edirik ki, Türkiyə bunu az itkiylə geridə qoyacaq.

- Ankarada pandemiya əleyhinə nə kimi ehtiyat tədbirləri görülür?

- Ankara da Türkiyədəki ümumi tədbirlərin tətbiq olunduğu şəhərdir. Əlbəttə, paytaxt olmağı baxımından Anlkaranın digər zamanlarda da Türkiyənin başqa şəhərlərindən fərqi vardı. Ankaraya məmur şəhəri deyirlər. Doğrusu, bu ifadə Ankara əhalisinin həm mədəni səviyyəsinin yüksək olduğunun da bir ifadəsidir, həm də daha intizamlı, daha çıx qanunlara riayət etmək baxımından da nümunəvi olduğunun göstəricisidir. 65 yaşdan yuxarı insanların çölə çıxması bütün Türkiyədə qadağan olunub. Çünki o yaşdan yuxarı insanlarda xəstəlik daha məyusedici nəticələr verə bilir. Yeni bir qadağa isə 20 yaşdan aşağılar üçündür. Onlar xəstəliyi daha yüngül formada keçirirlər, doğrudur. Amma onlar heç xəstəlik simptomları göstərmədən daşıyıcı da ola bilirlər. Ona görə onların da çölə çıxmağına qadağa qoyuldu. Ondan başqa insanların çölə çıxmasıyla bağlı bir qadağa yoxdur, amma bununla bağlı bir tövsiyə var. İnsanlar da öz istəkləriylə bu qaydalara uyurlar. Küçələr boşdur, sosial təmaslar minimuma endirilmiş vəziyyətdədir. Ankara koronovirusa yoluxanların sayına görə Türkiyədə üçüncü yerdədir. Bunun bir səbəbi də xaricdən gələnlərin karantinə alındığı şəhərlərdən biri olmasıdır. Ona görə də bu yüksək rəqəmlərin çoxu xalqın arasında deyil, xəstəxanalarda, karantində saxlanan insanlara aiddir.

- Dünyanın düşdüyü bu vəziyyəti necə dəyərləndirirsiniz?

- Təəssüf ki, hazırda dünyamız özünün ən ağır dönəmlərindən birini, indiyədək görünməyən bir durumu yaşayır. Virusun daha çox yayıldığı və ağır fəsadlar verdiyi bölgə baxımından, şimal yarımkürəsi daha çətin durumdadır, burada daha çox insan xəstələndi və dünyasını dəyişdi. Cənubdakı ölkələrdə də xəstəlik var, amma orda rəqəmlər daha az görünür. Halbuki cənubdakı ölkələrin çoxunun səhiyyə sistemi şimalda yer alan ölkələrə görə daha zəifdir. Hətta bəzi cənub ölkələrində hansısa səhiyyə sistemindən bəhs etmək belə mümkün deyil. Oralarda xəstəliyin daha az yayılması və var olan xəstələrin də şimaldan gedənlər olması, doğrusu, məni ümidləndirir. Bu mənada ki, önümüz yazdır, günəş işıqları daha şiddətli gəldikcə şimalda da virusun yayılma sürətinin yavaşlayacağını ümid edirəm. Bir qorxum da odur ki, şimalın isinməyi ilə virus gücünü itirə bilər, doğrudur, amma bu zaman da cənuba keçib orda xəstəlik yaratmaz, inşallah. Son on illərdə koronavirusun başqa formaları var idi. Məsələn, mətbuat vasitəsilə kornanın SARS, MERS formalarının yarandığını bilirik. İndi Covid-19 formasıdır dünyanı bürüyən. Öncəki formalarında virus öz dirənişini çox tez itirmişdi. Bu dəfə isə təəssüf ki, çox sürətli yayılır. Bunun, əlbəttə, sosial, ekonomik təsirləri olacaq. Bu pandemiyanın beynəlxalq əlaqələrə də, media və ədəbiyyata da ciddi təsirləri olacaq. Bu təsirlərin bir qismi əvvəldən gözlədiyimiz və gələcəkdə dünya buaraya doğru gedir deyə öncədən görülən şeylərdir. Məsələn, rəqəmsal yayınların artacağı, qəzetlərin kağız formasının internet mediaya dönəcəyi, ənənəvi televiziyaların önəmini itirib başqa cür yayımların önə çıxacağına dair təxminlər və öncəgörmələr vardı. Virusla birlikdə bunların bir qismi çox sürətli şəkildə gerçəkləşdi. Təhsilin məktəb xaricində onlayın şəkildə davam etməsi, doğrusu, əvvəlki illərdə də təxminlər arasında vardı və bu virus həmin işi sürətləndirdi. Lakin bu virusla birgə təmin edilməyən travmalar da yaşayır dünyamız. Avropa Birliyi öz içində sıx əlaqələr qurmuş kimi görünərkən bu gün hər kəs öz problemilə məşğuldur, hərə öz dərdinə düşüb. İtaliya, İspaniya bu birlikdən yardım ala bilməməkdən şikayətlənir, Almaniya öz sıxıntılarıyla məşğuldur, İngiltərə başqa məsələlərin həllinə çalışır. Beləliklə, burdakı Birliyin kriz sonrasında ciddi yara alacağını, hətta bu gündən yara aldığını söyləmək mümkündür. ABŞ-dakı təsirlərini də birlikdə izləyirik. Doğrusu, Amerikan səhiyyə sisteminin zəiflik göstərdiyi məsələlər virusa qarşı dirənməkdə bir maneəyə çevrildi. Bu baxımdan Covid-19-dan əvvəlki və sonrakı dönəmlər haqqında gələcəkdə daha ətraflı danışmaq lazım olacaq. Məncə, bu pandemiya dünyada əsaslı dəyişikliklərə yol açacaq.

- Bu vəziyyət ədəbiyyata necə təsir göstərəcək, sizcə?

- Əlbəttə, təhsilin, mətbuatın internet məkanına keçməyi, bunların ordan xalqa çatdırılması ilə bu məkanlardakı alqoritmaları müəyyənləşdirən güclərin manipulyasiyaları baxımından da ədəbiyyat ciddi yönləndirməyə məruz qala bilər. Bu baxımdan bəzi yazarlar internetin alqoritmlərilə ön paana çıxarılarkən, bəziləri çox qiymətli əsərlər vermiş olsalar belə, bu məkanda görünməz vəziyyətə gəlmiş olacaqlar. Ona görə də bəlkə Sovet təcrübəsindəki sətiraltı ədəbiyyatın yenidən canlanacağını, dünyadakı bir çox yazarın buna yönələcəyini düşünürəm. Və ədəbiyyat baxımından da rəqəmsal məkanın ciddi təsirləri özünü göstərəcək. Ümumiyyətlə, bu vəziyyət siyasətə, ədəbiyyata, iqtisadiyyata, hər sahəyə təsir göstərək, ancaq ən çox təsiri mətbuata olacaq. Mətbuatın, yayımcılığın rəqəmsala keçməsi onsuz da gözlənilirdi, amma indi çox sürətli keçdi. Gələcəkdə, pandemiyadan sonra da rəqəmsalın bir vərdişə çevrilib davam edəcəyini təxmin edirəm. Təbii, rəqəmsal məkan steril məkan anlamına gəlmir. Hətta rəqəmsal məkanlarda ilk gündən etibarən xakerlərin varlığını düşünsək, bu da güvəniləcək bir yer deyil. Buranı da idarə etmək, müdaxilə etmək istəyənlər var. Bunlar bəzən dövlətlər, bəzən ideoloji qruplar, bəzən firmalar, bəzən də fərdlərdir. İndi mübarizə bu məkanın içərisində davam edəcək. Rəqəmsal məkan mədəniyyəti baxımından əksiklərin olduğunu düşünürəm. Ədəbiyyat mövzu olaraq da mütləq ki, bu günlərdən təsirlənir. Keçmişə nəzərən bilirik ki, böyük travmaların ədəbiyyatda yer alması üçün üzərindən zaman keçməsi, unudulması lazım olur. Türkiyədə Balkan müharibəsi, Birinci Dünya Müharibəsiylə bağlı uzun müddət roman yazılmadı. Yüz ildən sonra burdakı romanlarla bağlı sanki bir partlayış yaşandı. Bu şoku yazıçılar yüz ildə üstlərindən ata bildilər. Edmundo de Amikis adlı italyan yazıçı "İstanbul səyahətnaməsi” adlı kitabında yazır: "Böyük hadisələrin yazıla bilməsi üçün bir az onlardan uzaqlaşmaq, bir az da onları unutmaq lazımdır”. Korona travmasını da ədəbiyyat yazacaq, şübhəsiz ki. Amma təəccüblü olan odur ki, yazıçılar bu haqda çox sürətlə yazmağa başladılar. Biz "Kardeş kalemlər” dərgisinin son sayında bir qazax şairinin koronavirusla bağlı şeirini, Avstriyadan kursumuza qatılan bir iştirakçının koronavirus barədə hekayəsini yayınladıq. Virus və pandemiyalarla bağlı romanlar, film ssenariləri keçmişdə də yazılırdı, amma onlar macəra, fantaziya olaraq dəyərləndirilirdi. İndi bu tərz əsərlər fantaziya olmaqdan çıxıb hadisəyə, praktikaya çevriləcək. Amma böyük pandemiyanın gerçək əsərlərə çevrilməsi üçün müəyyən zaman lazım olacaq ki, öncə şoku üstümüzdən ata bilək.

- Sizin özünüzün nə vaxtsa bu mövzuda əsər yazmağınız mümkündürmü?

- Hər kəs kimi mən də hələ izləməkdəyəm, nə baş verdiyini anlamağa çalışıram. Çox fərqli hadisələrə şahid oluruq. Korona xəstələrinə xəstəxanadakı davranış, ölənlərin dəfn edilməsi çox fərqli şəkildə olur. Yəni biz də bütün dünya kimi ölülərimizi özümüzə məxsus şəkildə dəfn edən bir xalqıq. Bu həm də onların yaxınları ilə, sevdikləri ilə vidalaşmağı kimi də başa düşülə bilər. Məsələn, bu virusun başqalarına da yayılmaması səbəbilə koronavirusdan vəfat edənlər üçün belə mərasimlər keçirilmir. Bir çox səbəbə görə xəstələrlə onların yaxınları görüşə bilmirlər. Bu da bizim xəstə və xəstə yaxınlarımzla əlaqəmizdə narahatlıq yaradır. Biz xəstələrlə maraqlanmağı özümüzə borc bilən, hətta bunu edə bilməyəndə özümüzü günahkar bilən bir mədəniyyətdən gəlirik. Bugünlərdə yaşananları mən də digər insanlar kimi başa düşməyə çalışıram. Tam anlamadığım şey haqqında isə nəsə yazmağa niyyətim yoxdur. Lakin gələcəkdə bu günlər haqqında danışılan bir hekayə yaza bilərəm. Çünki bu, hər kəsə təsir edəcək. Yazı yazmağa çalışanların yazısında, hekayə yazanların hekayəsində, roman yazanlar bəlkə bu mövzunu tam şəkildə deyil də, bir hissəsində buna toxunacaqlar. Sənətin insanlığa bu qədər təsir edən Covid-19 pandemiyasına biganə qalması, xüsusən ədəbiyyatın bu mövzudan uzaq durması mümkün deyil.

- Karantin günlərinizi necə keçirirsiniz?

- Şəxsən mənim izolyasiya günlərim özümün də təəccüblənəcəyim şəkildə gərgin keçir. Sən demə, nə qədər işim var imiş... Çölə çıxmırıq, buna görə də işə gedərkən xərclədiyimiz zaman da bizə qalır. Amma səhər masamın arxasına keçib axşama qədər işləsəm də, axşam hələ də işlərim bitməmiş olur, növbəti günə qalır. Doğrusu, bu, mənim üçün də qəribə təcrübədir. Belə olacağını heç düşünməzdim. Darıxmağa vaxtım yoxdur. Bu günlərdə bir hekayə də yazdım. Önümüzdəki izolyasiya günlərinin də yarım qalmış işlərimi tamamlamaq üçün fürsət verəcəyini ümid edirəm. Uşaqlarla, ailəylə birlikdə keçiririk bu günləri. Eləcə də hər gün bir neçə çölə çıxmaq qadağası olan 65 yaşdan yuxarı tanışlarıma zəng edib hal-əhval tuturam.

- Avrasiya Yazarlar Birliyi fəaliyyətini necə davam etdirir?

- Birlik heç dayanmadan fəaliyyətinə davam edir. Biz onlayn işlərə öncəki illərdən öyrəşmiş qurumuq. Balkanlarla, Avropayla onlayn yazar məktəbləri, iclarlar keçirirdik. Bu fəaliyyətlərimiz yenə də davam edir. Boqarıstandan bir tələbə qrupumuz var. Yazarlık kurslarımıza, indi də türkcə kurslarımız əlavə edildi. Həmin qrupa türkcə dərslər veririk. İşini tamamlayan yazarlıq kurslarımızın yerinə yenilərini başladıq. Buna da öncəki kurslar kimi qatılanlar çoxdur. İdarə heyəti iclaslarımızı onlayn keçiririk. Bu vasitəylə gələcəkdə yazarların görüşlərini də keçirtməyi planlayırıq. Uzun zamandır düşündüyümüz bir işi həyata keçrib, "Bengü” nəşriyyatının onlayn satış saytını bu günlərdə açdıq. "Bengü yayınları” internetdən kitab satan peşəkar saytlar tərəfindən oxucuya çatdırılırdı, amma öz saytında satış yox idi. Artıq 10 gündür, "Bengü yayınları”nın saytında kitablarımız oxucuya çatdırılır. Bu da indiki dövrdə Avrasiya Yazarlar Birliyinin həyata keçirtdiyi önəmli fəaliyyətlərdən biridir. Təbii, bu cür fəaliyyətlərlə gənclərimizi, yazarlarımızı ədəbiyyatın içərisində saxlamaq izolyasiya dövründə gərginləşən psixologiya üçün də faydalıdır və bu dönəmi daha rahat keçirmələri üçün onlara da bir dəstək olur.

- Onlayn yazarlıq kursunu yaradarkən məqsəd nə idi?

- Bildiyiniz kimi, biz yazarlıq kursu fəaliyyətimizi 12 ildən bəri Ankarada həyata keçiririk. Ankaradakı kurslarda tələbələr sinifdə müəllimlə görüşürdülər. Amma Ankara xaricindən də çox tələb vardı. Onlar da bu kurslara qatılmaq istəyirdilər. Bir də Türkiyə xaricində yaşayan, Balkanlardakı türklər var ki, onların ədəbiyyatları Sovetlər Birliyinin və Yuqoslaviyanın dağılmasından sonra böyük zərbə aldı. Ordakı gənclərin ədəbiyyata maraqları azalmışdı. Bu onlayın yazarlıq texnologiyası ilə ordakı gəncləri ədəbiyyata yönləndirə bilərikmi deyə arayışın içində idik. Keçən il qrup yaratdıq. Əksəriyyəti Makedoniyadan idi. Bu qrupdan son dərəcə uğurlu nəticələr aldıq. Qatılan tələbələr çox inkişaf etdilər. Onların hekayələri, şeirləri həm Makedoniyada, həm də Türkiyədə fərqli dərgilərdə yayımlandı. Bu il o tələbələrin uğurları ilə birgə Makedoniya, Kosova, Bolqarıstan və sair kimi Balkan ölkələrindən kurslarımıza qatılanlar oldu. Həm də yeni bir sinif də yaratdıq. Orda isə Almaniya, Hollandiya, Avstriya, Belçika və başqa Avropada ölkələrində yaşayan türklər toplanmışdılar. Əlbəttə, biz bunu Avropa ölkələrini nəzərdə tutaraq açmışdıq, amma Monako da daxil, dünyanın dörd bir yanından müraciətlər oldu. Bu kurs da son dərəcə uğurlu nəticələr verdi. Bu kursların ən böyük reklam ünsürləri elə kurslara qatılan gənclərin uğurlarıdır. Biz bu idada idik ki, Avrasiya Yazarlar Birliyinin yazarlıq kursları iştirakçını kitabla görüşdürən kurslardır. Əvvəlki illərimizdən qələmi ilk dəfə bizim kursumuzda əlinə alıb indiyə 7-8 roman müəllifi tələbələrimiz var. Bu, bizim uğurumuzdur. İndi kurslarımızı daha da genişləndirib fəaliyyətimizi davam etdirəcəyik.

Bu gün etibarilə Avrasiya Onlayn Akademiyasının fəaliyyətləri içərisində çalışmağa davam edən üç kursumuz var: Balkanlar, Avropa və Türkiyə kursları. Hər üç kursu paralel şəkildə davam etdiririk.

- Maraqlı söhbət üçün təşəkkür edirik, Yaqub bəy!

- Mən də sizə təşəkkür edirəm. Təbii ki, biz Türkiyədəki pandemiyanı izləyərkən Azərbaycanın bu virusla güclü mübarizə apardığını da görürük. Ordakı insanlarımızın hər birinə can sağlığı arzulayıram. Bütün Azərbaycana, bütün dostlara salamımı göndərirəm. Gələcəkdə aydınlıq günəşimizin altında, Xəzərin kənarında, sosial məsafə məcburiyyəti, virus problemi olmadan dostca qucaqlaşaraq yaşayacağımız günlərin tez gəlməsini diləyirəm.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2020.- 8 aprel.- S.16.