AMEA Naxçıvan Bölməsinin
Əlyazmalar Fondu 15
yaşında
Naxçıvanın tarixi və mədəniyyəti
ilə bağlı
nadir sənət nümunələri,
qədim kitab və məktublar beş minillik
yàşı olan Nuh torpağının öyrənməsi baxımından
böyük əhəmiyyətə
malikdir. Muxtar Respublikada xalqımızın
milli-mənəvi dəyərlərini
toplamaq, qoruyub saxlamaq və təbliğ etmək kimi şərəfli bir missiyanı AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin Əlyazmalar
Fondu həyata keçirir. Bu gün
fondun yaradılmasından
15 il ötür...
Müstəqil Azərbaycan dövlətinin
qurucusu və memarı Ümummilli lider Heydər Əliyevin 7 avqust 2002-ci il tarixli sərəncamı
ilə yaradılan və Naxçıvanda elmin mərkəzi məbədgahına çevrilən
akademiyanın Naxçıvan
Bölməsinin 6 elmi-tədqiqat
müəssisəsindən biri olan Əlyazmalar
Fondu 2005-ci ilin 8 aprel tarixindən fəaliyyət göstərir.
Daim dövlət qayğı ilə əhatə olunan fond son illər Naxçıvan Muxtar Respublikasına aid müxtəlif tarixi qaynaqları əhatə edən əlyazma və qədim çap kitabları ilə zənginləşib.
Əlyazmaların toplanılması, sistemləşdirilməsi,
kataloqlaşdırılması, qorunması, tədqiqi, nəşri, təbliği,
mədəniyyətimizin və
tariximizin qaranlıq səhifələrinin üzə
çıxarılması, ümumiyyətlə Azərbaycan
elminin, onun ayrı-ayrı sahələrinin
inkişaf tarixinin öyrənilməsini qarşıya
məqsəd qoyan fondda bu gün
600-dək qədim əlyazma
və çap kitabı mühafizə olunur. Azərbaycan, türk, fars, ərəb və başqa dillərdə tarix, dilçilik, ədəbiyyatşünaslıq, məntiq, fəlsəfə,
həndəsə, riyaziyyat,
astronomiya, tibb, coğrafiya və digər elm sahələrini
əhatə edən qiymətli materialların
90-dan çoxu əlyazma,
qalanı isə daşbasma üsulu və elektrik mətbəəsində çap
olunan kitablardır.
Fondda qorunub saxlanılan bir sıra nadir sənət nümunələri Naxçıvan
Muxtar Respublikası
Ali Məclisinin Sədri
Vasif Talıbov tərəfindən hədiyyə
edilib. Bir qismi fond əməkdaşları
tərəfindən ərazidə
ekspedisiyalar zamanı toplanılıb, qalanları
isə müxtəlif
şəxslər və
təşkilatlar, eləcə
də Naxçıvan
Muxtar Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi
tərəfindən fondun
balansına daxil olunub.
Bunların arasında ən qədimi Qurani-kərimin incə nəstəliq xətti ilə ərəbcə yazılan
bəzi ayələri
və dua nümunələri toplanan
kiçik formatlı əlyazmadır. Bu əlyazma təxminən 500 il bundan əvvələ aiddir. Həmçinin müəllifi
Abdullah Məhəmməd Nasiri
olan 400 il bundan əvvəl ərəbcə yazılan
“Ehticac” adlı əlyazma və Hacı Molla Əbdülkərim ibn-Məhəmmədəli
Xorasaninin 1224 hicri qəməridə (miladi
1824) çap olunan farsca “Ənisül vaizin” fondda qorunan ən qədim çap kitabıdır. Ən qədim türkdilli kitab isə Əsgər ibn-Hüseyn bəy Ordubadinin sifarişi ilə katib Məşədi Hacı ağa Təbrizi tərəfindən
üzü köçürülən ,Məhəmməd Füzulinin “Leyli və Məcnun” poemasıdır.
Bu gün fondun kitabxanasında Azərbaycan,
ərəb, fars,
ingilis və rus dillərində əksəriyyəti əlyazmaşünaslıq
və mətnşünaslığa
aiddir 300-dək müasir
çap kitabları saxlanılır. Fondda qorunan naqis kitabların
bir qismi bərpa olunub, 200-dək kitab cildlənib və onlara müəyyən gigiyenik xidmət göstərilib.
15 ildə bu elmi-tədqiqat müəssisəsində
əlyazmaların toplanılması
və tədqiqi, onların gələcək
nəsillərə çatdırılması
üçün bir sıra mühüm işlər görülüb.
Fondda Məhəmmədhəsən Ordubadinin
həyatı və əsərləri, Mirzə
Mehdi xanın üzü Naxçıvanda
köçürülmüş “İxtisarname-ye ovliya-ye adəmiyyət”, Bayrək
Quşçuoğlunun əlyazmaları,
Əli Əkbər ibn-Məhəmmədrza Dəllak
Naxçivaninin “Muxtarnamə”
əsərinin paleoqrafik
xüsusiyyətləri, Kazım
Ordubadinin “Tibbə dair qeydlər”, Müseyib Naxçıvaninin
“Həqayiqi ət-tarix”,
Hatif İsfəhani Ordubadinin “Tibnamə”, Əliqulu Mirzayi Naxçıvaninin “Əqaid-e
fəlsəfə”, Fazil
Naxçıvaninin haşiyə
və xülasə yazdığı “Böyük
Qarabaddin”, Hacı Molla Məhəmməd Naxçıvaninin “Səhabəd-dümu”,
“Qürrətül-əbsar”, “Məzahir ən-Nur” və digər əsərlər tədqiqata
cəlb olunub. Qeyd edək ki, sadalanan
bu əsərlər tarixin müxtəlif dövrü üzrə tədqiqinin dərinləşməsində
istifadə edilə biləcək mənbə
kimi qiymətlidir.
Əməkdaşlar tərəfindən
“Naxçıvanın milli-mənəvi
sərvəti olan əlyazma mətnlərinin
araşdırılması”, “Hacı Molla Məhəmməd Naxçıvaninin
“Səhabət dümu”
əsərində fəlsəfi
düşüncələr”, ” Naxçıvanın mənəvi-mədəni
irsinə dair əlyazma mətnləri”,
“Nemətullah Naxçıvani:
XV əsrin görkəmli
təsəvvüf və
təfsir alimi”, “Naxçıvanı öyrənən
elmi cəmiyyət”, “Mirzə Əli Möcüzün əlyazmaları”,
“Naxçıvanın elmi,
ədəbi və mədəni mühiti: tədqiqlər” və başqa kitab və monoqafiyalar çap olunub. Bundan başqa, “Hacı Məhəmməd
Naxçıvaninin Təbriz
Mərkəzi Kitabxanasına
hədiyyə etdiyi kitabların kataloqu” və fondda mühafizə edilən 48
əlyazma və 134 əksi çap kitabının qısa təsvirini əks etdirən “Fars dilli əlyazmalar və əski çap kitabları kataloqu” işıq üzü görüb. Elmin müxtəlif sahələrinə
aid bu kitabların əksəriyyəti Naxçıvan
Muxtar Respublikasının
ərazisindən, Şərur,
Sədərək, Kəngərli,
Babək, Culfa, Ordubad, Şahbuz rayonlarının ərazilərindən
toplanılıb. Hazırda isə
fondda qorunan türkdilli əlyazmaların
kataloqu çapa hazırlanır.
Görülən işlərin nəticəsi
olaraq ümumilikdə
fond əməkdaşlarının 25 kitab və monoqrafiyası,
300-dən çox məqalə
və məruzəsi çap olunub.
Bunlarla yanaşı
fondda Naxçıvanın
elm, ədəbiyyat, mədəniyyət
və maarif xadimlərinin şəxsi
arxivlərinin yaradılması
işinə də başlanılıb. Artıq XX əsrin 20-70-ci illərində Naxçıvanın
ictimai-siyasi, elmi və ədəbi-mədəni
mühitində özünəməxsus
izi olan Seyid Səbrinin şəxsi arxivi yaradılıb.
Son illər beynəlxalq
əlaqələrinin genişləndirilməsi
istiqamətində ciddi
tədbirlər görən
Əlyazmalar Fondu Təbriz Universiteti və Təbriz Mərkəzi Kitabxanası,
Təbrizdəki “Əxtər”
nəşriyyatı ilə
yaxından əməkdaşlıq
edir. Həmçinin ölkənin elm və təhsil müəssisələri ilə
də sıx əməkdaşlıq həyata
keçirir. Əməkdaşlar bir sıra respublika
və beynəlxalq konfranslarda, simpoziumlarda elmi məruzələrlə
yaxından iştirak edirlər. Fondun işinin daha
səmərəli və
kefiyyətli təşkili
və onun zənginləşdirilməsi ilə
bağlı burada tez-tez tədbirlər keçirilir, qarşıda
duran vəzifələr
müzakirə edilir, fikir mübadiləsi aparılır.
Əlyazmalar Fondu ilə Məhəmməd Füzuli
adına Əlyazmalar İnstitutu arasında qarşılıqlı
əməkdaşlıq haqqında
müqavilə imzalanıb.
Əməkdaşlığın əsas məqsədi
qədim əlyazma və çap kitablarının toplanılması,
bərpası, kataloqlaşdırılması,
mühafizəsi, tədqiqi,
nəşri və təbliği vasitəsilə
Azərbaycan xalqının
elmi və ədəbi-mədəni potensialını,
həmçinin milli və dini dəyərlərini
nümayiş etdirməkdən
ibarətdir.
Hərtərəfli qayğı ilə əhatə edilən və normal iş şəraiti ilə təmin olunan fond əməkdaşları
fəaliyyətlərini günün
tələbləri səviyyəsində
quraraq xalqımızın
mənəvi dəyərlərini
toplamaq və onu özünə qaytarmaq üçün işlərini uğurla davam etdirirlər.
İnanırıq ki, Əlyazmalar Fondunun kollektivi bundan sonra da
yazılı abidələrimizi,
əlyazmalarımızı qoruyub saxlamaq, dərindən tədqiq etmək və gələcək nəsillərə
ötürmək üçün
əlindən gələni
əsirgəməyəcək.
Türkanə
BƏYLƏRLİ
AMEA
Naxçıvan Bölməsinin İctimaiyyətlə
əlaqələr və
İnformasiya şöbəsinin əməkdaşı
Yazıdakı materiallar Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin
İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi ilə çap olunub
525-ci qəzet.- 2020.- 11 aprel.- S.23.