Pandemiya dönəminin Bakısına fotoqraf baxışı

Fotomüxbirlik həm də tarix üçün arxiv yaratmaq işidir. Koronavirus pandemiyasının bütün dünyanı öz cənginə aldığı bu günlərin də gələcək üçün maraqlı və fərqli tarixi hadisə olacağına şübhə yoxdur.

Xüsusən, karantin rejimini və bu rejimlə insansızlaşan, səssizləşən böyük şəhərlərin, paytaxtların, meqapolislərin heç vaxt görmədiyimiz mənzərəsini gələcək nəsillər məhz fotolardan öyrənəcəklər. Bunun üçün fotoqrafların öhdəsinə böyük iş düşür.

Həmin şəhərlərdən biri də, şübhəsiz ki, Bakıdır. Hər zaman turistlərlə, yerli sakinlərlə dolu olan, səsli-küylü paytaxtımız bu gün dərin səssizlik içərisindədir. Bunun ən yaxşı şahidləri isə, əlbəttə, fotoqraflardır. Mətbuatda və sosial şəbəkələrdə onlardan bir çoxunun çəkdiyi şəkillər hamımızı dərin hüznə salır, qəribə hisslər yaşadır. Bəs onlar həmin şəkilləri çəkərkən hansı hisslər keçirirlər? Bu sualımıza cavab tapmaq üçün həmin fotoqrafların bəziləri ilə həmsöhbət olduq.

Şahin Sərdarov bir neçə gün öncə şəhərdə çəkiliş etdiyini və Bakını heç vaxt belə boş, sakit görmədiyini deyir: “Tarqovı” kimi tanınan Nizami küçəsinin əvvəl “iynə atsan yerə düşməz” dediyimiz guşələrində indi insan görəndə sevinirəm (gülür). Barmaqla sayılan qədər insan var şəhərdə. Parklar dəmir barmaqlıqlarla hasarlanıb, hər yerdə giriş-çıxışlar bağlıdır, polislər, əsgərlər postlar qurublar. Səssizlikdən insanı vahimə basır. Bir anlıq özümü Smitin “Mən əfsanəyəm” filmində hiss elədim. Əslində, bu gün biz bir tarix yaşayırıq və bu tarixi mümkün qədər təhlükəsizliyimizi qoruyaraq çəkib yaddaşda saxlamalıyıq.

Açığını desəm, hər zaman səs-küyünə, insanlarına öyrəşdiyim Bakının bu vəziyyəti məni depressiyaya salırdı. Təsəvvür edin ki, hər gün minlərlə insanın gəzdiyi küçələr bu gün bomboşdur, mağazalar, kafelər, restoranlar bağlıdır, insan əlbəttə, özünü heç olmadığı qədər qəribə hiss edir. İnsanın ən çox olduğu məkanlardan biri olan vağzalda belə bircə adam tapmaq mümkün deyildi. Sakitlikdən adamın qulaqları tutulurdu. Ən maraqlı isə o oldu ki, bir gənc bu vəziyyətdə belə boş küçələrdə o tərəf bu tərəfə uçub dən axtaran ac quşları unutmadı, onlara tum gətirib səpəndən sonra yenidən çıxıb getdi”.

Ramil Zeynalov bu günlərin və onların çəkdiyi fotoların gələcəkdə dərsliklərə salınacağı fikrindədir: “Əslində, bu məsələyə yaxşı tərəfdən baxmaq lazımdır. Bakı küçələrini boş çəkə bilmək bizim üçün həm də bir fürsətdir. Bu, bir tarixdir və bu tarixi əbədiləşdirmək lazımdır. İndi çəkdiyimiz fotolar tarixdə qalacaq, hətta gələcəkdə dərsliklərdə göstəriləcək”.

Nicat Əlili isə insansız küçələrin soyuqluğundan gileylidir: “Keçən gün çəkiliş üçün Bakının gecələr ən qaynar küçələrindən olan Xaqani küçəsinə çıxdım. Saat axşam 9-10 arası olardı. Adətən, viruslarla bağlı filmlərdə görməyə alışdığımız küçələri xatırlatdı Bakının insanlarsız boş küçələri. Çox təsirli mənzərə idi. Bizim Bakı küçələrimizə bu boşluq, bu səssizlik heç yaraşmır. Çəkiliş etdim, amma anladım ki, istənilən kadrı maraqlı, gözəl edən insandır. İnsanlarsız boş küçələr nə qədər gözəl olsa da, çox soyuq təsir bağışlayır”.

Aydın Oktayoğlu Bakını bir daha belə görməyi arzu etmir: “Bəli, bu günlərdə mən də şəkillər çəkmişəm. Bu vəziyyət insanlıq üçün çox gözlənilməz oldu. Karantin rejiminin tək maraqlı kadrları hərbçilərlə polis əməkdaşlarının birgə postlarda olduğu və birlikdə xidmət aparmaqlarını əks etdirən kadrlardır. Yenə də insan... Doğrudur, maraqlı fotoşəkillər çəkdim, amma Bakını bir də belə insansız görməyi arzu etməzdim. Artıq böyük meqapolisə çevrilmiş, turistlərlə qaynayan Bakının bu gün ticarət mərkəzlərinin, uşaq əyləncə mərkəzlərinin, restoranlarının bağlı olması insana çox qəribə hisslər yaşadır və passivləşdirir. Arzum budur ki, Azərbaycanımız, paytaxt Bakımız yenidən böyük tədbirlərə ev sahibliyi etsin, insanların sağlam həyat tərzi yenidən bərpa olunsun, karantin rejimi isə təkcə bizdə deyil, bütün dünyada tezliklə bitsin və insanlar normal həyatlarına geri qayıtsınlar”.

Zaur Mustafayev də hamı kimi Bakını heç vaxt belə təsəvvür etmədiyini deyir: “Karantin müddətində şəhərdə hərəkət var, amma əvvəlki vaxtlara baxanda şəhər seyrəkdir. Bu çəkilişin əvvəlkilərdən fərqi odur ki, şəhərdə hərəkət demək olar ki, azalıb, insanlar karantin qaydalarına riayət edib evdə oturur, yalnız vacib işlər üçün çölə çıxırlar. Məncə, fotoqraf bu boşluq zamanlarında da yaxşı kadrlar tuta bilər. Yəni istənilən an gəzəndə, yaxud harasa gedəndə kadr tapmaq mümkündür. Sözün düzü, istəməzdim bir də belə bir vəziyyət yaransın və biz də insansız küçələri çəkmək məcburiyyətində qalaq. Çünki məncə, şəhər insanlarla və hərəkətlə gözəldir. Bu günlərdə çəkilişlərim olub. Bir tərəfdən də bəzən olurdu ki, şəhərin hansısa mənzərəsini çəkmək istəyirdin, amma insan çox olduğundan kadra maneələr yaranırdı və rahat işləyə bilmirdin. İndiki hal bu problemi aradan qaldırıb. Hazırda fotoqraflar ürəyi istədiyi kimi çəkiliş apara bilərlər. Amma buna baxmayaraq, yenə də tezliklə bu pandemiyanın bitməsini, məhdudiyyətin aradan qaldırılmasını, şəhərimizin əvvəlki vəziyyətinə qayıtmasını arzu edirik”.

Nadejda Javad isə baş verənlərə daha sentimental yanaşır: “Bir reportaj və küçə fotoqrafı olaraq, həmişə Wolrd Press Photo kimi fotojurnalistika sahəsində ilin əsas hadisələrini: sosial sahəni, hərbi mövzunu və münaqişələrin fotoşəkillərini əhatə edən geniş miqyaslı bir foto müsabiqəsi ilə maraqlandım. Amma tarixin özünün bir gün sakit dünyamıza gələcəyini, qapının astanasında olacağını düşünə bilmədim, indi bir müddət sonra tarixə çevriləcək hadisələrdə özünüzü tapacaqsınız. Təəssüf ki, cari hadisələri istədiyim şəkildə çəkməyə imkanım yoxdur - hər birimizin məsuliyyətini qəbul edirəm və bir neçə gündə bir dəfə yalnız ən yaxın mağazaya gedərək #evdəqal hərəkatını dəstəkləyirəm. Mən Bakını (digər şəhərlər kimi) insanlarsız çəkən digər adamların şəkillərini görürəm. Bu, əlbəttə ki, qeyri-adi və qəribədir. Boş küçələr xüsusilə parlaq günəşdə şoka salır - bu fotolara baxaraq beyin "pozulur", başa düşürsən ki, bu, adi həyatda olmamalıdır. Məni həmişə küçə izdihamı, gündəlik həyatın səs-küyü ilə inandırırdı - indi səssizlik var, nadir hallarda maşınlar keçir, pəncərənin altında oynayan uşaqların qışqırıqları, uçan təyyarələrin səsləri yoxdur. Yalnız quşlar səhər oxuyur, bu sükutda səsləri daha aydın eşidilir. Bəlkə də bu cür tanış şeylərə münasibətimizi yenidən nəzərdən keçirmək üçün "həyata fasilə vermək", dayandırmaq vaxtıdır?

Rəşad Mehdiyev bu günlərdə fotomüxbirlərin üzərinə böyük məsuliyyət düşdüyünü vurğuladı: “Deməzdim ki, Bakı tam insanlarsız və hərəkətsizdir. Təəssüflər olsun ki, hələ də karantin qaydalarına əməl etməyən vətəndaşlarımız var. Təbii ki, işləyən və müəyyən ehtiyaclarını qarşılamaq üçün evdən çıxmalı olanları bura əlavə etmirəm. Düzdür, bir vətəndaş və bir bakılı kimi doğma şəhərimi belə görmək ürəkaçan deyil. Lakın fotoqraf gözü ilə baxanda Bakını, onun küçə və prospektlərini, parklarını boş görmək və çəkmək maraqlıdır. Çünki hər dəfə belə şeylər olmur. Mən Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyində fotomüxbir kimi çalışıram və mənim çəkdiyim fotolar təkcə şəxsi arxivim üçün deyil, eyni zamanda dövlət arxivi üçün çəkilir, gələcəkdə bu fotolardan lazım olduqca istifadə ediləcək. Ona görə biz fotomüxbirlərin çiyinlərinə böyük məsuliyyət düşür.

Karantin günlərinin başlamasına bir neçə gün qalmışdan artıq foto çəkilişləri edirdim. Əsasən, istirahət parklarını, insanların sıx olduğu küçələri, Fəvvarələr meydanını çəkmişəm. Karantin dövründə ən yaddaqalan və ağır çəkiliş isə Dənizkənarı Bulvarda oldu. Dövlət Bayraq Meydanından başlayaraq Sahil metrosuna qədər olan uzun məsafəni qət edərək boş əraziləri çəkmək çətin idi. Ümid edirəm ki, dünyanı bürüyən koronavirus pandemiyası tezliklə bitəcək və həyat öz əvvəlki axarı ilə davam edəcək. Sadəcə gərək insanlar karantin rejiminin qaydalarına əməl etsinlər. Həmsədri olduğum “Gilavar” Azərbaycan Foto Klubu tərəfindən fotoqraflar üçün çağırış posteri hazırlanmışdı və orda qeyd olunmuşdu ki, “Sabah foto çəkməyin üçün bu gün #evdəqal”.

Roman İsmayılov da bu günləri digər həmkarları kimi bir fürsət olaraq dəyərləndirir: “Düşünürəm ki, yaxşı səslənməsə də, biz fotoqraflar üçün bu, bir fürsətdir. Bakı həmişə insanlarla dolu bir şəhər olub. Hazırda isə şəhər bomboşdur. Bu, tarixi bir vəziyyətdir. Çəkilən şəkillər, lentə alınan kadrlar da tarixə bir dəfəlik iz qoyur. Mən də öz növbəmdə, bir çox çəkilişlər etmişəm, etməyə də davam edirəm. Bu vəziyyət insanı panikaya salır, qorxudur. Bakı üçün heç də xoş bir görüntü deyil. Hər zaman qonaqlı-qaralı, səs-küylü şəhər hazırda çox sönükdür. Bu, hər kəs kimi mənim üçün də üzücüdür”.

Murad Orucov bu günlərdə çəkiliş zamanı məqsədinin elə həmin boşluğu göstərmək olduğunu bildirdi: “Bu günlərdə fotolar çəkmişəm. Bu, dünya miqyasında tarixi bir andır və təbii ki, koronavirusla bağlı vəziyyət öz əksini fotolarda tapmalıdır. Bu, hər bir sənədli foto çəkən fotoqraf üçün maraqlıdır. Boş şəhər, yollar, küçələr, həkimlərin, hüquq mühafizə orqanlarının və başqa aidiyyəti qurumların karantin vaxtında işi, dezinfeksiya işləri, bütün bunlar mütləq fotoya alınmalıdır gələcək nəsillər üçün. Mənim fikrimcə, koronavirusla bağlı baş verənlər tarix kitablarına düşəcək. Əlbəttə ki, maraqlı kadrlar çoxdur və onları fotoya almaq artıq fotoqrafın bacarığından asılıdır.

Bakının bu vəziyyəti hər kəs kimi mənə də çox pis təsir edib. Çünki mən heç vaxt şəhəri belə boş görməmişəm. Bu arada Bakının şəkillərini çəkəndə çalışırdım ki, bu boşluğu göstərim. Boş yolları, boş küçələri, mərkəzi meydanları və sair”.

Ramin Aslanov karantin günlərində heç bir çəkiliş etmədiyini, insansız və hərəkətsiz şəhərin elə də maraqlı olmadığını deyir. Ancaq bununla belə bu günlərdən maraqlı kadrlar əldə edəcəyinə də ümid edir. Bunun üçün əsas gözlədiyi isə yağışdır. Dediyinə görə, yağışla baş-başa qalacaq şəhərin həmin görkəminin ona maraqlı və fərqli kadrlar verəcəyinə inanır.

Valeh Arifoğlu da bu günlər ərzində çəkiliş etməyənlərdəndir. Amma bir fotoqraf üçün arxivin vacibliyini bildiyindən karantin qaydalarını pozmamaq şərtilə yaxın günlərdə çəkiliş edəcəyini deyir.

Sorğudan da anladığımız kimi, Bakı bu günlərdə həqiqətən də heç olmadığı kimi səssizliyə bürünüb. Əlbəttə, biz bu sakitliyə öyrəşməsək də, bu, insanların vəziyyətin ciddiliyini başa düşüb, dövlətin qoyduğu qanunlara və tövsiyələrinə hamılıqla riayət etməsinin bir göstəricisidir. Bunun özü ən yaxşı hadisədir. Tezliklə, bu günlərin sadəcə fotoşəkillərdə və lentlərdə qalması arzusuyla!

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2020.- 15 aprel.- S.16.