Cavanşir Quliyev: “Qeyri-səlis məntiqin

musiqi ilə, muğamla bağlılığı çox maraqlıdır”

GÖRKƏMLİ BƏSTƏKARIN FİKRİNCƏ, PANDEMİYA YARADICILIQ ÜÇÜN İLLƏRLƏ İSTİFADƏ OLUNACAQ YENİ MÖVZULAR VERİR

Tanınmış bəstəkar Cavanşir Quliyevlə şəxsi tanışlığım ötən ilin əvvəlində, rəssam Tünzalə Məmmədzadənin onun musiqilərinə çəkdiyi illüstrasiyaların sərgisində olmuşdu.

Müasir Azərbaycan musiqisinin sütunlarından olan bir bəstəkarla ünsiyyət mədəniyyətlə, incəsənətlə maraqlanan hər kəs üçün göydəndüşmə fürsətdir.

Elə bu fürsətdən yararlanıb açıqlama almaq adıyla bir-iki kəlmə kəsmiş, onun dəruni biliklərinə bir daha heyran olmuşdum.

Uşaqlıqdan ruhumuza, qanımıza hopan musiqilərin, mahnıların müəllifi ilə çoxdan arzuladığım müsahibə isə karantin günlərinə qismətmiş.

Öz təbiri ilə desək, “müasir texnologiyanın verdiyi avantaj”dan yararlanıb uzağı yaxın etdik, suallarımıza cavab aldıq...

“Bütün dünya sanki vahid bir düşərgəyə çevrilib”

- Cavanşir bəy, karantin rejiminin yaradıcılığınıza, gündəlik qrafikinizə hansı təsiri olub?

- Məncə, təsiri müsbət olub. Yaradıcı şəxslər evdə oturmağı sevirlər, çünki yazı-pozu adamları həmişə sakit yer axtarırlar. Bu mənada, faydası oldu. Onsuz da normal vaxtlarda da iş saatı bitən kimi, tez evə qaçırdım ki, yaradıcı işlərimlə məşğul olum. Pandemiya isə mənə imkan yaratdı ki, bütün günümü yaradıcılığa ayırım. Səhərdən axşama qədər yeni əsərlər üzərində işləyirəm. Qısası, karantinin yaradıcılığıma təsiri müsbət oldu. Amma onu da deməliyəm ki, heç xoş məsələ deyil. Bu virus da bir illətdir ki, insanlıq ona düçar oldu. Ümid edirəm, tezliklə çarəsi tapılar. Maraqlı bir nüansı da qeyd edim: bütün dünya sanki düşərgəyə çevrilib. Bütün ölkələr, xalqlar eyni qayda ilə hərəkət edirlər. Hamı evdə oturur, yalnız ərzaq əldə etmək, zəruri ehtiyacları ödəmək üçün bayıra çıxır. Hər kəs maska taxır, əlcək geyinir. Çox maraqlı görüntü yaranıb. Eyni qaydalar, eyni rejim... İndi kosmosdan baxan olsa, elə bilər, planetimiz bütövlükdə bir ölkəyə çevrilib (gülür)... Kiçicik bir virus, görün, dünyanı necə dəyişdi.

- Karantin günlərində nə yazır, nə oxuyur, hansı əsərlər üzərində çalışırsınız?

- Karantin günlərindən də əvvəl, keçən ilin yayından – ideya bir-iki il əvvəldən vardı – sentyabrdan üzərində işlədiyim Mikayıl Müşfiqin xatirəsinə həsr olunmuş “Müşfiq ağıları” oratoriyasını başa çatdırdım. Sadəcə son tamamlama işləri qalıb. Müşfiqin şeirlərindən də xeyli istifadə etmişəm. Böyük orkestr, böyük xor, solistlər, xanəndə aparıcı-aktyor... Yəni çoxsaylı ifaçı tələb edən oratoriyadır. Müşfiqin başına gələnlər, keçirdiyi hisslərlə bağlı altı hissəli böyük əsərdir. Librettosunu isə Sabir Rüstəmxanlı yazıb. Bu günlərdə əsəri, demək olar ki, başa çatdırdım. Karantin bitsin, sərhədlər açılsın, əsəri Bakıya gətirəcəyəm və ifasını düşünməyə başlayacağıq.

- Sizcə, hazırda davam edən pandemiyanın musiqi sənətinə nə kimi təsiri olacaq?

- Baş verən hadisələrin bədii sənətə həmişə təsiri olub. Bunun da olacaq. Pandemiya ilə bağlı da müxtəlif əsərlər yaranacaq. Komediya da olacaq, dram da, faciə də. Bu yaxınlarda internetdə gəzişəndə bir video gördüm. Səhv etmirəmsə, İtaliyada çəkilmişdi, ya da quraşdırılmışdı. Bizim köhnə Bakıdakı kimi, həyətli, eyvanlı köhnə evlərdir. Hərə öz eyvanına çıxıb. Əllərində uzun çubuqlara bağlanmış qədəhlərlə kiminsə doğum gününü qeyd edirlər. Qədəhləri uzadaraq digər eyvandakıların qədəhlərilə toqquşdurur, sağlıq deyir, əylənirdilər (gülür). Hansısa filmin bir səhnəsi də ola bilər. Dediyim odur ki, yaradıcı adamlar hər şeyi yaradıcılıqda istifadə etməyi bacarıblar. Yəni pandemiya yaradıcılıq üçün illərlə istifadə olunacaq yeni mövzular verir.

“...Folklor elə mən özüməm”

- “Oğuznamə”, “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Dastan” kimi əsərlərin müəllifisiniz. Sadalananlardan da görünür ki, dastana, folklora xüsusi marağınız var. Yaradıcılığınızda geniş yer vermisiniz. İstəyirəm, bir qədər bundan danışasınız...

- Folklor "xalq sənəti" deməkdir. Ümumiyyətlə, insana çox yaxın fəaliyyət növüdür, xüsusən də musiqi folkloru. Bizim xalq musiqimiz çox zəngindir. Onu sevməmək mümkün deyil. Mən də uşaqlıqdan musiqinin içində olmuşam, musiqi ilə böyümüşəm. Çünki tarçalan olmuşam. Xalq mahnıları ifa etmişəm, muğam çalmışam... Tez-tez yarızarafat-yarıgerçək deyirəm ki, folklor elə mən özüməm (gülür). Ona görə də mənə elə gəlir ki, folkora yaxınlığım təbiidir. Hər bir yaradıcı şəxs də az-çox folklora yaxın olmalıdır.

Bundan başqa, bəstəkar yaradıcılığı üçün folklor tükənməz ideya, həvəs mənbəyidir. Bizim foklorumuz universaldır, çoxtərəflidir. Xalq mahnılarımız, rəqslərimiz, aşıq yaradıcılığımız, mərasim musiqilərimiz, muğam kimi professional şifahi sənət növümüz var. Çoxdur, xeyli sadalamaq olar. Bütün bunları öyrənərək, araşdıraraq bəstəkar yeni ideyalar tapa bilir. Mən demirəm ki, xalq yaradıcılığını təkrar edək. Amma düşünən, araşdıran adama bu mənbə çox güclü təkan verə bilər. Yenə də deyim, bütün bu sadaladıqlarımdan dolayı xalq yaradıcılığına yaxınlığımı təbii hesab edirəm, bütün ömrüm boyu da belə olacaq.

- Postmodern ədəbiyyatda folklora, mif və əsatirlərə fərqli baxış, eyni zamanda, qayıdış var. Bəs musiqidə necə, xalq mahnılarına edilən rekonstruksiyalar, qayıdışlar hansı maraqlı yanaşmanı ortaya qoyur?

- Zaman-zaman musiqiçilər yaradıcılıqlarında folklor nümunələrini musiqinin müasir texnoloji üsulları ilə qarışdıraraq əsər yaratmağa çalışırlar. Bu, hər zaman olub, indi də var, yəqin ki, bundan sonra da olacaq. Sual ortaya çıxır ki, yaxşı, bəs bu, yaxşıdır, yoxsa pis? Məncə, bunun birmənalı cavabı yoxdur. Uğurlu alınanları da var, uğursuzları da. Məncə, belə yanaşmaq lazımdır. Şəxsən mən bu cür yanaşıram, əsərin necə işlənməsinə diqət edirəm. Ortaya maraqlı əsərlər də çıxır. Əlbəttə, maraqsızları da. İstedada, ustalığa bağlı məsələdir. Qaldı sırf mənim yaradıcılığıma, bu cür əsərlər işləmək istəmərəm. Niyə? Həmişə bəstəkar həmkarlarla söhbətlərimdə demişəm ki, qardaş, sən xalq musiqisinə oxşar əsər işləmək üçün xalq musiqisinə yeni harmoniyalar əlavə etmək, yeni forma ortaya çıxarmaq istəyirsənsə, niyə xalq mahnılarından yararlanmağa çalışırsan? Otur, təzəsini işlə, bəstəkar deyilsən? Sənin mahnın olsun, istədiyin kimi çəki-düzən ver. Yoxsa xalqın mahnısını götürüb, ağız-burnunu əyib ona yad harmoniyalar, strukturlar əlavə edib yeni əsər kimi təqdim edirsən. Hansısa əcnəbi bunu xalq mahnısı olduğunu bilmədən dinləsə, bəlkə də qəbul edə, bəyənə bilər. Amma Azərbaycan xalqına Azərbaycan xalqının mahnısını yeni formada təqdim edəndə mən xalqın bir nümayəndəsi kimi deyirəm ki, elə mahnının orijinalını dinləyərlər. Niyə sənin işlərinə qulaq assınlar? Yox, əgər modern musiqi dinləmək istəyirlərsə, nümunələri çoxdur, qulaq asarlar. Elə sənin öz yaradıcılığındakı başqa əsərləri dinləyərlər. Qısası, mən heç vaxt bu yola əl atmamışam, atmayacağam da. Maraqlı nələrsə ortaya çıxır bəzən, amma maraqlı olmaqdan o yana getmir. Azərbaycan musiqisində bircə dənə də xalq mahnısı işləməsi tanımıram ki, ona “bədii əsər” deyə bilək. “Bədii əsər” mənim düşüncəmdə əbədi, hər epoxada yaşaya biləcək nümunədir. Digərlərinə eləcə “əsər” deyirəm. Ona görə də xalq musiqisinin modernləşdirilməsini qəbul edə bilmərəm. Bu nə deməkdir?! Əgər xalq mahnısını bu gün bircə nəfər də olsa, səhnədə oxuyursa, deməli, moderndir. Mahnının istər, beş yüz yaşı olsun, istər min, istərsə də iki min, fərqi yoxdur. Modern də deyə bilərsən, postmodern də, adını nə qoyursan qoy. Bu terminlər insanları bir balaca çaşdırır.

Bir nüansı da əlavə edim, Azərbaycan xalq musiqilərinin hansısa dəyişikliyə ehtiyacı yoxdur. Çünki içindəki bədii üsullar mahnının məqsədini yüzdə yüz əks etdirir. Sadə dillə desək, xalq mahnılarımızı “yaxşılaşdırmağa” ehtiyac yoxdur, yüz faiz yaxşıdırlar. Düşünürəm ki, necə var, elə də ifa olunmalıdırlar. Gözəllikləri elə ondadır. Bircə yad element qatılsa, o gözəllik ölür. İnanmıram, kimsə, məsələn, “Qaragilə” mahnısının orijinalını qoyub modern versiyasını dinləyər.

“Planla yaradıcılıq olmaz”

- Yazıçılığı iynə ilə gor qazmağa bənzədənlər var. Bəs musiqi necədir? Məsələn, sizin iş rejiminiz hansı şəkildədir?

- Məncə, musiqi yaradıcılığı yazıçılıqdan bir pillə daha ağırdır, çətindir. İşi daha çoxdur. Niyə? Çünki yazııçılıq belədir ki, əsəri kağız üzərinə köçürmüsənsə, hazır hesab olunur. Bircə qalır, çap edilməyi. Amma musiqidə belə deyil. Kağıza yazılanlar həm də ifa olunmalıdır. İfa edilməyənədək hələ musiqi sayılmır. O vaxta qədər eləcə qaralama, ilan-qurbağa şəklidir (gülür). Yəni musiqidə işi həll edən ifadır, yazı yox.

İynəylə gor qazmağa qalanda, bu, hər sənətdə var. İnsandan asılıdır, hərənin iş üslubu fərqlidir. Mənim iş rejimim isə rejimsizlikdir. Yəqin bütün yaradıcı şəxslərdə elə bu cürdür. Çünki sistemlə, planla yaradıcılıq olmaz. “Mən sabah saat 3-də oturub mahnı yazacam”la olmur. Əlbəttə, bu qaydada nələrsə yazmaq mümkündür, amma ərsəyə gələn iş sənət olmayacaq. Əsl yaradıcılıq özü istəyəndə gəlir. Yaradıcı adamlar həmişə onu axtarırlar. Mən bir dəfə yarızarafat demişdim, “həmişə qapı-pəncərəni açıq qoyuram ki, ilham pərisi yolunu azıb mənim otağıma da gəlsin, bir əsər yazım” (gülür). Hə, işin texniki tərəfləri də var. Müəyyən yazı-pozu məsələsini rejimə salmaq olar. Bu mənada, musiqiçilər iynə ilə daha çox qazmalı olurlar (yenə gülür).

- Ədəbiyyatda kimin üçün yazmaq, necə yazmaq, niyə yazmaq sualları yayğındır. Bəs musiqidə bu sualların cavabı nədir? Ən azından sizin üçün.

- Təbii ki, bədii əsərin yazılma səbəbləri olur. Boş yerə əsər yazılmır. Musiqi də həmçinin. Bəstəkar hər əsər üzərində işləyəndə müəyyən auditoriyanı nəzərə alır, kimlərin dinləyəcəyini hesaba qatır. Cəmiyyətin hansı təbəqəsinə ünvanladığını bilir. Çünki o təbəqədəki hansısa problemi həll etməyə, bu problemə öz baxış bucağını təqdimə çalışır. Məncə, yaradıcılığın bütün növlərində belədir. Ən azından mənim düşüncəmdə. Qaldı, niyə yazmaq sualına (susur)... Dediyim kimi, hansısa problemin həllini – təbii ki, söhbət mənəvi problemdən, ruhani ehtiyacdan gedir – tapmaq, onu dinləyici ilə bölüşmək üçün yazıram. Bundan başqa, müəllifin bu mövzuyla bağlı keçirdiyi hissləri paylaşma ehtiyacından doğur.

“Əsgər marşı”ını yeddidən yetmiş yeddiyə hamı dinləyirdi”

- Bütün yaradıcı insanlar hələ şah əsərlərini yaratmadıqlarını deyirlər, bu, öz yerində. Bəs indiyə qədər yaratdığınız əsərlər arasında ən çox bəyənilən, ən çox səs gətirən, eləcə də sizin ən çox razı qaldığınız hansıdır?

- Məncə, ən çox bəyənilən bir neçə mahnım var: “Bura vətəndir”, “İtkin gəlin”, “Azərbaycan-Türkiyə”, “Hər şey gözəldir həyatda”, “Tənha qadın”. Gördüyüm, bildiyim qədərilə bunlardır. Ən çox səs gətirən isə təbii ki, “Əsgər marşı”dır. Öz dövründə, necə deyərlər, yeddidən yetmiş yeddiyə hamı dinləyirdi. Mənim ən çox bəyəndiyim əsər isə “Zurna və orkestr üçün Uvertüra”mdır. Əslində, razı qaldığım əsərlər çoxdur. Amma yalnız birinin adını çəkməli olsam, bu uvertüranı deyərəm.

“Filmlərdə işləməyin əsərlərimə çox faydası oldu”

- Kino bəstəkarı kimi də təcrübəniz böyükdür. 50-dən çox filmin musiqisini yazmısınız. Sizin üçün film musiqisi yazmaq daha asandır, yoxsa müstəqil əsər yaratmaq? Sualı belə də qoymaq olar: sizə hansı doğma, zövqlü gəlir?

- Təbii ki, müstəqil əsərlərim daha yaxın, doğmadır. Həyatımı ona həsr etmişəm. Bütün gəncliyimi, təhsilimi... Məndən soruşsalar ki, əsas işin nədir? Deyəcəm ki, əsər yazmaq.

Bunu xüsusi qeyd etməliyəm, filmlərlə işləməyin əsərlərimə çox faydası oldu. Çünki film özü hadisədir, dramaturgiyadır və filmdə əsas rollardan birini musiqi oynayır. Bir səhnənin, epizodun ab-havasını yaratmaq, obrazın yaşadığı hissləri, təlatümləri tamaşaçıya daha qabarıq çatdırmaq üçün musiqidən istifadə olunur. Bu musiqini də rejissor bəstəkara sifariş edir. Ona tam olaraq nə istədiyini izah edir. Bu təcrübə bəstəkar gələcəkdə müstəqil əsər işlədiyi zaman ona çox böyük fayda verir. Çünki musiqi əsərində də, hətta xırda bir şeirin özündə belə, dramaturgiya var və olmalıdır da. Yəni hadisə üzərində qurulmalıdır. Qısası, janrından asılı olmayaraq musiqi əsərinin içərisində dramaturgiya yaratmaq, onu dinləyicilər üçün daha başadüşülən etmək baxımından filmdə işləməyin çox böyük faydası var. Ona görə də məni vaxtilə teatra, tamaşaya, filmə dəvət edən rejissorlara minnətdaram. Özləri xəbəri olmadan mənim öyrənməyimə, nələrsə əxz etməyimə kömək ediblər.

- Bəs hansı rejissorla işləmək daha maraqlı, daha asandır?

- Təbii ki, musiqini anlayan, musiqidən doğru şəkildə istifadə edən rejissorla işləmək bəstəkara daha asan olur. Çünki elə olanda hər ikisi eyni dildə danışır. Xoşbəxtlikdən, çox sayda bu cür rejissorla rastlaşmışam. Hüseynağa Atakişiyev, Vaqif İbrahimoğlu, Azər Paşa Nemətov, Mərahim Fərzəlibəyli, Cahangir Novruzov, Vaqif Əsədov, eləcə də adını unutduğum digər rejissorlarla işləmək mənim üçün çox rahatdır.

- Bir bəstəkar kimi texnologiyaya yanaşmanız maraqlıdır. Səhv etmirəmsə, kompüter proqramlarının musiqisi ilə bağlı məqalələriniz də yayımlanıb...

- Hesab edirəm ki, bədii sənətin elmi tərəfi də var. Elmi olmayan fəaliyyət növü yoxdur. Musiqinin də həmçinin. Demək olmaz ki, birbaşa musiqi elmi ilə məşğulam. Çünki mənim işim musiqi bəstələməkdir. Amma mənə maraqlı gəldiyindən bəzi fikirlərimi, şəxsi yanaşmamı məqalə şəklində yayımlamışam. Kompüter vasitəsilə musiqi yaradıcılığının həyata keçirilməsi və sair. Bundan başqa, dünyaca məşhur alimimiz Lütfi Zadənin qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsi var. Sən demə, həyatın, təsərrüfatın, yaradıcılığın, ümumiyyətlə, insan fəaliyyətinin hər növündə bu nəzəriyyə varmış. Qeyri-səlis məntiqin musiqi ilə, xüsusən, muğamla bağlılığı çox maraqlı məsələdir. Hazırda plan bu iki məfhumun qarşılıqlı əlaqəsi ilə bağlı məqalə hazırlamaqdır. Riyazi biliklərə də ehtiyac olduğundan Kiprdə, bizim universitetin (Yaxın Şərq Universiteti – C.Q.) əməkdaşı Könül Məmmədova ilə birgə işləyirik.

- Şəkidə doğulmusunuz. Məncə, ən mistik guşələrimizdəndir. Qədim, tarix dolu şəhər... Sizcə, bütün bu tarixiliyin, qədimliyin, mistikliyin istedada hansısa təsiri, yönləndirmə rolu varmı?

- Təbii ki, çox böyük təsiri var. “Mistiklik” dediniz. Məsələn, Şəkidə qala divarları var. O divarlara baxarkən qədimdə “onların qarşısında kimlər vardı, kimlər üstünə dırmanardı, qapısından kimlər keçərdi?” sualına hər kəsin fərqli cavabı var. Təbii ki, həqiqətə uyğun olmaya da bilər. Hərənin öz fantaziyası var. Bu mənada, mənə də çox böyük təsiri olub. Nənəmgilin evi Şəkinin tarixi hissəsində yerləşir. O qədim tikililər, binalar, küçələrin quruluşu mənə həmişə maraqlı, əcaib gələrdi. Fantaziyamda bir çox səhnələr canlanardı. Əlbəttə, həqiqətə uyğun olmurdular. Amma mənim üçün çox doğma, əziz idi. Bütün bunlar gələcək yaradıcılığıma təsirsiz ötüşməyib. Başqa cür ola da bilməzdi. Çünki insan elə varlıqdır ki, uşaqlıqda yaşadığı duyğular, hisslər həmişə şüuraltında qalır. Əsər yazarkən qeyri-ixtiyari olsa belə təsiri olur.

- Siz səhv etmirəmsə, ixtisasınızı dəyişmisiniz, əvvəl tarzən olmaq istəyirmişsiniz...

- İxtisas dəyişmək demək olmaz buna (gülür). Çünki tarzənlik də, bəstəkarlıq da musiqiçilikdir. Uşaqlıqda musiqi məktəbinin tar sinfinə getmişəm. Hətta bir neçə il konservatoriyanın Tar fakültəsində oxumuşam. Sonradan Bəstəkarlıq fakültəsinə keçdim. Çünki Bəstəkarlıq fakültəsində çox geniş, dərin bilik tələb olunurdu. Mən də rayondan gəlmiş gəncdim. Təbii ki, o qədər bazam yox idi. Çünki oranın müəllimləri, ən azından mən təhsil aldığım vaxtlarda, o qədər bilikli deyildilər. Ona görə əvvəlcə Tar fakültəsinə daxil olub özümü inkişaf etdirdim, biliklərimi artırdım və Bəstəkarlıq fakültəsinə keçdim. Yəni elə uşaqlıqdan bəstəkar olmaq istəyirdim.

“Şostakoviçin nəvəsi sayıla bilərəm”

- Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin Yaxın Şərq Universitetində dərs deyirsiniz. Özünüzü heç müəllimlərinizlə müqayisə edirsinizmi?

- Düzdür, universitetdə dərs deyirəm, amma özümü müəllimlərimlə müqayisə edə bilmərəm. Çünki çox böyük sənətkarlardan dərs almışam. Hərdən düşünürəm ki, bu da Allahın bir lütfüdür. İndi belə müəllimlər yoxdur. O vaxt konservatoriyada çox görkəmli şəxslər dərs deyirdilər. Arada zarafatla deyirəm ki, mən Şostakoviçin nəvəsi sayıla bilərəm (gülür). Çünki bir neçə müəllimimin müəllimi olub. Atamın atası - belə demək mümkünsə... Ona görə də bu cür müəllimlərlə özümü müqayisə edə bilmərəm. Musiqi sahəsində nəinki Azərbaycanda, heç Kiprdə, Türkiyədə də daha belə mütəxəssislər yoxdur.

- Türkiyə demişkən, sizin gözünüzdən Türkiyə-Azərbaycan mədəni mühitinin fərqli və oxşar cəhətləri maraqlıdır...

- Musiqiçi olduğum üçün mədəni əlaqələrin ancaq musiqi tərəfini təhlil edə bilərəm. Oxşar tərəflər çoxdur. Hesab edirəm ki, eyni xalqıq. Dilimiz bir, dinimiz bir, tariximiz bir... Amma təbii ki, fərqlər var. Musiqidə də həmçinin. Fərqlilik coğrafi mövqe və tarixi tərəfdən daha çox özünü biruzə verir. Azərbaycan fərqli mövqedə yerləşdiyindən başına gələn hadisələr fərqlidir. Bu da musiqidə fərqlər yaradıb. Məsələn, bizdə muğamat kimi möhtəşəm sənət nümunəsi var, amma Türkiyədə yoxdur. “Uzun hava” var sadəcə. Bizdə ona gəzişmə deyirlər. Amma dəstgah şəklində muğamları yoxdur. Aşıq sənəti, havaları isə, demək olar ki, eynidir. Hətta xalq mahnılarının da çoxu oxşar və ya eynidir. Bəzilərinin sözləri fərqli, musiqisi eynidir, bəziləri də əksinə, musiqisi fərqli, sözləri eynidir. Yaxınlıq çoxdur. Uzun illər tərkibində olduğumuz Rusiya imperiyası bizi həmişə Türkiyədən uzaq saxlayıb. Məsələn, ruslar Türkiyəyə daha rahat gedib-gələrdilər, amma bizi siyasi səbəblərdən dolayı buraxmırdılar. Hətta bütün bunlar belə bizi ayrı sala bilməyib.

“Ovaxtkı mədəni mühiti Sovet hökuməti ilə əlaqələndirmək mənə gülməli gəlir”

- Bəs Sovet Azərbaycanı ilə müstəqil Azərbaycanın mədəni mühitini müqayisə etsək?..

- Məncə, mühit yox, insanlar dəyişib. Zaman keçib ölənlər ölüb, yeni nəsil doğulub. Amma indi çoxu şikayət edir ki, o vaxt, xüsusən, mədəniyyət baxımından daha yaxşı idi. Amma mən bunun Sovet hökuməti ilə əlaqəli olduğunu düşünmürəm. Yəni mühitdən asılı bir şey deyil. Sadəcə ovaxtkı böyük sənətkarlar Sovet hökuməti illərində doğulub, yaşayıb-yaradıblar, vəssalam. Mühitə bağlı olsaydı, dünyanın qalan yerində bu quruluş olmayıb. Oralarda yazıçımı yox idi, bəstəkarmı qəhət idi? Bunu Sovet hökuməti, sosializm mühiti ilə əlaqələndirmək mənə gülməli gəlir. Bəxtimizdən XX əsrin əvvəllərindən etibarən, yaradıcı nəsil yetişməyə başladı. Hələ repressiya illərində bir çoxu məhv edildi. Bununla belə mədəniyyətə, elmə yön verə bildilər. Qısa desək, bu, istedadla bağlı məsələdir. İstedadı isə quruluş təyin etmir. Moskva Dövlət Universitetinə üz tutan, orda yaxşı müəllimlərdən dərs alanlar olurdu, əlbəttə. Eyni imkan indi də var. Hətta daha yaxşısı. Kim harada istəsə, ordada təhsil ala bilər. Hansısa qadağa tətbiq edilmir. Amma o vaxt Sovet İttifaqından kənarda təhsil mümkünsüz idi.

“Kitabi-Dədə-Qorqud” əsasında on iki balet yazacağam”

- Nə kimi yaradıcılıq planlarınız var?

- O-o-o, planlar çoxdur (gülür). Bayaq da danışdıq bu barədə. “Kitabi-Dədə Qorqud”la bağlı planlarım genişdir. Hələ bitməyib bu əsər, çox uzundur çünki. Bilirsiniz, bu dastan on iki boydan ibarətdir. Hər bir boyu da ayrıca hadisə, ayrıca əsərdir. Düşünürəm ki, hər boya bir səhnə əsəri, məsələn, balet yazmaq olar. Artıq bu işə başlamışam. Özü də çoxdan başlamışam. İlk iki baletin eskizləri hazırdır. Başım açıldıqca üzərində işləyirəm. Allah ömür versə, on iki balet yazacağam dastan əsasında. Bu on iki balet həm də on iki axşam tamaşaçı üçün teatra getmək deməkdir. Hər gün... Bir gün Qazan xan, Bir gün Dirsə xan, bir gün Bamsı Beyrək, bir gün Dəli Domrul, bir gün Qanturalı və sair. Hamısını bir yerdə isə “Dədə Qorqud” meqabaleti adlandırmaq olar. 10-15 ildir, belə bir planım var. Yavaş-yavaş da işləyirəm. Çünki liberettolar hazırlanmalıdır. Bilirsiniz ki, balet xüsusi sənət növüdür. Orada söz yox, rəqs var. Hadisəni rəqsin dililə danışmalısan. O rəqsləri də ardıcıl qurmaq lazımdır ki, tamaşaçı çaşmasın, hadisəni ardıcıl oxuya bilsin. Dostların yazdığı liberettoların köməyilə üzərində çalışıram. Başqa planlar da var, əlbəttə. Kamera əsəri üzərində düşünürəm. Növbəti, beşinci simfoniyanın ideyası var. Quruluşu haqqında fikirləşirəm.

Cavid QƏDİR

525-ci qəzet.- 2020.- 18 aprel.- S.10-11.