“MEK “Evdə qal”an
oxucularıyla
e-kitablar vasitəsilə
görüşür”
Pandemiya
günlərində dünya kitabxanaları öz
resurslarını oxucularına virtual rejimdə təqdim edir. Nəşrlərin pdf və
e-pub formatlarında paylaşımı daha geniş vüsət
almaqdadır. Hazırda internet üzərindən yayım
kitabxanaların məsafədən xidmət göstərməsi
baxımından ən optimal təcrübədir. Məhz buna
görə müasir kitabxanaların elektron bazalarını
genişləndirmək öhdəliyi getdikcə
artmaqdadır. Bu eyni zamanda kitabxnaların qarşısına
onlayın rejimdə yeni xidmət formalarını tətbiq
etmək zərurətini də qoyur. Bunu nəzərə
alaraq, AMEA-nın prezidenti, akademik Ramiz Mehdiyevin müvafiq sərəncamına
əsasən, Mərkəzi Elmi Kitabxana (MEK) da öz iş
rejimini mövcud şəraitə uyğunlaşdıraraq,
elektron kitabxana və məsdafədən xidmət
texnologiyasının tətbiqini daha da genişləndirməklə,
istifadəçiləri üçün veb səhifəsi
vasitəsiylə fondları ilə tanış olmaq
imkanını yaradır.
Sözügedən
mövzu ətrafında sualları MEK-in direktoru Sevil
Zülfüqarova cavablandırıb.
- Bu günlərdə Mərkəzi
Elmi Kitabxana resurslarını oxucularının ixtiyarına
verib. E-nəşrlərini istifadəçilərinə təqdim
etmək məqsədilə mek.az veb saytı ilə işini
sistemli təşkil edib. MEK elektron sənəd-informasiya məhsullarını
ictimaiyyətə daha geniş çatdırmaq
üçün layihələr planlaşdırırmı?
- Biz
çox mürəkkəb bir dövrdə
yaşayırıq. Bir çoxları bu dövrü
informasiya əsri, yüksək inkişaf etmiş texnologiyalar əsri
adlandırır, bəziləri isə informasiya
partlayışı kimi xarakterizə edir. Söhbət ondan
gedir ki, həqiqətən yaşadığımız
dövrdə informasiya ön plana keçmişdir və
bütün informasiya mənbələri, istər ənənəvi
(kitablar, jurnallar, qəzetlər və s.), istərsə də
elektron resurslar oxucuların ixtiyarına verilməlidir. Bu
gün kitabxanaların əsas məqsədi oxucuların tələbatını
öyrənmək və bu tələbata onların istədiyi
səviyyədə cavab verməkdir. Mərkəzi Elmi Kitabxana
olaraq biz də oxucularımızın tələbatını
öyrənmək və bu tələbatı yüksək səviyyədə
ödəmək üçün əlimizdən gələni
etməyə çalışırıq. Kitabxanamızın
vebsaytı vardır və bu sayta daxil olmaqla istifadəçilər
həm kitabxana haqqında məlumat əldə edə, həm
də onlara lazım olan informasiya resurslarını tapa bilərlər.
Hazırki şəraitdə qarşımızda duran ən
böyük vəzifələrdən biri, zamandan və məkandan
asılı olmayaraq 7/24 rejimdə oxucular tərəfindən
kitabxananın resurslarına əlyetərliyin yüksək səviyyədə
təmin edilməsindən ibarətdir.
Oxucu
auditoriyasını toplamaq və genişləndirmək
üçün bizim mükəmməl , işlək elektron
resurslar bazamız olmalıdır. Bildiyimiz kimi, MEK ən zəngin
fondu olan kitabxanalardan biridir. Fondumuzda XVI əsrdən bu günə
kimi çap olunmuş çox qiymətli nəşrlər
mühafizə olunur. Kitabxananın unikal nəşrlərlə
zəngin Nadir kitab fondu var. Məncə, ilkin olaraq ən zəruri,
aktual materiallar seçilərək işlənməli və
elektron versiyası yaradılmalıdır ki, oxucu
axtarışda əziyyət çəkmədən istədiyi
məlumatı əldə edə bilsin. Elə bir tədqiqatçı-alim
tapılmaz ki, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi və
yaxud Azərbaycançılıq, Azərbaycan dövlətçiliyi
ilə maraqlanmasın. Məhz buna görə də məqsədimiz
oxucuların daha çox marağına səbəb olan
mövzularla bağlı resursların elektron bazalarını
yaratmaq və əlyetərliyi təmin etməkdir.
Onu da qeyd
edim ki, 2014-cü ildən kitabxanamızda bir sıra innovativ
layihələrlə yanaşı, Milli Rəqəmsal
Yaddaş layihəsi də ictimaiyyətə təqdim
olunmuşdur. Burada məqsəd Azərbaycana aid
informasiyaların sistemləşdirilmiş şəkildə
qorunub-saxlanılması, Azərbaycan və dünya
araşdırıcılarının istifadəsinə verilməsi,
eləcə də gələcək nəsillərə
ötürülməsi məqsədilə daim yenilənən
vahid rəqəmsal bazanın yaradılması və təhlükəsizliyinin
təmin edilməsi, həmçinin informasiya müharibəsində
üstünlük qazanmaqdır. Milli Rəqəmsl Yaddaşa
Azərbaycan tarixinin inkişaf mərhələlərinin əhəmiyyətli
faktlarını təsvir və ya təsdiq edən sənədlər
toplanır. Bu fəaliyyət çərçivəsində
biz nüfuzlu UNESCO-nun aidiyyatı qurumunu MEK-lə əməkdaşlığa
cəlb etmişik. MEK-in qeydiyyatlaşdırma və rəqəmsallaşdırma
üsulları qurum tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş
və standart kimi götürülmüşdür. Bu kimi
layihələrimizi gələcəkdə də davam etdirmək
arzusundayıq.
Bundan
başqa, MEK-də vikipediya ilə bağlı təlimlər
keçirilir. Layihə çərçivəsində
vikipediyanın inkişafı və təbliği istiqamətində
uğurlu fəaliyyət aparılır, məqalələrin
necə yaradılması haqqında məlumatlar verilir. Təlimləri
uğurla başa vuran “viki-könüllüləri”nə
sertifikatlar təqdim edilir, bu könüllülər Azərbaycanın
tanınmış şəxsiyyətləri, elm xadimləri,
tarixi-mədəni abidələri haqqında məqalələr
yaradır, redaktəyə ehtiyacı olanları zənginləşdirirlər.
Bu yöndə də işlərimiz davam etməkdədir.
- Müasir kitabxanalarda
informasiyanın toplanılması, saxlanılması və
yayılması ən mühüm şərtlərdəndir.
MEK elektron kitabxana işinin öhdəsindən necə gəlir?
- Əlbəttə,
kitabxanaların bir informasiya müəssisəsi kimi əsas məqsədi,
vəzifəsi daxil olan materialların toplanması, sistemləşdirilməsi
və saxlanmasıdır. Məhz kitabxanaları başqa
informasiya müəssisələrindən fərqləndirən
də budur. Çox vaxt belə sualla üzləşirik ki, əgər
internet varsa, kitabxana nəyə lazımdır? Fərq
ondadır ki, kitabxanalar informasiyanı təkcə toplayıb
saxlamır, həm də sistemləşdirilmiş formada
saxlamaqla yanaşı, gələcək nəsillərə
ötürür, bununla tariximizi, mədəniyyətimizi, ədəbiyyatımızı
qorumuş olur. Kitabxana məlumatları yoxlanılmış,
dəqiq informasiyalardır. İnternetdə bir suala müxtəlif
versiyalı bir neçə cavab ola bilir və hansının
düz olmasını dəqiqləşdirmək çətin
olur. Bu da bəzən informasiya hay-küyü yaradır.
Kitabxanada isə tam əksinə, yoxlanmış və
düzgün məlumatlar almaq olar. Biz ilk öncə kitabxana
fondunu zənginləşdirmək üçün komplektləşdirməyə
diqqət verməliyik.
Həm
cari, həm də retrokomplektləşdirmə vasitəsilə
kitabxanamızın profilinə uyğun nəşrləri
toplamalı, həm də elektron
daşıyıcıların komplektləşdirilməsini həyata
keçirməliyik. Elektron daşıyıcılar xüsusi
rejimdə və ümumi fonddan ayrı saxlanmalıdır.
Kitabxananın veb saytında “Yeni kitablar”, “Qədim kitablar”
rubrikası altında fondumuzun incilərini oxuculara təqdim edə
bilərik.
- MEK elmi nəşrlərin ən
çox olduğu elmi profilli kitabxanadır. Həmin resurslar
haqqında məlumatlar oxucular üçün olduqca
maraqlı olardı.
- Mərkəzi
Elmi Kitabxana elmi resursların toplandığı ən
mühüm müəssisədir. Bildiyimiz kimi, AMEA-nın
çoxlu sayda elmi müəssisələri var və o müəssisələrin
elmi nəşrləri kitabxanamızda toplanır. Respublikada
elmi ədəbiyyatın zənginliyi ilə seçilən
kitabxanamızda elmi-tədqiqat əsərləri, monoqrafiyalar,
elmi jurnallar, müxtəlif elm sahələrinə aid kitablar
mühafizə olunur. Azərbaycan tarixi,
Qafqazşünaslıqla bağlı qədim və qiymətli
kitablarımız var. Bu elmi əsərlərin
populyarlaşdırılması, yayılması çox vacib
məsələdir. Ona görə də elmi əsərlərin,
jurnal və qəzet materiallarının elektron
kartotekasının işlənməsi mütləqdir.
Unutmamalıyıq ki, bizim oxucularımız əsasən alimlər,
elm adamlarıdır. Hər bir elmi məqalə kartotekada
öz əksini tapmalıdır. Təəssüflə qeyd
edim ki, son illər bu iş demək olar, aparılmayıb.
Tezliklə bu məsələnin öz həllini
tapacağına əminəm.
- Kitabxanalarımız öz
fondlarını yeni elektron nəşrlərlə ilbəil zənginləşdirirlər.
MEK elmi-aktual kitabların elektron versiyasının
hazırlanması istiqamətində nə kimi işlər
görür?
-
Kitabların elektron versiyasının hazırlanması
çox çətin, həm də vacib məsələdir.
Bu iki yolla həyata keçirilə bilər. Müəlliflər
kitab nəşr etdirəndə onun elektron variantını da
elektron daşıyıcılarda kitabxanaya təqdim edir və
beləliklə, bu kitab kitabxananın elektron bazasına daxil
olur. İkinci yolu yüksək sürətli və yüksək
keyfiyyətli skaner aparatları ilə skan edərək elektron
bazaya daxil etməkdir. Bir məsələyə toxunmaq istərdim,
dünya praktikasında belə bir ənənə var ki,
bütün fond tam şəkildə elektron
daşıyıcıya köçürülmür. Əvvəla,
bu çox bahalı prosesdir və milyonlarla kitabın
köçürülməsi üçün dövlət
böyük vəsait sərf etməlidir. İkincisi isə
heç buna ehtiyac da yoxdur. Çünki bütün fond hər
gün tələb olunan və aktual deyil. İlk növbədə
fondun nüvəsi, özəyi olan kitablar, yəni tez-tez
soruşulan kitablar elektronlaşdırılmalıdır. Bir də
ölkə üçün, tarix üçün gərəkli
olan, həm də öz ömrünü artıq başa
vurmaqda olan kitablar köçürülməlidir. Bu iş
diqqət tələb edir. Ali Attestasiya Komissiyasının qərarına
əsasən ölkə ərazisində müdafiə
edilmiş dissertasiya işləri və onların
avtoreferatları həm kağız, həm də elektron
daşıyıcılarda Mərkəzi Elmi Kitabxanaya təqdim
edilir. Bu kitablara da şamil edilsə, gözəl olar və
işimizi bir qədər asanlaşdırar.
- MEK kitab mübadilə fəaliyyəti
çərçivəsində xarici kitabxanalarla
işbirliyini bundan sonra necə həyata keçirəcək?
- Xarici
ölkə kitabxanaları ilə kitab mübadiləsi vacib məsələlərdəndir.
Məncə, bu işi elektron formada həyata keçirmək
daha yaxşı olar. Çünki burada da vəsait tələb
olunur. Bilirsiniz ki, poçt xidmətləri çox
bahadır. Əməkdaşlıq vacibdir, günün, əsrin
tələbidir. Kitabxanamızın bir çox ölkələrin
kitabxanaları ilə əlaqələri mövcuddur. Gələcəkdə
də müxtəlif elmi kitabxalarla iş birliyi yaratmaq, video
konfranslar, birgə tədbirlər həyata keçirmək
niyyətindəyik. Həmçinin MEK-in ölkəmizdə fəaliyyət
göstərən səfirliklərlə apardığı
işlər nəticəsində burada 25 ölkəyə aid
diplomatik guşə də yaradılmışdır.
- Ölkəmizdə zəngin elektron
resurs bankı olan kitabxana yaratmaq üçün hansı
köklü dəyişikliklərə ehtiyac var? Bu sahəyə
dövlətin dəstəyindən söz
açardınız.
- Bəli,
kitabxananın zəngin elektron resursları olmalıdır və
hansı yollarla onu da qeyd etdim. Bizdə elektron kitabxana
bazasının daha da təkmilləşdirilməsinə
ehtiyac vardır və biz elmin müxtəlif sahələrinə
aid qiymətli nəşrləri seçib elektron
kitabxananı zənginləşdirməliyik. Nəinki
kitabxanalarda, bizim həyatımızın bir çox sahələrində
informasiyalaşma getməlidir və informasiyalar rəqəmsal
daşıyıcılara köçürülməlidir. Bu
proses ilk öncə kitabxanaları əhatə edir.
Kitabxananın mükəmməl
Avtomatlaşdırılmış Kitabxana İnformasiya Sistemi
(AKİS) olmalıdır, elektron kataloq və elektron kitabxana yüksək
səviyyədə təşkil olunmalıdır ki,
oxucularımıza yüksək xidmət göstərə bilək.
Sualınızın
ikinci hissəsinə gəldikdə isə dövlətimiz
kitabxanaların işinin genişləndirilməsi, maddi-texniki
bazasının möhkəmləndirilməsi, əməyin
stimullaşdırılması məqsədi ilə
çoxsaylı qərar və sərəncamlar vermişdir.
1999-cu ildə “Kitabxana işi haqqında” Azərbaycan
Respublikasının qanunu, 2007-ci ildə “Azərbaycanda
kitabxanaların fəaliyyətinin
yaxşılaşdırılması haqqında” Sərəncam,
“Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin
2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət
Proqramının təsdiq edilməsi barədə” Sərəncam
respublikamızda kitabxana-informasiya sahəsində mövcud
problemlərin sistemli həllinə yönəlmişdir. Biz də
bu qərar və sərəncamlardan irəli gələn tədbirlərin
həyata keçirilməsində üzərimizə
düşən vəzifələrin yerinə yetirilməsinə
çalışırıq.
- İnformasiya əsrində
kitabxanaların oxucularla münasibətini necə dəyərləndirirsiniz
və bu, modern kitabxana qarşısında hansı vəzifələri
qoyur? Sizcə internet vasitəsiylə kitabxanalar öz oxucu
kontingentini çoxalda bilərmi?
-
Çox vacib və gündəmdə duran məsələdir.
Kitabxananın oxucusu yoxdursa, o kitabxana yoxdur. Bizim kitabxanamız
ixtisaslaşdırılmış kitabxanadır və oxucu
kontingentimiz əsasən AMEA-nın əməkdaşlarından
ibarətdir. Bəli, internet oxucu kontingentini çoxalda bilər.
Elə kitablar var ki, müəlliflik hüququnun qorunması məqsədilə,
müəllifin icazəsi olmadan biz onu elektronlaşdıra bilmərik,
yalnız o kitabın ilk səhifələrini,
annotasiyasını elektronlaşdırırıq. Oxucu bu məlumatlarla
tanış olanda, onda kitaba qarşı maraq yaranır və
kitabı əldə etmək üçün kitabxanaya gəlir.
Əlbəttə, oxucuya lazım olan, oxucunu maraqlandıran
kitabların elektron variantını ona təqdim edə bilsək,
oxucu kitabxanaya təkrar-təkrar müraciət edəcək.
Bunun üçün oxucu sorğuları, sosioloji sorğular
keçirməklə onların marağını öyrənmək
olar.
- “Evdə qal” günlərində
“mütaliəyə necə alışım” deyənlər
üçün tövsiyələriniz...
- Mərkəzi
Elmi Kitabxana da koronavirus pandemiyası ilə əlaqədar
işini günün tələblərinə uyğun qurur, cənab
prezidentimiz İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həyata
keçirilən qabaqlayıcı tədbirləri dəstəkləyir,
reallaşdırılan işlərin uğurla nəticələnəcəyinə
inanır, üzərinə düşən vəzifələri
yerinə yetirir.
AMEA-nın prezidenti, akademik Ramiz Mehdiyevin qurumda fasiləsiz iş rejimində fəaliyyət göstərən bəzi müəssisələrin xüsusi əmək rejiminin qaydalarına uyğun olaraq çalışması ilə bağlı verdiyi sərəncama əsasən, kitabxanamız onlayn rejimdə oxucularına xidmət göstərməkdədir.
“Evdə qal” günlərində mütaliə etmək arzusunda olanlara demək istəyirəm ki, mütaliəni vərdiş halına çevirmək olar və bu çox vacibdir. Ona görə də vərdiş yaranana qədər qısa mətnli kitablardan başlayın. Get-gedə maraqlarınız formalaşacaq və yeni kitablar axtaracaqsınız. Hər kəsə bu çətin günlərdə səbr, dözüm və mütaliə həvəsi arzulayıram.
Ruslan
KƏRİMOV
525-ci qəzet.- 2020.- 25 aprel.- S.8.