“Cəmiyyətdəki statusuma görə
jurnalistikaya borcluyam”
Əflatun Amaşov:
“MEDİANIN MARAQLARI HANSISA FORMADA DÖVLƏTİN MARAQLARI
İLƏ UZLAŞMALIDIR”
Tutduğu vəzifə, o vəzifənin
verdiyi status, illər keçdikcə, müxtəlif formalarda
adamın xarakterinə, davranışına da təsir
göstərir - kiminə az, kiminə
çox olsa da, mütləq göstərir. Az-az adam tapılır ki, bu çərçivə
daxilində öz əvvəlki səmimiyyətini, insanpərvərliyini
qoruyub saxlaya bilir, nəcibliyi, xeyirxahlığı adi
davranış qaydasına çevirməyi bacarır.
“Amaşova denən, o, kömək edər”,
“Əflatun müəllimin yanına get, gücü çatsa,
həll edəcək”. Bu tipli sözləri bir
jurnalistin hansısa bir problemi yaranan və kimə üz
tutacağını bilməyən başqa bir jurnalist həmkarına
məsləhət anlamında dediyinin bu neçə ildə
çox şahidi olmuşuq. Amma jurnalistlər kimi, bir az ərköyün, bir az höcət bir cameənin
nümayəndələrinin hər cür ərki onu dəyişməyib.
Sonra millət vəkili oldu. O illər ərzində də Milli Məclisdə təmsil
etdiyi rayonun seçicilərinin dilindən onun ünvanına
xoş sözlər eşitdik - bu dəfə də
qarşımızda canayanan, diqqətcil, qayğıkeş
bir insan, seçicilərinin ərk yeri, simsar dost
ünvanı kimi tanıdığı bir deputat
dayanmışdı.
Hamınız bildiniz, söhbət Azərbaycan
Mətbuat Şurasının sədri, jurnalist həmkarımız
Əflatun Amaşovdan gedir. Aprelin 26-da Əflatun
müəllim ömrünün 63-cü ilini tamamlayır.
Hər söhbət bir səbəbdən, bir təsədüfdən
yaranır. Bizim onunla söhbətimiz də məhz
ad günü ərəfəsinə təsadüf elədi.
Amma ad gününə gəlib çatana qədər
çox mətləblərə toxunduq. Söhbətə
ötən əsrdən - 1980-ci illərdən
başladıq.
“...valideynlərinin göndərdiyi
yüz manatı
“Boney M” konsertinin bir biletinə verəcəksən”
- Əflatun bəy, orta məktəbi
Gürcüstanda oxumusunuz, Bakıda universitetə daxil olmusunuz
və Moskva Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini
bitirmisiniz. Fərqli mühitlər, fərqli
auditoriyalar və yəqin ki, həm də fərqli xarakter və
dünyagörüşünə sahib dostlar, tanışlar. Bu illər ərzində fərqli yaşantılar
olub yəqin. Bunlardan başlayaqmı
söhbətə?
- Məncə,
60 yaşdan sonra insan hər ad günündə sanki hesabat
verir. Yaşın elə vaxtı gəib
çıxır ki, ətrafı müşahidə edirsən.
Düşünürsən, bu qlobal dünyada
hisslər səni ilkəmi çəkir? O yerlərə
ki, anadan olmusan, real dünya ilə ilk təmasın oradan
başlayıb, soyuğu, istini, acını, şirini ilk dəfə
orada hiss etmisən, budaqdan-budağa qonan quşları ilk dəfə
orada görmüsən, yıxılanda ilk ağrını
orada hiss etmisən, sevgini, nifrəti, pisliyi, mərhəməti
orada sezmisən, ilk sevdiyin balaca qızcığaz da orada olub.
Yenə düşünürsən,
düşünürsən ki, nə fərqi Faxralıda
doğuldun, yoxsa Bakıda? Elə uzaq Qrelandiyada
da dünyaya göz aça bilərdin, orada da torpağa
qovuşardın. Torpaq ki tamdır, sanki
canlı bir orqanizmdir, nə fərqi var, ömür harda bitir,
nə fərqi var, ona Bakıda, Faxralıda yox, Qrelandiyada
qovuşdun? Bəlkə elə, ona görə
biz ona Ana Torpaq deyirik.
İçində tam olaraq müəyyənləşdirə
bilmirsən harda haqlı olduğunu. Müsiqiyə
münasibət də belədir. Lap
uşaqlığımda aşıq havaları ilə
yatıb-durmuşam. Əslən
Aşıq Ələsgərin nəslindən olan ana nənəmin
şeir dünyası sərhədsiz aləm idi, bitib-tükənməzdi.
Körpəlikdə aşıq sənətinə
o qədər vurulmuşdum ki, hətta radioda başqa musiqi
eşidəndə dinləmirdim. Günlər axıb
getdi, sonra bildim ki, başqa musiqi növləri də var -
muğam var, opera var, balet var. Aşıq Xındı Məmməd,
Hüseyn Saraçlı, Kamandardan başqa Seyid
Şuşinski var, Bülbül var, Rəşid Behbudov var,
Üzeyir bəy var, Qara Qarayev var. Lap uşaqlıqdan
ağlına belə gətirə bilməzdin ki, Moskvada tələbə
olarkən “Aida” operasına ardıcıl olaraq beş dəfə
tamaşa etsən də, doymayacaqsan, bir ay ac qalıb, valideynlərinin
göndərdikləri yüz manatı “Boney M” konsertinə
getmək üçün bir biletə verəcəksən.
İndi keçənləri düşündükcə
bir nisgil də çəkirsən. Çünki bilirsən
ki, həyatının əsas hissəsini yaşamısan.
Bu vaxta qədər nələri qazanmısan
odur, üstünə nələri artıracaqsan məlum
deyil. Bəs pislik etmisənmi,
ömrünün qalan hissəsində onları yuya biləcəksənmi?
Laqeydlik necə? Bunlar sənin
daxili aləmini formalaşdıran əsas amillərdir. Doğmaların, əzizlərin də bunların
içərisindədir, dostlar da, tanışlar da. Sevgi də burdadır, nifrət də, qəzəb də,
kin də. Həyatdır, sən də onun
içində.
- Sovet dövründə təhsil üçün
Moskva mühiti ən üstünü sayılırdı. Yəqin
o dövrün tanınmış jurnalistlərindən,
pedaqoqlarından universitetdə sizə dərs demiş müəllimlər
də olub. Və bir də o vaxtlar sizinlə
oxuyan tələbələrdən indi Rusiya jurnalistikasında
tanınmışlar varmı? Onlarla əlaqələriniz
olurmu?
- Ümumən Moskva mühiti başqaydı. Tələbə
kontingenti dünya ölkələrinin yarından çoxunu əhatə
edirdi. Müəllim-tələbə
münasibəti dostluğa-yoldaşlığa, səmimiyyətə
söykənirdi.
Dərslər paralel olanda başqa dərslərdə də
iştirak edə bilərdik. Mühazirələrdə
iştirak azad idi. İmtahanlar da onun kimi.
Elə müəllim var idi ki, bileti çəkən
kimi səni sorğu-suala tuturdu. Eləsi də
olurdu ki, bileti çəkib bir saat sonra qayıdıb cavab verə
bilərdin. Yəni detallara o qədər
diqqət yetirilmirdi. Ola bilərdi ki,
hansısa tələbə bileti çəkib sonra gedib oxuyub
cavab verir. Hətta belə olsaydı da,
müəllimlər üçün əsas olan ümumi
dünyagörüşü idi. Məsələn,
20-ci əsr Fransa ədəbiyyatı ilə bağlı Jan
Pol Sartrın hansısa əsəri düşürdü.
Müəllim daha çox Sartrın mənsub olduğu
ekzistensializm cərəyanının digər ölkələrdəki
nümayəndələri barədə soruşurdu.
Aydındır ki, tez-tələsik nəyisə öyrənən
adam müəllimlərin tələbini
ödəyə bilməzdi. Buna görə də
heç kəs heç kəsi aldatmağa cəhd göstərmirdi.
Bu. heç mümkün də deyildi.
Moskva
Dövlət Universiteti, onun jurnalistika fakültəsi mərkəz
idi. Bizə sovet dövründə jurnalistika nəzəriyyəsinin
ən böyük nümayəndələri dərs deyirdilər.
Zasurski, Proxorov kimi aydın simaları
görürdük. Adını
unutmuşam, bizim əslən İspaniyadan olan bir müəllimimiz
də var idi. İspan kommunisti idi. Vaxtilə Frankonun xuntasına qarşı kəskin
mübarizə aparmışdı. SSRİ-yə
böyük sevgi bəsləyirdi. Ancaq
Sovetlər Birliyinin dağılacağını ilk dəfə
ondan eşitmişdik. O, müttəfiq respublikalara
iqtisadi müstəqillik verilməsi istiqamətində
yuxarıların müzakirə apardığını
narahatlıqla vurğulayırdı. Hesab edirdi
ki, iqtisadi müstəqillik siyasi müstəqilliyə gətirəcək.
Bundan isə dünya kommunist hərəkatı
ziyan görəcək. Yadımdadır, tək-tük
respublikalar sırasında Azərbaycanın öz iqtisadi
müstəqilliyini qorumaq imkanında olduğunu da deyir və
fikrini əsaslandırırdı. Belə
açıq fikirlərinə görə, onu bir-neçə
dəfə bərkə-boşa salmışdılar. Kommunizmə sevgi və rəğbət duyan ideya
adamı idi.
Tələbə
yoldaşlarım içərisində Rusiyanın, Ukraynanın,
Belarusun, Moldovanın nüfuzlu KİV-lərində, dövlət
qurumlarında çalışanlar var. Qazaxıstandan olan tələbə
yoldaşım Darxan Mınbay ölkənin Mədəniyyət
və İnformasiya naziri olub, hazırda Qazaxıstan
parlamentinin üzvüdür. Digər dostum Erlan
Bayjanov ölkənin Vyetnamdakı fövqəladə və səlahiyyətli
səfiridir. Altınbəy Sarsenbaylı isə
uzun müddət Rusiyada səfir, Qazaxıstanın
İnformasiya naziri, Dövlət Təhlükəsizlik
Şurasının katibi vəzifələrində
çalışdı. İndi haqq
dünyasındadır.
- Çox güman, həmin illər
sizinlə birlikdə Moskva Dövlət Universitetində təhsil
alan azərbaycanlı tələbələr
də olub - fərqi yoxdur, jurnalistika fakültəsi olsun, ya da
başqa fakültə. Onların arasında bu
gün Azərbaycan cəmiyyətində tanınanları
varmı? Varsa, kimlərdir? Əlaqələriniz varmı?
- O zaman
azərbaycanlı tələbələrin müttəfiq
respublikalarda təhsili məsələsi
aktuallaşmışdı. Bu, Ulu öndər
Heydər Əliyevin tarixi xidməti idi. Təşəbbüsü
o, irəli sürmüş və həyata keçməsinə
nail olmuşdu. Heydər Əliyev bu yolla gələcək
müstəqil Azərbaycan üçün yüksək
ixtisaslı kadr potensialı hazırlayırdı. Mən də Ümummilli liderin sayəsində Moskva
təhsili görmüş o tələbələrdən biri
idim.
Ümumən
o dövrdə Moskvada və digər müttəfiq respublikaların
nüfuzlu ali təhsil ocaqlarında təhsil
görmüş azərbaycanlı tələbələr
sonradan ölkəmizin ictimai-siyasi, mədəni-iqtisadi həyatında
çox böyük rol oynamağa başladılar. Həmin illərdə mənim kimi jurnalistika təhsili
almışlar içərisində Arif Əliyev, Mehman
Əliyev, Bahadur İmanquliyev, Bəxtiyar Qaraca kimi şəxslərin
adlarını çəkə bilərəm. Əksəriyyəti ilə bu gün də sıx
münasibətlərdəyəm. Bu
siyahıya yaxın dostum, Moskvada fəaliyyət göstərən
çoxsaylı qəzet və jurnalların
yaradıcısı Əliş Əvəzi əlavə edə
bilərəm. O, Moskva mətbuatında Qarabağ həqiqətlərini
yayan fədakar simadır. Allah rəhmət eləsin, Rauf
Talışınski bizdən az əvvəl
təhsil almışdı.
- Moskvada şübhəsiz ki, rus
dilində təhsil almısınız. Heç
rus dilində məqalə yazmısınızmı? Bir
də, övladlarının orta məktəbdə rusca təhsil
almasını istəyən vaildeynlər son illər get-gedə
çoxalır. Bu barədə nə deyə
bilərsiniz?
- Azərbaycan
dilli jurnalistikda digər janrlar xəbər janrından daha
üstün olub. Bunun səbəbləri var.
Çünki müstəqillik əldə edənədək
Azərbaycanda əsas informasiya istehsalçısı AzərTAC
(o zamanki “Azərinform”) olub. Müstəqillk
qazananadək agentlikdə əsas dil rus dili olub. Yəni bütün xəbərlər əvvəlcə
rusca hazırlanıb, sonra ana dilimizə tərcümə
edilib. Mən də orada
çalışib müxbir olmuşam. Təbii
ki, rusca yazmışam.
Yeri gəlmişkən, gənc ikən AzərTAC-ın
müxbiri kimi, Monqolustanda Azərbaycan günləri tədbirlərinə
qatılmışdım. Oradan 12 günə 18
reportaj hazırlamışdım. Vətənə
qayıdanda bu reportajları divara vurulmuş “Kommunist” və
“Bakinski raboçi” qəzetlərində gördüm. Yaxınlaşdım ki, oxuyam. Bir yaşlı kişi də gözünü qəzetə
zilləmişdi. Öz yazılarımı
oxumaq istəyəndə ona mane oldum. Əsəbləşdi,
bir növ məzəmmət formasında iradını bildirərək
dedi ki, görmürsən, bizimkilər Monqolustanda olublar. Kişinin oxuyub bitirməsini gözlədim. Demədim ki, məqaləni yazan mənəm. Onun məzəmməti də xoşuma gəlmişdi.
Mənim məqaləm oxunurdu.
Ana dil məsələsi olduqca həssasdır. Dil hər bir
xalqın mövcudluğunun ən ümdə atributudur. Məsələn, almanlar çalışırlar
ki, alman uşağı əsasən ibtidai təhsilini öz
ana dilində alsın. Burada yalnız dilin
düzgün işlədilməsinin mənimsənilməsindən
söhbət getmir. Söhbət ətraf
aləmi, insanları məhz alman kimi duymaqdan, alman xarakteri ilə
qəbul etməkdən gedir. Yəni
baxış alman baxışı olmalıdır. Bu praktika dünyanın bir sıra qabaqcıl ölkələrində
də tətbiq edilir. Biz hamımız istəyirik
ki, övladlarımız xarici dil bilsinlər. Valideynlər də məhz buna
çalışır. Niyə məhz rus
dili? Çünki bu dil bizə daha
yaxındır. Həm də təhsil
sistemimizdə bu dillə bağlı bəlli ənənələr
var. Hesab edirəm ki, daha çox rus dilinə fokuslanma bundan irəli
gəlir. Həm də diqqət yetirək,
ingilis dili də populyardır, ancaq bu dildə təməlli təhsil
bahadır. Hamı üçün əlçatan
deyil. Bu da bir səbəbdir. Yəni düşünmürəm ki, insanlarımız
rus dilində təhsilə sırf dil baxımından
yanaşırlar. Ümumən
övladlarının xarici dilə yiyələnməsini
arzulayırlar.
Bir məqamı da vurğulayım. Rus və ya
ingilis dili - heç bir önəmi yoxdur, əsas olan həmin
dildəki təhsilin azərbaycançılıq ideyasına
köklənməsidir. Bunu isə təhsilə
cavabdeh şəxslər düşünməlidir, ümumən
sistem bu ideyanı rəhbər tutmalıdır.
“Jurnalistlərin dostu” kifayət qədər
mütərəqqi motivasiya verən
mükafatdır”
- Moskvada təhsilinizi bitirib Bakıya
qayıtmısınız. Qayıdan kimi ixtisasınız
üzrə iş tapa bildinizmi? Deyilənə görə, o
vaxtlar kütləvi informasiya vasitələrinin sayı elə
çox deyilmiş və iş tapmaq çətin imiş.
- Bəli,
yerli KİV-in sayı az idi. İş
tapmaqda da müəyyən çətinliklər
yaşanırdı. Redaksiyalardakı
ştatlar da müvafiq strukturlar tərəfindən müəyyən
edilirdi. Amma biz Moskvada yüksək təhsil
görmüş gənclərə iş tapmaq o qədər
də çətin olmadı. İxtisasım
üzrə çalışdım. Düzdür,
bir neçə ay AzərTAC-da korrektor kimi işlədim.
Bilirdim ki, tezliklə mənim üçün
müxbir ştatı açılacaq. Belə
də oldu.
- Vikipediya deyir ki, Əflatun Amaşov
1985-1994-cü ildə "AzərTAC" Dövlət Teleqraf
Agentliyində müxbir, şöbə müdiri, redaktor,
baş redaktor və baş direktorun I müavini vəzifələrində
çalışıb. O illər əsas işi ölkə
mediasını xəbərlə təmin etmək olan agentlik
geniş yazılar - müsahibələr, reportajlar, məqalələr
yazmaq baxımından, yəqin ki, elə də əlverişli
məkan deyildi. O illərə nəzər salanda hansı
yazılarınızı xatırlayırsınız?
- Mən
AzərTAC-da əsasən ictimai-siyasi şöbədə
çalışmışam. İşimiz xəbər
yayıcılığı idi. Doğrudur,
ayrı-ayrı şəxslərdən müsahibələr də
götürürdüm. Mirzə
İbrahimov, Yaşar Qarayev, Arif Məlikov, Hüseyn Abbaszadə
və digər tanınmışlarla müsahibələrim
var. Hamısını arxivimdə saxlayıram. Hər biri ayrılıqda xatirədir, yaşantıdır.
Qismət olsun, bu barədə nə vaxt kitab
buraxmağı düşünürəm. Ona görə həmin illərin
yaşantıları ilə bağlı ətraflı
danışmaq istəmirəm.
- Sonralar "RUH" Azərbaycan
Jurnalistləri Müdafiə Komitəsinin sədri oldunuz. Jurnalist cameəsi "RUH"u daha çox onun təsisçisi
olduğu “Jurnalistlərin dostu” mükafatı ilə
tanıyır. Mükafat təsis olunandən sonra ən
müxtəlif ranqlı, statusu fərqli, müxtəlif siyasi
düşərgəni təmsil edən şəxlər
aldılar bu mükafatı. Səhv etmirəmsə, müxalifət
lideri də aldı, xarici diplomat da, prezidentlər də. Necə müəyyən edilirdi laureatlar?
-
Əslində, dünyanın müxtəlif ölkələrində
“Jurnalistlərin dostu”na bənzər
mükafatlar var. Biz o zaman mükafatı təsis edəndə
dünya təcrübəsinə əsaslanmışdıq.
Ümumiyyətlə,
bu mükafat indinin özündə də cəmiyyətdə
söz və mətbuat azadlığı prinsiplərini təbliğ
və inkişaf etdirmək, media ilə dövlət
qurumlarının, idarə, müəssisə və təşkilatların,
ictimai birliklərin və siyasi partiyaların əlaqələrinin
möhkəmləndirilməsinə kömək göstərmək,
kütləvi informasiya vasitələrinə qayğı ənənələrini
stimullaşdırmaq məqsədilə təqdim edilir. Ölkədə
kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafında
müstəsna xidmətləri ilə seçilən
ictimai-siyasi xadimlər, vəzifəli şəxslər
mükafatın laureatı ola bilərlər.
Laureatları seçmək üçün əvvəlcə
işçi qrupu yaradılır. Qrup sorğu anketlərinin
tərtibatını, respondentlərə paylanmasını,
anketlərə verilən cavabların əldə
olunmasını, hesablanmasını həyata keçirir və
yekun nəticələri rəhbərliyə təqdim edir.
Sorğu ölkənin tanınan, ictimai fikrə
təsir göstərən qəzet, jurnal və informasiya
agentlikləri, jurnalist təşkilatları, internet xəbər
resursları, televiziya və radioların təmsilçiləri
arasında keçirilir. Laureatın
adı təsdiqləndikdən sonra mükafatın təqdimetmə
günü ictimaiyyətə açıqlanır.
Hesab edirəm ki, “Jurnalistlərin dostu” kifayət qədər
mütərəqqi motivasiya verən mükafatdır. Həm də
dəyərdir. Ona görə ki, sözə
dəyər verilməsini əsas tutur.
“Mətbuat Şurasının sədri
seçildiyim an bu uğurun
böyüklüyünü düşünmək imkanında deyildim”
- Sonra Mətbuat
Şurası yarandı, siz ilk sədr seçildiniz və bu
günə qədər də o postda olan yeganə şəxssiniz. 2003-cü ildə keçirilən ilk
qurultayın iştirakçıları xatırlayırlar ki,
birinci qurultayda seçkilər çox gərgin keçib.
Gecə saat 2-dək davam edən qurultayda siz sədr
seçilmisiniz. O günlərə qayıtmaq istərdinizmi?
Necə xatırlayırsınız?
- O
vaxtları çox yaxşı xatırlayıram. 2003-cü il mart ayının 15-i. Həmin günədək
on ilə yaxın idi ki, jurnalistlərin qurultayı
keçirilmirdi. Qurultaydan öncə təşkilat
komitəsi yaranmışdı. Komitəyə
rəhbərlik edirdim. Həmkarlarımla
birgə kifayət qədər gərgin işləyirdik.
Ümumən media mühitindəki ab-hava
qurultaya köklənmişdi. Qurultay da
gözlənildiyi kimi, çox gərgin keçdi. Seçki prosesinin özü də kifayət qədər
mürəkkəb epizodlarla yadda qaldı. Müxtəlif
tərəflər var idi. Hər kəs istəyirdi
ki, Şurada təmsil olunsun. Hərənin
öz gözləntisi, öz marağı var idi və bu da təbii
sayılmalıdır. Ümumən
medianın özünütənzimləməsi bir model kimi
yenilik olduğundan, hər kəs bu və ya digər şəkildə
istəyirdi ki, həm qurumun formalaşmasına töhfə
versin, həm də təşkilatda özünə
yaxşı şəxslərin təmsilçiliyinə nail
olsun. Bir daha deyim, təbii, qanunauyğun proses idi.
Ancaq yadımdan çıxmayan bir neçə məqam
var. Bunlardan biri qurultayın Rəyasət Heyətinə namizədlərin
verilməsi ilə bağlı idi. Dediyim kimi, ali məclisə
hazırlıq üzrə təşkilat komitəsinin sədri
olmuşdum. Qurultay gedişində Rəyasət
Heyətinə namizədlərin adları verilirdi. Şübhəsiz ki, Şuranın İlk İdarə
Heyətinin tərkibi də həmin adamlardan formalaşacaqdı.
Təxminən 40-a yaxın ad çəkildi.
Mənim isə adımı çəkən
olmamışdı. Tribunadan salona
tamaşa edib bir çox məqamları
düşünürdüm. Heç kimə tanış olmayan şəxslərin namizədliklərinin
də irəli sürüldüyünü
görürdüm. Salonda siyasi hakimiyyətə qarşı
barışmaz mövqeləri təmsil edən tərəflərə
yaxın media nümayəndələri az
deyildilər, daha çox canfəşanlıq edirdilər. Elə qurultayın əvvəlindən səs-küy
salmışdılar. Yenə də
bildirim, hər kəs İdarə Heyətində daha çox
təmsil olunmağı istəyirdi. Mən
isə o dövrə qədər hamı üçün
“Ruh” Jurnalistlərin Müdafiəsi Komitəsinin rəhbəri
idim. O komitənin ki, bir il əvvəl
Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevə “Jurnalistlərin
dostu” mükafatını təqdim etmişdi.
- Az öncə “Jurnalistlərin dostu” mükafatının
seçim prosesi barədə məlumat vermişdiniz...
- Bəli,
seçim mükafatın Nizamnaməsinə əsasən həyata
keçirilmişdi. Ulu öndər Heydər
Əliyev o dövr üçün media sahəsində
inqilabi addımlar atmışdı. Bunun nəticələri
göz önündə idi. Müstəqil
Dövlətlər Birliyi məkanında, müharibə vəziyyətində
olan ölkədə ilk dəfə senzuranın aradan
qaldırılması, “Kütləvi informasiya vasitələri
haqqında” yeni qanunun qəbulu. Biz eyni zamanda, Prezident
Heydər Əliyevin 20 iyul 2001-ci il il
tarixli “Kütləvi informasiya vasitələrinə dövlət
qayğısının artırılması haqqında” fərmanını
yaxşı xatırlayırıq. Həmin fərman
özündə gələcəyin media strategiyasını
birləşdirirdi. Media sahəsində elə
bir fəaliyyət istiqaməti yox idi ki, həmin fərmanda əskini
tapmasın. Sənədin hər bir bəndi
ayrıca institsional media fəaliyyətinə dair platforma idi.
Həmçinin, 2001-ci ildə Prezident Heydər
Əliyev jurnalistlərlə görüş keçirdi.
Görüşün nəticəsi olaraq qəzetlərin
“Azərbaycan” nəşriyyatına borcları donduruldu. Jurnalist ictimaiyyəti bunu çox gözəl
bilirdi. Heydər Əliyevin “Jurnalistlərin
dostu” mükafatının qalibi seçilməsinə də təsir
edən məhz bu amillər idi. Ancaq müəyyən
kəsim var idi ki, sanki nəticəni qəbul etmirdilər.
Dövrün xarakteri başqaydı,
baxışlar, münasibətlər sistemi başqaydı.
Və bu adamlar cəmiyyətdə xeyli populyar
olan “Jurnalistlərin dostu” mükafatının qalibinin Heydər
Əliyev olmasına bir növ qısqanclıqla
yanaşırdılar. Mükafatın təsisçisi
isə mənim rəhbərlik etdiyim təşkilat idi. Təbii ki, mən bütün tənqidlərin mərkəzində
dayanırdım.
Qurultayda Rəyasət Heyətinə 30-a yaxın şəxsin
namizədliyi irəli sürülsə də, adımı
çəkən yox idi. Heç xatirimdən çıxmaz, həmin
vaxt “Yeni Müsavat” qəzetinin baş redaktoru Rauf Arifoğlu ən
sonda mənim adımı çəkdi. Beləcə
Rəyasət Heyətinə düşdüm. Kifayət qədər gərgin şəraitdə
müxtəlif qruplaşmalar içərisində fikir ayrılıqları
oldu. Mətbuat Şurası sədrliyinə
namizəd kimi daha üstün mövqelərə yiyənləməyə
başladım. Nəticə etibarilə
Şuranın sədri seçildim. İnanın, həmin
an bu uğurun böyüklüyünü
düşünmək imkanında deyildim. Həddən
artıq gərgin şəraitdə bunu düşünməyim
mümkünsüz idi.
Ancaq bir epizod da oldu. Təsəvvür
edin, qurultay bitib, sədr seçilmişəm. Gecə saat 2-dir, Opera və Balet Teatrının
salonundan çıxışa doğru hərəkət
edirik. Qurultayın bir çox
iştirakçıları da mənimlədir. Hələ də o səhnə gözümün
önündən getmir. Görürəm
ki, uzaqda bir video-kameranın işığı yanır.
Get-gedə işığa doğru
yaxınlaşıram və yanımdakılar da sanki bir-bir kənara
çəkilir. Tam gedib o kameraya
çatanda artıq tək idim. Müsahibə
verdim. Məhz o an uğurun böyüklüyünü
hiss elədim. Sanki günlərin yorğunluğu
unuduldu.
- Müsahibəyə
hazırlaşanda Mətbuat Şurası İdarə Heyətinin
ilk seçilmiş tərkibinə baxdım və İdarə
Heyətinin bu gün Jurnalistikamızda söz sahibi olan, həm
də fərqli dünyagörüşünə, ictimai-siyasi
baxışa sahib şəxslərin adlarını
gördüm. Doğrudan da, ideala yaxın bir heyət imiş.
Bu illər ərzində nələr baş verdi
ki, heyətdə bu qədər dəyişikliklər oldu və
o insanların çoxu kənarda qaldı? O heyətlə
indiki heyəti müqayisə eləmisinizmi heç? Ən azı özünüz üçün?
Hansı heyətlə işləmək çətin
və maraqlı idi?
- Mətbuat
Şurasının İdarə Heyətinin tərkibini
jurnalistlər qurultayda seçirlər. Seçim
sərbəstdir. Kimlərə çox
etimad göstərilirsə, həmin şəxslər İdarə
Heyətində təmsil olunurlar. Jurnalistikada,
ümumən cəmiyyətdə sayılıb-seçilən
nüfuzlu şəxslər müxtəlif vaxtlarda
Şuranın üzvü olublar və üzvüdürlər.
Onların hər biri mənim üçün dəyərlidir.
Hətta mənimlə fikir
ayrılıqlarında olanlar da. Buna
görə də hansısa fərqləndirmə aparmaq istəmirəm.
- Mətbuat Şurasının sədri
və millət vəkili... Bu dönəmlərdə,
belə demək mümkünsə, jurnalistlə sözün
arasına vəzifə, siyasət girdi. Sizcə,
söz sizdən incimədi ki?
- Bəlkə
də incidi. Amma düşünürəm ki,
söz məndən jurnalistikadan uzaqlaşıb məmur olsam
inciyər (gülür). Deputat olmaq məmur
olmaq deyildi. Həm də mən parlamentdə
medianın bir növ lobbiçiliyini etdim. Yəni seçildiyim Saatlı rayonunun problemləri
ilə yanaşı, həm də jurnalistikanın çətinliklərini
gündəmə gətirdim. Hamı məni
jurnalist millət vəkili kimi tanıdı.
“Mənə olan xüsusi münasibət
deputatlığıma görə deyildi”
- Vəzifə və rütbə
dostların, tanışların sayını artırar deyirlər.
Həyatınızı millət vəkilliyindən əvvəlki
dövr, millət vəkili olduğunuz dövr və indiki
dövr deyə bölsək, ətrafınıza baxanda nə
görürsünüz? Dost çevrənizdə nəsə
dəyişdimi?
- Məncə,
cəmiyyət məni böyük ölçüdə
Əflatun Amaşov kimi tanıyır. Deputat
olmazdan öncə də belə tanıyırdı, deputat
olandan sonra da. Mənə xüsusi
münasibət deputat olduğuma görə deyildi. Cəmiyyətdəki statusuma görə jurnalistikaya
borcluyam.
Dostluğa münasibətim hələ lap
uşaqlıqdan - dahi Tolstoyun “İki yoldaş” hekayəsini
oxuyarkən formalaşıb. Hekayədəki
“ayı sənə nə dedi” ritorikasına əsaslanmışam.
Ayı ilə üzləşən iki
yoldaşdan biri qaçıb ağaca çıxır, o biri
isə çarəsiz qalıb özünü
ölülüyə vurur. Ayının yerdə qalan
yoldaşın “qulağına dediyi sözlər” var - səni
təhlükədə qoyub qaçan adamdan dost olmaz.
Jurnalistikada hər kəsi özümə yaxın
bilmişəm. Təbii, Mətbuat Şurasının təşkilatlanmasında
birgə çalışdığımız şəxslər
mənə daha yaxın olublar. Bəziləri
var ki, bu gün məndən incikdilər. Hər
halda mən inciklik kimi qiymətləndirirəm. Biz bir çox hadisə və prosesləri
görmüş insanlarıq. Müəyyən məsələlərə
fərqli baxışımız ola bilər.
Ancaq məncə, dövrün tələbinə
uyğun fundamental yanaşma ortaya qoyulmalı idi. Biz birlikdə necə işləməyimizin forma və
üsullarını düşünməliydik. Ancaq bu istiqamətdə razılığa gələ
bilmədik və jurnalistikanın mənə
qazandırdığı bəzi dostlar - hər zaman birlikdə
olduğumuz, bir çox məsələlərə birgə
münasibət bildirdiyimiz dostlar uzaqlaşdılar.
Hər zaman bu barədə düşünmüşəm. Görünür, bir
çox məsələlərə daha ali
yanaşmışam. Yanlışlığa yol
verdiyimi düşünmürəm. Medianın
maraqları hansısa formada dövlətin maraqları ilə
uzlaşmalı idi. Bu gün də
başqa yol görmürəm. O zaman da
görmürdüm.
Ümumən münasibət qurduğum, əlaqə
saxladığım adamlar çoxdur. Bunlar insanın həyat
statusuna görə azalır və ya çoxalır. Bəzən tamamilə dəyişən simaları
görürük. Artıq belə hallara təəccüblənmirəm.
Hətta hər kəsin hansı məqamda
hansı cür davranacağını da proqnozlaşdıra
bilirəm. Buna görə də heç kəsdən
incimirəm. Ancaq fikrimcə, insanda əsl dost ya bir olar,
ya iki.
- İnsanlara
yaxşılıq edən yaxşı insandır, yoxsa pislik
etməyən?
- Bir dəfə
görmədim ki, heç kəsə
yaxşılığı dəyməyən, ancaq pisliyi də
keçməyən insana yaxşı insan desinlər. Deməli, yaxşı ad çıxarmaq
üçün yaxşılıq edən insan olmalısan.
Təbii ki, hamıya yaxşılıq etmək
mümkün deyil. Hər kəs
yaxşılığı düzgün qiymətləndirmək
iqtidarında da deyil. Digər tərəfdən,
heç pis adamların da hamıya pislik etdiklərini
düşünmürəm. Məncə,
bu mövzudakı müqayisə nisbi və mübahisəlidir.
Ancaq mən dahilərdən birinin
sözünü rəhbər tuturam, yaxşılıq
heç vaxt köhnəlməyən yeganə libasdır.
- Bu günlərdə
yaşlılara, aztəminatlı ailələrə yardım
edənlərin sayı daha da artıb. Yardım
edənlərin içərisində tanınmışlar da
var. Və bir çox hallarda bunu çəkib
paylaşırlar. Cəmiyyətdə bu
mövzuya ikili baxış var. Bir qism “sağ əlin verdiyini
sol əl bilməz” fikrini, digər qism isə “çəkib
göstərsinlər ki, örnək olsunlar” fikrini müdafiə
edir. Bəs sizcə?
- Siz cəmiyyətdəki
diskussiyanın mahiyyətini açdınız. Bir kəlmə
ilə belə cavab verə bilərəm: edilən
yaxşılığın insanın özü tərəfindən
ictimailəşdirilməsinin tərəfdarı deyiləm. Ancaq xeyriyyəçilik ənənələrinin
yaşadılması, cəmiyyətə yeni örnəklərinin
çatdırılması vacibdir. Görünür,
təqdimatlara da diqqət yetirmək lazımdır. Məncə, sizin sualınız ona görə
gündəmə gəlib ki, təqdimat formalarında
yanlışlıq var.
- Sosial şəbəkələrin
mediaya zərbə vurduğu, onun gücünü və
oxunaqlığını azaltdığı iddia olunur. Siz həm
Mətbuat Şurasının sədri, həm də sosial
şəbəkənin aktiv istifadəçisi kimi bu haqda nə
düşünürsünüz? Həqiqətən
belədirmi?
- Sosial
şəbəkələr yayım platformasıdır. Burada
media məhsulu da ola bilər, digər məhsullar
da. Bəli, bəzən görürük ki,
sosial şəbəkədə vacib nəsə
yayıldı. Bu, xəbər sayıla bilərmi?
Tam mümkündür ki, yalan olsun. Yalandırsa, məlumat və ya xəbər deyil.
Yalanlar çoxdur. Belədə
necə deyə bilərik ki, media sosial şəbəkələrə
uduzur? Əslində, biz uduzmağı o
zaman düşünürük ki, sosial şəbəkədə
yayılan hansısa bilgi doğru çıxır. Media prinsip etibarilə peşəkar struktura, sistemə
malikdir. Sosial şəbəkələrdə
yayılmış məlumat da, iki qonşunun bir-birilə
söhbəti də onun tərəfindən süzgəcdən
keçirilməlidir.
- Belə bir fikir də var,
qadınlar kişilərdən daha çox və daha
uzunmüddətli sevirlər. Siz necə
düşünürsünüz, sevgi qadına və
kişiyə görə dəyişən duyğudur?
- Ümumən
qadın-kişi məhəbbətindən söhbət düşəndə
məhşur “dekabristlər”in xanımlarını
xatırlayıram. Onlar mövcud statuslarından
imtina edib sürgündə olan həyat
yoldaşlarının arxasınca uzaq və soyuq Sibirə
getmişdilər. Bəziləri orada həyatlarını
itirmişdilər. Kişi sevgisi bu qədər
etibarlı ola bilərmi?
- Ədəbiyyatla aranız
necədir? Çox kitab
oxuduğunuzu bilirik. Kimləri oxuyursunuz?
- Ədəbiyyat mənim hobbimdir. Moskvada təhsil alarkən
SSRİ Yazıçılar İttifaqının İdarə
Heyətinin birinci katibi Georgi Markovun çox yaxın qohumu ilə
dost idim. Tez-tez Markovun evinə qonaq gedirdik.
Onun həyat yoldaşı Aqniya Kuznetsova
dövrün tanınmış uşaq
yazıçısı idi. Onların evlərinə
dövrün tanınmış ədəbiyyat simaları
Valentin Rasputin, Vasili Belov, Lev Anninski və digərləri gələrdilər.
Məclislər qurulardı, fikirlər söylənərdi.
Bəzən də ölkənin taleyüklü
məsələləri həmin məclislərdə
müzakirə olunardı. Bu mühit mənə
çox böyük təsir göstərmişdi. Bəli, mütaliəni sevirəm. Dünya ədəbiyyatı klassiklərindən elə
biri yoxdur ki, hansısa əsərini oxumayım. Çalışıram, oxuduqlarımı beynimdə
sistemləşdirim. Məsələn,
Çarlz Dikkens ingilis ədəbiyyatının çox
böyük simasıdır. Ancaq Dikkensin müasiri
olmuş Entoni Trollop adlı daha bir yazıçı da var. Azərbaycan
ədəbiyyatına bu ad çox az
şey deyir. Ancaq oxuyanda görürsən ki,
Dikkensdən heç də geri qalmır, əksinə, bəzən
onu üstələyir. Mən ədəbiyyata
bu prizmadan yanaşıram. Hazırda Salman
Rüşdünün “Gecəyarısının
uşaqları” mistik romanını oxuyuram. Yeri gəlmişkən, çox maraqlıdır,
tövsiyə edirəm.
Azərbaycan ədəbiyyatına gəldikdə, Nizamini
bütün dünya şairlərinin şahı hesab edirəm. Stolüstü
kitabım isə Sabirin “Hophopnamə”sidir. Biz
Məcnunun Leyli sevgisindən dəliyə çevrilməsini
hər zaman xatırlayırıq. Həmin
sevgi itməyəcək, çünki onun oxşarı
hamımızın içindədir. Amma
düşünürəm ki, böyük Sabirin “harda müsəlman
görürəm qorxuram” ifadəsindəki narahatlıq da hər
zaman aktualdır. Sual olunur, bəs necə
edək ki, müsəlman görəndə qorxmayaq? Bizim
bir xalq, millət
kimi mənəvi tamlığımızın yolu
da bundan keçir.
Müasir dövrümüzə nəzər salsaq,
düşünürəm ki, Anar burada məxsusi simadır. Məsələ
heç də onda deyil ki, o, Yazıçılar Birliyinin sədridir,
yaxud ciddi mahiyyət yükünə malik əsərlərin
müəllifidir. Anar müəllim hələ
sovet dövründə yaradıcılığı idarəçiliyin
təsirlərindən qorumaq üçün əlindən gələn
hər şeyi etmişdi və bunu həm də
yaradıcılıq dəst-xətti ilə
reallaşdırmışdı. Habelə
yaradıcılığın diqtəedici mahiyyətini ortaya
qoymuşdu. Bu, tarixi xidmətdir. Düşüncəm budur ki, o, heç nə
yazmasaydı, yalnız “Qobustan” jurnalının
yaradıcısı və rəhbəri kimi müstəsna
missiya yerinə yetirmişdi. Ancaq Anar
müəllim eyni zamanda çağdaş ədəbiyyatımızın
da böyük simasıdır.
Gənc yazarlarla da əlaqələrim var. Şəhriyar
Del Gerani, Kəramət Böyükçöl,
Allahşükür Ağa və digəriləri ilə yeri
düşəndə görüşürük, fikir
mübadiləsi aparırıq. Başqa gənc müəllifləri
də həvəslə oxuyuram. Ümumiyyətlə,
istedadlı gənclərimiz çoxdur. Düşünürəm
ki, daha yaxşı əsərlər yaratmaq üçün
istedadla yanası, dünyagörüşün genişliyi,
dünyadakı müasir ədəbi proseslərlə
tanışlıq da vacib şərtdir.
- Bir neçə aydır, dünya
pandemiya ilə mübarizədədir. Bu hadisələr
sizin həyata, dünyaya baxışınıza nə dərəcədə
təsir göstərdi?
- Məni
daha çox bəzi insanların davranışı narahat
etdi. Hər hansı fövqəladə vəziyyətdə,
çətinlikdə şəxsi mənafelərin önə
çəkilməsini, digər mənfi keyfiyyətlərin
daha qabarıq formada üzə çıxmasını
gördük. Şair demiş,
öz-özümə düşündüm, “qalib gələcəkmi
cahanda kamal?” Nə qədər ki, insan
uzaq-uzaq qalaktikalar barədə təcəvvürə malik
deyil, varlıqla yoxluğun sərhədlərini ayırd edə
bilmir, kamalın qalib gələ bilməsi çətin
olacaq. Kamal qalib gəlmirsə, insanlar
kütlə kimi görünür. Mən
dünya insanını kütlə kimi gördüm. Ola bilər, çox dərin düşündüm,
elə bəşəriyyətin alnına böyük
ölçüdə kütlə olmaq yazılıb.
- Hər zaman işdə, tədbirlərdə,
iclaslarda olan, aktiv həyat tərzinə malik insansınız.
İndi evdə oturmaq sizi darıxdırmır
ki? Yoxsa dincəlmək üçün
fürsət yaranıb?
-
Darıxmaq hissi. Maraqlı, yerinə düşəndə
şirindir də. Necə ki gənc dostum yazıb: “sən
axı bilmirsən, hardan biləsən…it kimi darıxmaq nə
təhər olur...” Düşünürəm
ki, insanın iki həyatı var. Fiziki baxımdan o, hərəkət
edir, öz işi ilə məşğuldur, deyək ki,
iclaslara, toplantılara, tədbirlərə qatılır, yeri
gələndə dincəlir. İkinci həyat
onun mənəvi dünyasıdır. İnsan
da torpaq kimi tamdır, bütövdür. Az zaman kəsiyində
yaddaşın səni keçmişə aparır,
düşüncələrində gələcəklə bağlı
planların saf-çürük edilir. İstəyinə uyğun kitabları seçib
oxuyursan, müsiqiyə qulaq asırsan.
Ümumən
insanın iç dünyası kənar təsirlərdən
uzaqdır, heç nədən asılı deyil. Bacarıb onu nizamlaya biləsən. 80-ci illərin
əvvələlərində rus yazıçısı və
şairi Varlam Şalamovun çoxdan yazdığı
“Kolım hekayələr”i işıq üzü
görmüşdü. Kitabda insanların
içlərində yaratdıqları dünyanın, gələcəyə
inamın onları məhv olmaqdan xilas etdiyi göstərilirdi.
Deməli, insan fərd kimi öz hisslərinə hakim ola bilər.
- Senzura anlayışı jurnalistlərə,
xüsusən sizin kimi Sovet dövründə təhsil
almış, işləmiş jurnalistlərə çox
tanışdır. Sizcə, indi
jurnalistikanın senzuraya ehtiyacı varmı?
- Bir hadisə
danışım. SSRİ-nin
dağılması ərəfəsində Lenin meydanında
keçirilən mitinqlərlə bağlı biz də TASS-a
materiallar ötürürdük. Həmişə
iştirakçıların sayını qəsdən
artırırdıq. Moskvadakıların
bizi susdura bilməyəcəklərini düşünmələri
üçün bunu edirdik. Mitinqlərin
birində adını çəkmirəm, təşklatçılardan
biri çıxışında bildirdi ki, görürsüz,
dövlət agentliyi olan “Azərinform” da bizdən qorxur.
O zamankı direktor Azad Şərifovu “KQB”yə
çağırdılar. Yazının müəllifi
kimi, məni də özü ilə apardı. Sədrin
kabinetinə daxil olanda Azad müəllim həyacandan
özünü pis hiss etdi, rəngi ağardı. Mənimcünsə vəziyyət maraqlı gəlirdi.
Çox çək-çevirdən sonra
binanı tərk etdik. Azad müəllim maşında incimiş
kimi üzünü mənə çevirib dedi: “Ordan
çıxmaya da bilərdik. Sən bilmirsən,
“KQB”nin nə olduğunu”. Bəli,
yaşlı nəslin içərisində elə qorxu var idi.
Görünür, “Azərinform”
yuxarıların icazəsi olmadan mitinqdən yazmaqla, həttə
rəqəmləri şişirtməklə senzuranın şərtlərini
pozmuşdu.
İndi başqa dövrdür. Biz müstəqil bir
dövlətin mediasını təmsil edirik. Söz azadlığı o deyil ki, dövlətin təhlükəsizliyi
ilə bağlı nə yollasa əldə etdiyin hansısa məlumatı
mütləq yayasan. Peşəkarlıq
odur ki, ümummilli maraqları fərdi maraqlardan ayıra biləsən.
Belə olarsa, senzuraya nə ehtiyac?
- Bəs daxili senzura, ona münasibətiniz
necədir?
- Bu,
artıq həyatımızın mənəvi tərəfilə
bağlıdır. Daha doğrusu, əxlaq və
tərbiyə məsələsidir. Hətta
intellektual göstəricilər də tənzimləyicidir.
Böyük ölçüdə əxlaq və
tərbiyə daxili senzuranın müəyyənləşdirici
faktoru rolunda çıxış edir. Bu keyfiyyətlərin
daşıyıcı olan adam
düşünür, kənardakılardan, müəyyən
mənada elə özündən də özünü
qoruyur.
Belə nəticəyə gəlmək olar ki, daxili
senzura gözəl şeydir. Gözəldir, ancaq
digər tərəfdən, daxili senzuranın hökmü ilə
insanın ətrafda baş verənlərə laqeydliyi də
keyfiyyətsizlikdir, hardasa satqınlıqdır. Yaradıcı şəxs üçün daxili
senzura məqsədə çatmanın yoludur. Yəni doğru işi doğru zamanda görməlisən.
O zamanı gözləməlisən, inanmalısan,
özünü hazırlamalısan. Bunun
üçün dözmək lazımdır. Məncə, bəzi situasiyalarda daxili senzura dözməyin,
iradə nümayişinin özüdür.
- Aprelin 26-sı ad gününüzdür.
Təbrik edirik. Ad günlərinə
münasibətiniz necədir? Heç
unutmadığınız ad gününüz hansı olub?
Bu il ad gününüzü karantin
rejimində keçirəcəksiniz? Nələr hiss edirsiniz?
- Ola
bilsin, insan gənc yaşlarında ad günlərini təmtəraqla
qeyd etməyə çox maraq gösətərir. Ancaq yaşa dolduca vəziyyət dəyişir.
Mən adətən ad günlərimi ailəmlə
birgə keçirməyə üstünlük verirəm.
Təbii ki, müəyyən dost-tanış
çevrəsi də maraqlıdır. Bu
çevrədə insanı xarakterizə etmək
üçün seçilmiş fikirlər də həmçinin.
Belə məclislərdə barəndə dilə
gətirilən düşüncələrin səmimiliyini
duymaq adamda xoş ovqat yaradır. Səninlə
bağlı deyilmiş hər hansı fikrin miqyasına, məzmununa
diqqət yetirərək özünə qiymət vermiş
olursan. Ad günlərini unudulmaz edən də
budur.
O ki qaldı karantin rejimində ad gününə, ümumən insan həyatı məhdudiyyətlərlə doludur. Ancaq ruhən məhdudiyyətlərə və qadağalara qarşıyıq. Yaşa dolduqca azadlıq ruhun qidası kimi çıxış edir. Hesab edirsən ki, geridə qoyduğun hər il səni azadlığa daha çox yaxınlaşdırır. Biz “karantin” sözünün timsalında məhdudiyyətə seçilmiş növbəti adı görürük. Təbii, bu adın özünəməxsus yaşantısı ilə də üz-üzəyik. Demək, qismətdə bunu yaşamaq da var imiş.
Şahanə
MÜŞFİQ
525-ci qəzet.- 2020.- 25 aprel.- S.10-11.