"Qəhrəmanım sənsən"

YAZIÇI NATİQ MƏMMƏDLİNİN YENİ ÇAPDAN ÇIXAN EYNİADLI HEKAYƏLƏR KİTABI HAQDA DÜŞÜNCƏLƏR

Uzun müddət idi romanlara başım necə qarışmışdısa, mətbuatdan qarşıma çıxan tək-tük nümunələrdən başqa hekayə oxumurdum.

Hansısa hekayə kitabını əlimə alıb başdan axıracan son dəfə nə vaxt oxuduğumu isə unutmuşam. Yazıçı Natiq Məmmədlinin yeni çapdan çıxan "Qəhrəmanım sənsən" kitabını vərəqləyərkən xatırladım bu gerçəyi. Müəllifin ayrı-ayrı zamanlarda yazdığı hekayələrdən ibarət kitabı başdan sona oxuyanda sanki bir roman oxumuş kimi hiss edir insan özünü. İlk növbədə ona görə ki, N.Məmmədlinin qəhrəmanları hər nə qədər müxtəlif təbəqələrin insanları olsalar da, bir-birinə çox bənzəyirlər. Hər qəhrəman həyatdan bir cür öz nəsibini alır. Nəsib dediyim də dərddir, kədərdir, problemdir. Və hər qəhrəmanın bu "nəsib"lə özünəməxsus mübarizə üsulu var. Kimi susaraq, kimi gedərək, kimi danışaraq, kimi etiraz edərək, kimi də səssizcə ölümü seçərək...

Kitab "Sevgi məbədində qətl" adlı hekayə ilə başlayır. Əsər evli kişiylə ərli qadının qarajda, avtomobilin içərisində eşqlə məşğul olarkən dəm qazından zəhərlənərək ölməyi üzərində qurulub. Əhvalatı ölən kişinin ən yaxın dostu danışır. Cəsədləri də o görür və təsvir edir. Onun təsvirində oxucu, elə təhkiyəçinin özü də "sevgi heykəli" bənzətməsinə ilişib qalır. Ortada xəyanət və bu xəyanət zamanı gerçəkləşən, kənardan baxanda biabırçı, urvatsız görünən ölüm var. O ölüm ki, həm kişinin, həm də qadının ailəsi bunu bilsə, bəlkə də, meyitlərinə yaxın durmazlar. Bura qədər hər şey zaman-zaman bu cür ölümlər haqqında oxuduğumuz media xəbərlərini xatırladır. İki insan öz ailəsinə xəyanət etdiyi sırada ölüb. Bəziləri bu xəbəri oxuyanda bəlkə də, "layiqli ölümdür" də deyə bilərlər. Amma hekayənin gedişatı o xəbərləri oxuyarkən heç vaxt maraqlanmadığımız arxa cəbhəni, xəyanətin kökündə yatan səbəbləri göstərir. Gözümüzün qabağında teatr pərdəsi kimi həqiqət pərdəsi aralanır. Bir tərəfdə sevgisiz, istəksiz, ailənin təkidiylə baş tutan evliliyin içində boşluqda çabalayan kişi, digər tərəfdə isə iş adıyla ailəsini atıb Rusiyaya gedən, aylarla, hətta illərlə geri dönməyən ərin qayğısından, sevgisindən məhrum qadın var. Bu iki insanı bir-birinə, sonra isə o qaranlıq qaraja, o dar avtomobilə qədər sürüyüb gətirən də məhz içərisində boğulduqları sevgisizlikdən qaçışdır.

Gündəlik həyatımızda az qala hər addımda qarşılaşdığımız və boşanmaların əksəriyyətinin səbəbi olan xəyanət burda daha böyük faciəyə - ölümə yol açır. Onların bir-birinə sarılmış meyitlərini görəcək insanların onlar haqda nə düşünəcəkləri, nə deyəcəkləri isə bu cansız aşiqləri daha maraqlandırmır. Çünki onlar öz ölümləriylə o kiçik qarajı sevgi məbədinə, cansız cisimlərini isə sevgi heykəlinə çevirməyi bacarıblar. Bunu təkcə müəllif, şahid və oxucu demir, bayaqdan hadisələrə soyuqqanlı münasibət göstərən müstəntiq də etiraf edir:

"- Onlar meyitdən çox sevgi heykəlinə oxşayırlar.

- Siz də elə düşünürsünüz?

- Əlbəttə, elə bilirsiniz mənim ürəyim yoxdu..."

Kitabdakı ikinci hekayə "Yiyəsiz baş" mənə "bir köynək daha yaxındır". Çünki əsərin qəhrəmanları jurnalistlər, sujeti isə onların xəbər axtarışlarıdır. Burada yazıçının satirik yanaşma tərzi özünü göstərir. O, hazırkı bəzi üzdəniraq mətbuat nümayəndələrini və əlbəttə, qıyçı sosial şəbəkə istifadəçilərini öz hekayəsində tapılmış, həqiqiliyi belə bilinməyən kəsik baş üzərində jurnalistlərin aylarla qurduqları şounun əliylə bir növ lağa qoyur, tənqid edir. Hətta bu süni səs-küyü yaradan jurnalistin özü belə hadisələrin gedişatından, cəmiyyətin və medianın reaksiyasından təəccüblənir: "İnsanların marağı da öləzimirdi, əksinə, vaxt keçdikcə bu, vəhşi bir ehtirasa çevrilib bizi ağlagəlməz variasiyalar düşünməyə ilhamlandırırdı. Hərdən mənə elə gəlirdi ki, o alnı qırışlı, mavigözlü, saqqallı dahinin başını heç cəllad kəsməyib, elə bu adamlar özləri kəsiblər ki, qladiator döyüşündə zövq alan romalılar kimi adrenalin yaşasınlar".

N.Məmmədli hekayələrində tez-tez xalqının torpaq həsrətinə də toxunur. "Şuşa dumanı" hekayəsində vətən dərdi, Qarabağ, Şuşa acısı olduqca adi, təsirli dillə, sadə məişət həyatının təsviriylə anladılır. Adət-ənənələrinə sədaqətlə sahib çıxan, hər günləri yasda keçən, burda ölülərini basdırmağa onlar üçün ayrılmış qəbiristanda yer də tapmayan şuşalıların (ümumən qarabağlıların) köçkünlük həyatlarını müəllif bircə cümləyə ustalıqla sığdırır: "Torpaq davasında uduzanların çörək davasında da bəxtləri gətirmədi, bir ömürdə iki məğlubiyyət, bir ömürdə iki ölüm..."

Sən demə, torpaq həsrətini təkcə ürək, beyin deyil, ayaqlar da çəkə bilirmiş. O ayaqlar ki, Bakının boğanağında oturub Şuşaya gələn dumandan, yağan yağışdan xəbər verir. Hətta həsrət o qədər böyükdür ki, biri o birinin bu ağrısına da qibtə edir: "Heyf...heyf ki, dumandan qabaq sənin ayaqların kimi mənimkilər də ağrımır. Muğayat ol ondan, elə-belə şey deyil, Qala ağrısıdı, Qala!" Və ya televizorda Şuşaya duman gəldiyini eşidən şuşalı Əliqulu müəllimin həmin ayaqların sahibi Amil həkimə yazdığı mesajdakı kimi: "Ayaqlarından öpürəm"...

Bu vətən həsrəti təkcə Qarabağla yekunlaşmır. Azərbaycan tarix boyu torpaqlarını itirə-itirə gəlib. Bizim həsrətlərimizdən biri də cənubdur, Təbrizdir. Zamanın qaysaqladığı, Qarabağ dərdinin üstələdiyi, amma yenə də unudulmayan Təbriz. Yazıçı bu dərdə "Bizə ürək göndərin" hekayəsində toxunur.

Əslində, müəllif burda saxtakar, savadsız, pul üçün fidan həyatları belə təhlükə qarşısında qoyan həkimləri tənqid edir, başqa bir insanın canını xilas etmək üçün öz canından keçməyin böyüklüyündən danışır, bir növ oxucuya insanlıq nümunəsi göstərir. Böyrək çatışmazlığından əziyyət çəkən beş yaşlı uşağın dərdinin çarəsi Təbrizdə tapılır. Ona böyrək verən isə üzünü görmədiyi, bəlkə adını belə bilmədiyi uzaq Hollandiyada uşağı qəzada dünyasını dəyişən bir ailədir. O ailə övladlarının sağlam orqanlarını tanımadıqları uşaqlara verilməsinə razılıq verir, öz uşaqları ölsə də, başqa körpələrin həyatlarını xilas etmək istəyirlər. Dünyada bu qədər böyük ürək sahibləri də varmış, demə.

Bütün bunların fonunda, "iki daşın arasında" müəllif Təbriz həsrətini, cənub yanğısını da cəmi iki sözə sığdırır: "Xariclərin ən yaxını isə Təbriz idi. Bizim Təbriz... İndi xaric olan Təbriz..."

"Yük" hekayəsində qəhrəman bir növ gələcəyi ilə qarşılaşır. Onu hər gün görür, müşahidə edir. Özü də bütün uğursuzluqlarından dərhal sonra. Müəllim olan qəhrəmanımız cəmiyyətin savadlı, amma uğursuz təbəqəsinin təmsilçisidir. Onun bu uğursuzluğunun arxasında da elə cəmiyyət dayanıb. Ədalətsiz, haqsız, savada deyil, fərqli şeylərə önəm verən, təmiz insandan əclaf düzəltməyə meylli cəmiyyət. Natiq adlı bu qəhrəman kimi onlarla belə ziyalı var. Onların qarşısında iki yol dayanıb: ya uğurlu əclaf olmalı, ya da uğursuz əbləh. Natiq ikincini seçir: "Gün boyu gözüm işlədikcə baxdığım hər yerdə-küçədə, dayanacaqda, heç çox uzağa getməyək, elə universitetin bir addımlığındakı Elmlər Akademiyasının bağında o qədər intellektual əbləhlər görürəm ki... Mənim əbləh sözümdən inciməyin, XII əsrdə onlara mütəfəkkir, XV əsrdə filosof, XIX əsrdə maarifçi, XX əsrdə ziyalı, indisə əbləh deyirlər, mən də o əbləhlərdən biriyəm. Lazım olmayan vaxtda lazım olmayan yerdə doğulmuş əbləh".

Bu cümlələri oxuyarkən cəmiyyətimizin daha bir dərdi, daha bir çatışmazlığı bütün çılpaqlığı ilə durdu qarşımda: intellektual əbləhlər. Onların əbləh olmağının ən böyük səbəbini yazıçı zatən yazıb. Başqa səbəblər də az deyil. Bəzilərinə cəmiyyət layiq olduqları dəyəri vermir, bəzilərinə də özləri. Nəticədə hamısı dönüb olur intellektual əbləh.

Kitabda yer alan "Kişilər ağlamasın", "Tiflis yolçuları", "Xəlbir", "Yaxşı anaların oğulları", "Bekketə salam", "Ləyaqət düsturu", "Babamın ordenləri", "Professor və samuraylar", "Balaca məmurun təbriki" və başqa hekayələrində yazıçı cəmiyyətin ayrı-ayrı sahələrindəki iyrənclikləri, haqsızlıqları kiçik insanların qarşılaşdığı problemlərin fonunda əks etdirir.

Kitabdakı son hekayə "Taclı mələklər" adlanır. Bu, N.Məmmədlinin günümüzə uyğun qələmə aldığı əsəridir. Hekayə Mədəniyyət Nazirliyi ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin birgə layihəsi olan COVİD-19-la bağlı hekayə müsabiqəsində birinci yerə layiq görülmüşdü. Əsərdə koronavirusla mübarizə aparan həkimlərin səyi, zəhməti qələmə alınıb. Amma müəllif təkcə bununla kifayətlənmir. O, həmin həkimlərin çəkdiyi bu zəhmətləri onların özlərinin deyil, ailələrinin diliylə ifadə edir. Özü də tarixçi olan yazıçı burda tarixin təkrarlanması üsulundan istifadə edir. Tarix boyu görünən epidemiyalara və onların yol açdığı bəlalara toxunur. Bu tarix həm hekayənin qəhrəmanı olan ailədə, həm də bütün dünyada təkrarlanır.

"Taclı mələklər" yarım ildir dünyanı və ölkəmizi cənginə alan koronavirus bəlası haqqında yazılmış əsərdir. Az qala bütün dünyanın ümidsizlik, inamsızlıq, süslük, bezginlik yaşadığı bir zamanda N.Məmmədlinin "Taclı mələkləri"ndən bir ümid qığılcımı boy atır. Müəllif bütün bu qarışıqlıq, ümidsizlik içərisindən də ümid tapmağı, o ümidə inanmağı və oxucusunu da inandırmağı bacarır.

Həmin müsabiqəyə təqdim olunan digər hekayələri oxumamışam. Amma Natiq Məmmədlinin bu hekayəsinin birinciliyə layiq görülmə səbəbini hekayənin hər cümləsindən, hər sözündən hiss etmək olur.

Kitab yazıçının 2016-cı ildə "Ədəbiyyat qəzeti"nə verdiyi müsahibə ilə yekunlaşır. Bu müsahibəni hekayələrin davamı kimi də qəbul edə bilərik. Çünki burda bir yazıçının daxili dünyası, yazmaq eşqi, ədəbiyyata, dünyaya, insanlara, əsərlərinə və qəhrəmanlarına münasibəti öz əksini tapıb. Az qala, hər yazıçıya verilən sualdır: niyə yazırsınız? Oxucuların, hətta yazıçı, şairlərin də çoxu elə bilir ki, yazmaq ağrılardan qurtulmaq ehtiyacıdır. Bəlkə də bu, həmin yazıçılar üçün belədir. N.Məmmədli isə bu cür düşünmür: "Belə götürsək, içimdə sözlə ifadəsinə ehtiyac duyduğum elə bir ağrı yoxdur. Ağrıya sadəcə kişi kimi dözmək lazımdır, yazmaq yox. Amma mənim demək istədiyim elə sözlər var ki, istəyirəm insanlar onları eşitsinlər, o sözlər haqqında düşünsünlər".

Sonda bayaqdan haqqında danışdığım kitabın lap əvvəlinə, müəllifin oxucusuna ünvanladığı "Qəhrəmanım sənsən" məktubuna geri dönəcəyəm. Məktub bu sözlərlə başlayır: "Əziz oxucum, səni bu kitabı oxumağa və ümumiyyətlə oxumağa inandırmaq üçün sözlər fikirləşirəm..." Bu yazını yazarkən hələ kitabı oxumayan oxucularımı bacardığım qədər inandırmağa çalışdım. Fikrimcə, bu həyatda özünü səssiz qəhrəman hiss edən hər kəs "səssiz qəhrəmanların yazıçısı"nı oxumalıdır. Qəlbinizin, ruhunuzun səsini gözlərinizlə eşidəcəyinizə şübhəm yoxdur. İndidən xoş oxumalar!

Muşfiq Şahanə

525-ci qəzet.- 2020.- 27 avqust.- S.12.