Mənəm, Yusif

Hekayə

26 sentyabr

Nəfəsimi saxlamışdım. Baxışlarım yarpağın üzərində dövrə vuran kəpənəyə zillənmişdi. Hərəkətsiz dayanıb onu izləyirdim. Nəhayət, ürkək hərəkətlərlə astaca yarpağın üzərinə qondu...

Düyməni basdım... Sonra dərindən “oh” çəkib ayağa qalxdım. Dizlərimin tozunu çırpıb başımı qaldırdım. Tərlan məndən on - on beş addım aralıda, torpağın üstündə uzanmışdı. Əllərini çarpazlaşdırıb başının altına qoymuşdu. Gözləri yumulu idi. Gülümsəyirdi...

Yanında əyləşdim. Çəkdiyim şəkli göstərmək istəyirdim, ancaq xülyadan onu ayırmadım. Az sonra özü dilləndi:

‒ Çəkə bildin?

‒ Əlbəttə! – Açıb şəkli bəh-bəhlə göstərdim.

Payız hələ girməmişdi. Hava təmiz, sakit və küləksiz idi. Hərdən bir uzaqdan quşların səsi eşidilirdi. Gözümü səmaya zillədim. Sıx və uzun ağaclardan quşları görmək olmurdu. Ara-sıra ağacların budaqları arasından yerini dəyişən günəş şüaları gözümü yaşardırdı. Əlimi onlara tərəf uzadıb ovcumla qabağını alırdım.

‒ Hava qaralır. Qayıdaq...

Həftəsonu Bakının səs küyündən uzaqlaşmaq üçün kiçik bir dəstə ilə iki günlük təbiətə üz tutmuşduq. İsmayıllıda, meşənin kənarında bir evdə qalırdıq. Səhər tezdən yastıqlarımızı götürüb evin arxasına - meşənin dərinliklərinə gedir, saatlarla səssizliyə qulaq asırdıq. Deyəsən, pandemiyadan sıxıldığımız bu çətin və keşməkeşli aylardan sonra hamımızın istirahətə ehtiyacı vardı...

‒ Xəstə sayı da çox azalıb. Deyəsən çətin günlər geridə qaldı, – gülümsədim. Kefim kök idi.

‒ Deyəsən. Aygünün yanına gedərik qışda. Avropaya tur ataq.

‒ Mütləq. Hətta bəlkə oralara köçərik... Düşünürəm bu haqda.

‒ Mən heç hara köçən deyiləm. Gəzməyə qərib ölkə, ölməyə vətən...

‒ Bəsdi sən Allah... – Əlimdəki yastığı ona tərəf tulladım. Tərlan əyildi. Yastıq onun çiyninə toxunaraq yerə düşdü.

... Bir yerə toplaşıb axşam yeməyinə oturduq. Hamı telefonun içinə girmişdi. Tərlan yenə stula söykənib, əllərini çarpazlaşdıraraq başının altına qoymuşdu. Ulduzlara baxırdı...

‒ Deyirəm, bəlkə telefonları unudaq bir günlük? – deyə dilləndi.

‒ Razıyam. Sosial şəbəkələr insanların canlı ünsiyyətinə güclü ziyan vurur. – Musa telefonunu söndürüb bir kənara qoydu.

Nərmin kinayə ilə ona baxdı:

‒ Elə bil bütün günü twitterdə şərh yazan bu deyil...

‒ Mən ciddi mövzular barədə fikir bildirirəm, vətənə xeyir verirəm...

Söhbət uzandı. Başımı salıb telefonda eşələnməyə davam etdim. Kəpənəyin şəklini açdım. Ağıllı sözlərlə şəkli bəzəmək istəyirdim. Ancaq ağlıma heç nə gəlmirdi.

‒ Təbiətin səsi... – Tərlan köməyə gəldi.

‒ “Həyat bir gün, o da bu gun” – Musa qəh-qəhə çəkdi.

Nərminə baxdım. Başını yellədi:

‒ Ürəyindən bir şey keçmirsə, nəsə yazmağa məcbur deyilsən...

Bir qədər düşündükdən sonra şəkli paylaşıb sonuna: “Hüzur” artırdım... Bu gecə çox hüzurlu idi...

27 sentyabr

Saat on radələri idi. Gec oyanmışdım. Telefona baxdım, ekran boş idi... Təəccübləndim. Telefonu əlimə alıb instaqramı açdım. Dayanmadan fırlanırdı. İşləmirdi... Geyinib otaqdan çıxdım.

Eyvana boylandım. Oğlanlar həyətdə oturmuşdular. İkisi də telefona baxırdı.

‒ Sizdə də işləmir? – sual verdim.

Tərlan başını qaldırdı.

‒ Nələrsə baş verir...

‒ Nə mənada? – təəccübləndim.

‒ Bütün Azərbaycanda interneti kəsiblər.

‒ Niyə?

‒ Müharibə başlayıb, deyirlər.

‒ İyuldakı kimi?

‒ İyulda interneti kəsməmişdilər. Deməli, daha ciddi bir şey var. – Musa söhbətə qoşuldu.

Susduq... Anlamırdım... “Nə müharibə? Hardan çıxdı? Niyə xəbərimiz yoxdu? Nə qədər davam edəcək?...” Mətanətin bir-iki ay əvvəl söhbət əsnasında: “Müharibə olacaq”, - deməyi yadıma düşdü. Atası hərbçi idi. O zamanlar inanmamışdım. Hətta atamdan müharibənin başlaması haqqında nəsə xəbər eşidib-eşitmədiyini soruşmuşdum. Media işçisi olduğu üçün evdə bütün siyasi xəbərləri ondan alırdıq. Cavabında “Müharibə olsa idi, bu 30 ildə olardı. Bundan sonra çətin... Getdi o torpaqlar...” – ümidsiz halda demişdi...

Nigaranlığımı görən Tərlan yaxınlaşıb əlini çiynimə qoydu.

‒ Narahat olma. Nədi bilmirəm, amma böyük ehtimal iki-üç günə ara sakitləşəcək. Həmişə belə olub...

Bu zaman evin qapısından Nərmin göründü.

‒ Sizin də internetiniz işləmir?...

... Yanından ötüb keçdiyimiz maşınlara baxırdım. Dan yeri qızarmağa başlamışdı. Şüşəni azca aralamışdım, içəri daxil olan külək alnımı kəsirdi. Maşında hamı susmuşdu. Fikirli idik... Geri qayıdırdıq...

Gün ərzində də internetimiz işləmədi. Tez-tez yoxlayır, boş ekrana zillənirdik. Ancaq heç nə yox idi. Evdəkilərlə danışmışdıq. “Vəziyyət qarışıqdı, qayıdın”, - demişdilər. Nə olduğunu anlamadan, ordan-burdan aldığımız xəbərlərlə geri ‒ Bakıya yola düşmüşdük. Yol boyu radio kanallarını dəyişirdik, xışıltıdan başqa heç nə eşidilmirdi. Xəbərsiz qalmışdıq... Telefonu yenə əlimə aldım. İnstaqram hələ də fırlanırdı...

28 sentyabr

Ölkədə hərbi vəziyyət elan olundu... Axşam 9-dan sonra küçəyə çıxmaq olmazdı... Arxasınca isə qismən səfərbərliyin olacağı bildirildi... Başım fırlandı. Hiss etdim ki, əllərim əsir. Səfərbərlik olsun istəmirdim, müharibə də istəmirdim. Gül kimi oturmuşduq axı...

... Əslində biz 30 il idi ki, müharibə şəraitində yaşayırdıq. Bütün bu illər ərzində sərhədyanı ərazilərimiz hey atışmalara məruz qalır, insanlar təhlükə altında yaşayırdılar. Dünyanın ayrı-ayrı yerlərində siyasi-diplomatik danışıqlar gedir, konfliktin dinc yolla həlli axtarılırdı. Bəlkə də ucu bizə bilvasitə toxunmurdu deyə bu gərginliyi hiss etmirdik. Bəlkə paytaxt şəhərdə, Xəzər dənizi sahilində, işıqlı Bakı gecələrinin qucağında, isti yataqlarımızda bundan xəbərsiz idik... İndi anidən bir zəng gəlir və sənin sevdiyin insanları özü ilə aparır...

Kontaktımda olan bütün oğlanlara mesaj atmağa başlamışdım. Hardadılar, necədilər deyə narahat qalmışdım. Bütün günü müharibəni düşünürdüm. Kimə yazsam “Hər şey yaxşıdı”, “Çağırsalar gedəcəyik də, nə var ki burda?” tipli cavablar alırdım. Sanki oğlanların tükü də tərpənmirdi. Qızlar isə əksinə... Dayanmadan zənglər gəlir, narahat səslər eşidilirdi. Mətanət isə dayanmadan: “Gördün? Müharibə başladı. Hamını aparacaqlar”, - deyirdi. O danışdıqca həyəcanım lap artırdı. Hətta pis xəbərlər eşitməmək üçün onunla bir müddət danışmamaq qərarı aldım...

29 sentyabr

Hələ də internetim yox idi... Eşitmişdim ki, VPN vasitəsilə hamı internetini aktiv edə bilir. Lakin mən etmirdim. Bir həftə dözə bilərəm düşünürdüm. Bir həftə çəkəcəyini hardan bilirdim ki? Niyə elə qərara gəlmişdim? Sanki həftə bitəcəkdi və yenə heç nə olmamış kimi həftənin birinci günü internetlə oyanacaqdıq...

Ürəyim sıxıldı. Tərlana zəng elədim.

‒ Bəs nə oldu? Bir-iki günə bitirdi?...

Tərlan ah çəkdi.

‒ Bitənə bənzəmir...

‒ Səncə bir həftəyə bitməz?

‒ Bir həftəyə hələ təzə başlayacaq...

‒ Sənə zəng gəlməyib?...

‒ Hələ yox. Hər tanımadığım nömrə zəng vuranda elə bilirəm çağırırlar...

Sağollaşdıqdan sonra VPN yüklədim. Daxil oldum...

Eynən filmlərdəki kimi... Qaranlıqda irəliləyirəm. Qapı görürəm. Aralayıram və otağa daxil oluram. İşıqlar, insanlar, səs-küy...

Gözümü telefondan bəlkə də bir neçə saat ayırmadım. Hər kəs müharibədən yazır, dayanmadan yeni xəbərlər yükləyir, səfərbərlikdə aparılan qardaşlarının, dostlarının şəklini paylaşırdı. Sanki ayılmağa başladım. Neçə gündür ağlımda fırlanan və cavabını tapmadığım suallar yavaş-yavaş gün üzünə çıxırdı. Bütün sosial şəbəkələr arasında dövrə vururdum. Birindən çıxıb o birinə girir, o birindən çıxıb bu birinə daxil olurdum. Oxuduğum bütün xəbərləri evdə bərk səslə hamıya deyirdim. Anamla atam başımın üstündə dayanmışdılar. Hər oxuduğum informasiyaya: “Mənbə nədir?” - deyə atam sual verirdi. Çatdırmırdım...

1 oktyabr

Facebooka girdim. Bir az xəbərləri oxuduqdan sonra gözümə Yusifin şəkli sataşdı. Şərhlərdə hamı: “Sağ-salamat qayıt”, - yazırdı... İlk tanıdığım adam idi ki, səfərbərlikdə çağırılmışdı. Dondum. Son dəfə onunla 19 sentyabrda danışmışdıq... Bir il idi görüşüb çay içməli idik. Amma araya daha “vacib” işlər, pandemiya, karantin və sair girmişdi. Nəticədə görüşümüz baş tutmamışdı. Nəhayət, şeytannın qıçını qırıb onunla müharibə başlamazdan bir həftə qabaq görüşməli idik. Hətta gün və yer də seçmişdik. Ancaq son anda: “Məndə alınmır. Başqa zamana qalsın”, - deyib təxirə salmışdım. Düşünürdüm mən burda, o burda. Görüşərik hələ...

Ancaq indi o burda deyildi. Bu günün işini sabaha qoymamaq lazım imiş. Gec ola bilərdi... Mən isə görüşümüzü təxirə saldığıma görə vicdan əzabı çəkirdim. Kaş ki, getməmişdən əvvəl onunla çay içsə idik...

Ona mesaj atdım. Çatmadı. Şəklini açıb yaxınlaşdırdım, baxmağa başladım. Sıx qara saçları arasında çoxlu sayda ağ tüklər var imiş. Əvvəl buna fikir verməmişdim. Doluxsundum. Ürəyimdəki sözləri bir-bir ona yazmağa başladım. Ümid edirdim ki, bir gün qayıdıb oxuyacaq...

3 oktyabr

Axşam saat 10-a yaxınlaşırdı. Küçədə “ölü” sakitlik idi. Ara bir yolda zəif faraların işığı görünürdü: boş və səssiz küçələrdən asta sürətlə maşın keçirdi. Bəzən uzaqlardan hansısa uşağın “Qarabağ!” deyə qışqırığı gəlirdi. Bu günlərdə, demək olar ki, hər gün bu səsləri eşidirdik. Evlərin içində də sakitlik hökm sürürdü. Ürəyim sıxıldığından tez-tez eyvana çıxır, qaranlıq küçələrə baxırdım. Nə zamansa canlı idi bu küçələr...

İçəri keçib qapını bağlamışdım ki, yenə qışqırıq səsləri eşitdim. Bu dəfə bir yox bir neçə uşağın səsi eyni yerdən gəlirdi. “Qarabağ Azərbaycandır!”... Axı küçəyə çıxmaq olmazdı, “Hardan gəlir bu səslər?” - deyə düşündüm...

Get-gedə səslər artmağa başladı. Hər tərəfdən bir-iki saniyə aralıqla fərqli insanların fərqli səsləri gəlirdi. Hamısı eyni cümləni təkrar edirdi. Tez eyvana çıxdıq: yolun qırağına yavaş-yavaş adamlar yığılmağa başlamışdılar. Boş yolda şütüyən maşınların sayı da sanki artırdı... Uzaqdan mahnı səsləri eşidilməyə başladı: “İgid əsgər, möhkəm dayan...” Sonra yenə qışqırıq səsləri... Hətta göydə ara bir fişənglər də parıldayırdı.

Üzbəüz binada, pəncərələrdən birinin arxasında himnimiz çalınmağa başladı... Bədənimdən üşütmə keçdi. Bərk səslə himni oxumağa başladım. Mənə qoşulanlar oldu, getdikcə çoxaldı... Beləcə, bütün pəncərələrin işıqları yandı... Səs bütün şəhərə yayıldı...

Atam yanımda dayanıb sakitcə izləyirdi... Təəccüb içində ona baxdım:

‒ Birinci dəfədir belə şey görürəm. Bəs sən?

‒ O qədər görmüşəm... Bu nədir ki ? Sən 30 il əvvəl görəydin bu xalqı...

Nələrdən keçmişik biz...

4 oktyabr

Nazlıgilin evinə qonaq getmişdim. Divanda oturub diqqətlə xəbərlərə baxırdıq. Gəncəyə raket atmışdılar. Mat-məətəl dağıntıları izləyirdim. Belə çıxırdı ki, cəbhədə olanlardan əlavə sivil insanların da həyatı təhlükədə idi... Bundan əvvəl də bir neçə dəfə Gəncə şəhərini vurmuşdular, ancaq zərər çəkən olmamışdı. “Havada zərərsizləşdirirlər, narahatlığa ehtiyac yoxdu”, - deyirdilər. Ancaq bu dəfə havada zərərsizləşdirə bilməmişdilər... Özü, yaxud ailəsi Gəncədə yaşayan tanışlarımı yadıma salıb hamısına mesaj atdım, vəziyyətin necə olduğunu soruşdum. Çox istəyirdim ki, “Hər şey yaxşıdır” desinlər...

Evə qayıdanda dükana girdim. Mağazanın bir küncünə insanlar toplanmışdı. Satıcı qızın üzü qızarmış, gözləri dolmuşdu. Telefonla kiməsə zəng edir, görünür düşə bilmirdi... Bəzi qırıq kəlmələrdən anladım ki, ailəsi Gəncədədir. Onlara düşə bilmir. Yaxınlaşıb soruşmağa utandım... Ancaq üzümü çevirib dükandan çıxa bilmədim. Beləcə, 5-10 dəqiqə insanların arxasında dayanandan sonra qız məni - müştərini görüb ayağa qalxdı. Yaxınlaşıb: “Üzr istəyirəm, sizlə maraqlana bilmədim”, - dedi. Mən də “İnşallah salamatlıqdı”ya bənzər cümlə qurub dükanı tərk etdim. Ailədən birinə zəng vurub düşə bilməməyin necə duyğu olduğunu fikirləşməyə başladım. Fikirləşə bilmədim. Beynim bu səhnəni qəbul etmək istəmədi. “İnşallah, yaxşı olar”, - deyib, ah çəkdim. Son zamanlar hər cümləmin axırına yaxud əvvəlinə “İnşallah” qoşurdum...

6 oktyabr

“Bayraktara eşq olsun!” - Hamı dronlardan danışırdı. Hara baxsam videolar qabağıma çıxırdı. Atam da əlində kompüter evi gəzib dron videolarını bir-bir hamımıza göstərməyə çalışırdı. Anam: “Baxmaq istəmirəm, pis oluram”, - deyib qaçırdı. Mən də...

Özümü humanist sayırdım. Tək insanlara yox, ətrafımda baş verən bütün hadisələrə qarşı həssas idim. Avstraliyada yanan koalalara görə belə pis olurdumsa, indi, hələ öz ölkəmdə insanların tələf olmasına necə soyuqqanlı yanaşa bilərdim? Düşmənə qarşı da duyğularım qarışıq idi. Qabağıma çıxan: “Daha bir ermənini məhv etdik”, - tipli xəbərlərdə şəkli paylaşılan gənclərə, düşmən də olsa, acıyırdım. Onlar da kiminsə balası, oğlu idi. Ulu babalarının, atalarının əməlləri onların boynunda deyil, olmamalıdır, deyə düşünürdüm...

Bunu ilk dəfə deyildi ki dilə gətirirdim. Əvvəllər də evdə bənzər müzakirələr gedəndə bu mövqedən çıxış edirdim. Hər dəfəsində atam mənə eyni cavabı verirdi, “Eh, sən canlı erməni görməmisən. İlanın ağına da lənət, qarasına da!”

Yenə də içimdəki humanist duyğular məni qarşı tərəfin məhv olmasına, kimlərinsə ölümünə sevinməyə qoymurdu... Ancaq digər tərəfdən də “Ya biz ölməliyik, ya onlar”... “Hər onlardan sağ qalan can bizdən birini apara bilər...” düşüncəsi beynimə hakim kəsilirdi. Bunu dərk etsəm də, yenə də eşitmək, görmək istəmirdim. Videolardan qaçırdım...

9 oktyabr

Tərlandan zəng gəldi. Səsi yorğun idi.

‒ Fuad da gedir. Sabah yola salacağıq.

‒ Könüllü?

‒ O elə iyuldan könüllü yazılmışdı. Bilirsən də onu...

‒ Bilirəm...

Tərlanın ən yaxın dostlarından biri idi Fuad. Dünyanın ən vətənpərvərlərinin siyahısını tutsalar, ora adı düşə bilərdi. Müharibə başlayandan yerində rahat dura bilmirdi. Ümumiyyətlə, çox adamdan eşidirdim: “Burda durmaq olmur, hamı orda ikən... Vətən çağırır...” Fuada uzun-uzun mesaj yazdım. O da: “Pis adama heç nə olmur. Narahat olma”, - zarafatyana cavab verdi. Qəribə idi... Gedənlər qalanlara təsəlli verirdilər... Həyatı təhlükə altında olan onlar idi axı... Arzuları yarımçıq qala bilərdi, xəyalları puç ola bilərdi. Həyatları qırıla bilərdi. Təsəlli onlara lazım deyildimi? Bizlərsə nə mənəvi güclü ola bilirdik, nə də fiziki. Onlar hər iki yükü üzərlərinə götürürdülər...

Sabahı gün Fuadı da yola saldıq... Gözümdə kabusa çevrilmiş o iri avtobuslara dolan gənclər gülə-gülə gözü yaşlı valideynlərinə əl edirdilər...

Fuadın getdiyi ilə barışa bilmirdim. İnanmaq üçün nömrəsinə mesaj atdım. Çatmadı... “Qayıdanda hamınızdan bir qonaqlıq!” son cümləsi idi...

11 oktyabr

Piaonun dilləri ilə oynayırdım. Son günlərdə təkrar-təkrar qulaq asdığım tək musiqini çalmağa çalışırdım... Həzin notlardan başlayıb get-gedə qalınlaşan səs içimi sarırdı. Dilləri özümdən asılı olmadan həmişəkindən bərk basırdım. Ürəyimdə yığılan dərdləri bir şəkildə içimdən çıxarmağa çalışırdım. Köməyimə himnimiz gəlmişdi... “Səndən ötrü can verməyə cümlə qadiriz...” Oxuduğumuz misraları indi sətir-sətir yaşayırdıq... Həm qürurverici idi, həm də üzücü...

Özümü tanıyandan pianonun üzərində duran balaca bayrağa gözüm sataşdı. Onu əlimə alıb tozunu sildim. Bir xeyli baxdıqdan sonra atamın yanına getdim.

‒ Niyə bizim evdə böyük bayraq yoxdur?!

‒ İstəyirsən alaq...

12 oktyabr

Eyvana çıxdım. Anamla yenicə ütülənmiş, par-par yanan bayrağı altıncı mərtəbədən aşağı salladıq... Qürurdan qəhərləndim...

14 oktyabr

Bayrağa tək biz yox, bütün şəhər bürünmüşdü: Azərbaycan və Türk bayraqlarına! Maskamı taxıb neçə zamandan bəri ilk dəfə idi mərkəzə gedirdim. Yol boyu taksidən ətrafa boylanırdım. Binaların pəncərələrindən bayraqlar dalğalınırdı, mağazaların şüşələri üç rənglə boyanmışdı. Uşaqlar əllərində bayraq yellədə-yellədə küçədə gəzirdilər. Yanımızdan ötən hər maşından bayraqlar asılmışdı. İçimdə qəribə hisslər oyanırdı. Gün keçdikcə isə daha da alovlanan bu hisslərin öhdəsindən gəlmək olmurdu. Sinəmdə böyük dəlik yaranmışdı və yanırdı. Vətən sevgisi...?

Bu zamana kimi harda idi bu bayraqlar? Boz və qayğılı şəhərimizə sanki ikinci nəfəs vermişdi. Rəng qatmışdı, sevgi qatmışdı... “Bundan sonra da həmişə ucalsın bayrağımız!” - deyə düşündüm.

Birdən qabaqda yenə “kabus avtobusları” göründü... Dörd bir tərəfində insanlar və polislərlə əhatə olunmuşdu. Bəziləri artıq dolu, bəziləri hələ boş idi... Pəncərənin hər iki tayından əllər bir-birinə uzanmışdı. Yaşlı gözlər bir-birinə gülümsəyirdi... Pəncərəni açıb dolu avtobusa diqqətlə baxdım. Bozumtul şüşələrdən orda əyləşən oğlanların üzlərini bir-bir yaddaşıma həkk etməyə çalışırdım. Taksi sürücüsü avtobusların yanından ötəndə sürəti azaltdı. Yaşlı dayı da mənim kimi boylanıb onlara baxırdı...

“Allah sizi qorusun. Sağ-salamat qayıdın, uşaqlar” deyib köksünü ötürdü... Uzaqlaşdıq...

16 oktyabr

Nənəmin ad günü idi. “Qeyd eləmirəm”, - desə də nəvələr yığışıb ona kiçik bir tort almışdıq. Ad günü bəhanəsi ilə də bir araya gəlmişdik. Qısa bir müddətlik nənənin qanadları altında dərdlərimizi, problemlərimizi, müharibəni unutduq sanki... Nənənin də kefi kök idi. Gəlmişdik deyə sevinirdi, darıxmışdı bizim üçün. Bir-bir hamımızı sual-cavaba tuturdu. Mənə yaxınlaşıb eyhamla: “Təzə bir şey varmı?” - soruşdu. “Ay nənə, müharibənin ortasında heç yeridi?” deyib azca əsəbləşdim. İnternet işləmirdi deyə nənəm youtuba girə bilmirdi. Təzə öyrənmişdi ondan istifadə etməyi. Bütün gün nəyəsə baxır, başını qatırdı. Hey deyirdi: “Oradan elə gəşəng reseptlər öyrənmişəm ki...”.

Xalam qızı ilə köməkləşib qonaq otağının ortasına özümüz üçün yorğan döşək sərdik. Komendant saatına görə artıq olduğumuz yeri tərk edə bilməzdik, qalmalı idik. Gün yaxşı keçmişdi. Bizim üçün...

Atamdan mesaj gəldi:

‒ Gəncəyə yenə bomba atıblar...

Televizoru açdım. Bizdən başqa hamı yatmışdı. Oyatmamaq üçün səsi aşağı saldım. Xalam qızı ilə yerimizdən qalxıb televizorun düz qabağında oturduq. Dağıntılara baxırdıq. Ekranda qucağında çəhrayı bələkdə körpə uşaq tutan bir xilasedici göründü. İnsanları aralayıb balaca cansız bədəni hadisə yerindən apardı. Qanım dondu...

Həmin gecə yata bilmədim. Hey qulağıma səslər gəlir, bədənimdən üşütmə keçirdi. Hərdən səsə başımı qaldırırdım. Xalam qızı ilə göz-gözə gəlirdik. O da mənim kimi yata bilmirdi. İlk dəfə idi özümü evimizdə təhlükəsizlikdə hiss etmirdim. Hər an nəsə ola bilər deyə narahat idim. Özümdən savayı ailəmi, yaxınlarımı düşünməyə başladım. “Görəsən hansı otağa raket düşsə hamı sağ qala bilər?”. Məndən asılı olmadan ağlıma minlərlə fikir gəlirdi. Gördüyüm cansız körpə gözümün qabağından getmirdi... Özümə təsəlli verdim: “Bakı yaxşı qorunur. Ola bilməz...” Ancaq bəs başqa şəhərlər? Başqa insanlar? Bəs Gəncə? İndi yuxusuz qalan minlərlə ailə?..

17 oktyabr

‒ Gəlin. Təzə dron videoları var. Gəncənin intiqamı! – atam bizi səslədi.

Hamı əlindəki işi atıb divanda əyləşdi. Filmə baxan kimi videogörüntüləri bütün ekranla bir izləməyə başladıq... İlk dəfə idi bu videoları izləyirdim. Hətta yaxşı görmək üçün eynəyimi də taxmışdım. Anam da... Yuxarıdan çəkilən kadrlarda pilotsuz dronlar onun səsini eşidən kimi səpələnib qaçmağa başlayan əsgərləri “dənləyirdi” ... Arada qaça bilən hansısa əsgəri əlimizlə göstərib: “Biri qaçdı”ya bənzər rəylər bildirirdik. Sanki ,doğrudan da, film izləyirdik. Ancaq bu film deyildi, real görüntülər idi. Real insanlarla... Videoların birində partlayışdan sonra başı bədənindən ayrılan əsgər hissəsini atam geriyə fırladıb bir də qoydu. Bir də baxdıq. Tükümüz də tərpənmədi. Hətta tam əksi... Ürəyimizə su kimi səpilirdi... Rahatlıq tapırdıq...

İntiqam duyğusu yaranmağa və artmağa başlamışdı... Halbuki bir-iki gün əvvəl ürəyimizi tutub qaçırdıq bu səhnələrdən. İndi isə bir insanın başının bədənindən ayrılmasına sevinən olmuşduq...

Bu biz idikmi? Bəs humanizm nə oldu? Getdi humanizm... Gorbagor oldu...

20 oktyabr

“Yusiflə telefonda danışa bildim. Hər şey yaxşıdı”. Dostlarından biri facebookda Yusifi işarələyib status paylaşmışdı. Çox sevindim. Ön cəbhədə olduğunu bilirdim, ancaq başqa heç bir məlumatım yox idi...

Ümumiyyətlə, onun kimi sakit təbiətli, yumşaq ürəkli bir insan müharibədə necə iştirak edə bilərdi, ön cəbhədə kimisə necə öldürə bilərdi, - deyə düşünürdüm... Axı o qarışqaya belə ziyan verə bilməyən biri idi. Bəlkə onun da humanist hissləri mənim kimi məhv olmuşdu...? Dayanmadan ölüm xəbərləri gəlirdi... Şəhidlər... Nə qədər cavan canlar itirdik... Hər gördüyüm şəhidin şəklinə uzun-uzun baxırdım. “Heyf səndən”, - deyib başımı yelləyirdim. Necə oğlanlarımız var imiş... Necə dözəcəyik bu itkilərə? Ailələri, yaxınları necə dözürlər görən... Sonra yenə Yusif gəlirdi gözümün önünə. Görəsən nə edir? Haradadır? Harada yatır? Üşüyürmü? Saçlarında ağ tüklərin sayı artıbmı? Ancaq suallar yenə cavabsız idi... Fikirləşirdim ki, heç bir xəbər yoxdusa, deməli sağdır...

Güzgüdəki əksimdə saçımın üst hissəsinin işığın altında parıldadığını hiss etdim. Güzgüyə yaxınlaşıb ağarmış ilk tükümü nəzərdən keçirdim. Mənim tüklərim ağarmağa başlamışdısa, yuxusuz anaların ağarmamış teli qalmışdımı görəsən?

28 oktyabr

Mətanətlə parkda gəzirdik. Deyirdi ki, artıq 94 və 93 təvəllüdlü oğlanları çağırmağa başlayıblar. Nişanlısı 92 təvəllüd idi. “Az qalıb” deyirdi... “O da gedəcək” deyirdi... Yadıma düşdü ki, mənim xalam oğlu da 93 təvəllüdlüdü. İçimə yenə narahatlıq girdi. Ümumiyyətlə, mənim bütün dost-tanışlarım o təvəllüdlərdə idi... Yenə bir-bir hamısını düşünməyə başladım. Digər tərəfdən özümə əsəbləşirdim. Ürəyimdə özümlə müharibə aparırdım. “Aparmasınlar” dediyim yaxınlarımdan cəbhədə vuruşan əsgərlərin fərqi nə idi ki? Onların ailələrindən, analarından, bacılarından nəyimiz seçilirdi? Bütün canlar dəyərli idi... Hamımızın borcu idi vətən borcu...

Evə qayıdanda xəbərlərdə Bərdə şəhərini göstərirdilər. Hələ olanlardan xəbərsiz idim...

Düşmən Tərtərlə Bərdəni durmadan atəşə tuturdu. Müharibədən əvvəl də bu ərazilərdə atəş səsləri əskik olmurdu. Hər səhər bu cür xəbərlərlə oyanırdıq. Bir dəfə televizorda yaşlı bir kişi dedi ki, biz artıq öyrəşmişik raket səslərinə...” “Buna necə öyrəşmək olar axı?” – inana bilmədim.

Gödəkçəmi çıxarmadan ekran qarşısında əyləşib xəbərləri izləməyə başladım. Xəbərlərdə qadağan olunmuş kasetli bombalarla Bərdəyə endirilən zərbələrdən danışılırdı. Yanıb külə dönmüş maşın göstərdilər, arxasınca isə 21 ölü... Sonra fəryad edən yaxınların şəkilləri ötüb keçdi gözümüzün gabağından...Yenə qanım dondu... Diqqətimi bir şəkil çəkdi: qadın dayanmışdı, yanında da uşağı. Uşaq ağlayan anasını qucaqlamışdı. Atası onları marketdə düşürüb, qabağında gözləyirmiş. Kül olmuş maşın da onun idi... İçində o da kül olmuşdu.

İstiləndim. Bu dəfə kövrəlmədim, üzülmədim, ağlamadım... Əksinə. Hirsləndim... İçim qəzəblə doldu... Bədənimi küt ağrı bürüdü. Hər şeyi qırıb tökmək istəyirdim. Bunu edənlərin cəzasını vermək istəyirdim. İntiqam hissim artır, bu hadisələrə səssiz qalmış dünyaya nifrətim oyanırdı...

Axşam yenə intiqam dronlarının videoları yayıldı. Dəfələrlə izlədim. Ancaq bu dəfə içim soyumadı...

1 noyabr

Cəbhədən gələn xəbərlərin ardı-arası kəsilmirdi. Nəticələr bizim xeyrimizə idi. Ancaq anlamadığım bir şey vardı: niyə dünya bizi haqsız görürdü? Səsimizi niyə çatdıra bilmirdik? Yoxsa çatdırırdıq, görməzdən gəlirdilər? Bəs dünyanın ədaləti, insanlığı harada gizlənmişdi?

Bəlkə də yox imiş heç o ədalət. Başqa ölkələri gözümüzdə, zehnimizdə böyüdüb mükəmməlləşdirmişdik. Bəlkə də mükəmməl idilər, ancaq özləri üçün... Balaca bir ölkənin fəryadı heç kəsə maraqlı deyildi. Bizi özümüzdən başqa heç kəs anlamırdı... Tək dəstəyimiz Türkiyə idi... “Bir milət, iki dövlət” deyiminin mənasını indi daha yaxşı başa düşürdüm. Bəs digər “mükəmməl”lərdən kim oldu dar gündə yanımızda? Ədalətli bir söz deyən ağız, yazan barmaq axtarırdıq. Qumsallıqda qara qum dənəciklərini seçib-ayırmağa bənzəyirdi axtarışlarımız... İlk dəfə idi dünyamızda qəribliyin, yadlığın nə olduğunu dolu-dolu yaşayırdıq. İlk dəfə idi şəhərim mənə ən doğma, ən əziz yer kimi gəlirdi. İlk dəfə idi dərdimiz eyni idi, hamımız eyni dili danışırdıq... Yolda tanımadığımız insanların əlindən tutacaq, qucaqlayacaq, ağlayacaq qədər yaxın olmuşduq. Heç bu qədər gözəl olmamışdı Azərbaycan...

Deyəsən, doğrudan da, “Gəzməyə qərib ölkə, ölməyə vətən yaxşı” imiş...

3 noyabr

Qabağıma bir şərh çıxdı. “Dəyərmi?” yazmışdı... “Bir qarış torpağa görə...” Düşündüm... Məsələ bu qədər sadə idi ki? Bir qarış torpaq? “Ev” dediyimiz bu torpaqlar deyilmi? İnsan evsiz yaşaya bilərdimi? Vətən dediyimiz evimiz deyilmi? Bu “ev”ə görə yaxın keçmişdə 26 min qurban vermişdik biz... 26 min rahatlıq tapmayan can... Birinci Qarabağ şəhidləri...

Öz doğulduğum şəhəri düşündüm. Bir daha oranı görə bilməsəydim nə hisslər keçirərdim? Bir də bu küçələrdə gəzə bilməsəydim, evimə gedə bilməsydim... Ürəyimin bir tərəfi həmişə qırıq qalardı. Yaralı olardı...

1990-cı illər... Həmin illərə aid hər şeydən qaçırdım. O dəhşətli məğlubiyyətimizi, itirdiklərimizi qəbul etmək istəmirdim... Amma görməzdən gəlmək faktları silib atmırdı təəssüf ki. Telefonu yandırıb axtarış saytlarına girdim... O illər, uduzduğumuz müharibə haqqında qabağıma çıxan bütün videolara, şəkillərə baxmağa, bütün yazıları oxumağa başladım. Niyəsə içimdə cücərən nifrət özünə yer tapmırdı. Dayanmadan keçmişə qayıdır, bilmədiyim, eşitmədiyim hadisələri araşdırırdım. Niyə? Nə üçün? Hər şeyi bilmək istəyirdim. Təkrar-təkrar dolmaq və unutmamaq üçün. Soyumamaq üçün...

Çingiz Mustafayevin reportajlarından biri çıxdı qabağıma... Döyüşən könüllü əsgərlərimiz danışırdı. Bir cavan oğlan deyirdi: “Qoy onlar eşitsinlər ki, bunun axırı yoxdu. Necə bizi torpaqlarımızdan qovublar, elə də özləri buradan gedəcəklər”... Doğrudan da elə olurdu... Görən həmin əsgərin sonu necə olmuşdu? Sağ qalmışdımı, yoxsa döyüşlərdə həlak olmuşdu. Həlak olmuşdusa harda, necə olmuşdu? Sağdırsa bunları indi görürmü? Görürsə nə hisslər keçirir? İstənilən halda qoy rahat olsun, intiqamı alınır... “Həmin an mən belə əlimə silah alıb vuruşa bilərdim”, - duyğuları ilə fırlanırdım...

Təsiri altına düşdüyüm videolardan sonra evdə anama yaxınlaşdım. Soruşdum:

‒ Bu qədər şeydən sonra necə heç nə olmamış kimi yaşaya bilmisiz? Necə özünüzə gəlmisiz? Deyə, gülə, həyata davam etmisiz... Axı siz bunları gözünüzlə görmüşdünüz...

‒ Həə... Mən də bilmirəm. Elə bilirdik ürəyimizin ağrıları heç zaman keçməyəcək... Amma zamanla insan öyrəşir deyəsən...

Biz də zamanla öyrəşəcəyik deməli... Biz də bunun öhdəsindən gələcəyik. Ancaq öyrəşmək istəmirdim. Xəyanət etmiş kimi ürəyimi narahat edirdi bu öyrəşmək fikri...

8 noyabr

Anam otağa daxil olub məni səslədi.

‒ Qalx. İndi prezidentin çıxışı olacaq...

Neçə gün idi ki, dildən-dilə eyni mövzü ötürülürdü. “Şuşanı almışıq. Bir-iki günə xəbəri çıxar”...

Şuşa ayrı idi... Məktəbdə oxuduğumuz illərdə gündəliyin ön səhifəsində işğal altında olan rayonlarımızın siyahısı vardı, əzbərləyirdik. Ancaq məhz Şuşanı həmişə ayrı vurğulayardı müəllimlər. Evdə valideynlərim də Şuşadan danışanda gözləri dolurdı... Şuşanın alınmasına ayrı üzülürdülər sanki... Qarabağın döyünən ürəyi... Deyirdilər ki, oranın havası da bir başqadır. O qədər mükəmməlləşdirilmişdi ki, beynimdə Şuşa mənə əlçatmaz bir zirvə kimi gəlirdi... Hardasa uzaqlarda, ziyarətinə gedə bilmədiyimiz bir doğma kimi...

Müharibə ərzində də çox insandan buna bənzər söhbətlər eşidirdim. Beynimə elə həkk olunmuşdu ki, Şuşanı alsaq, müharibəni udmuşuq deməkdir. Sıldırım qayaların başında, buludların altında yatan bizim Şuşa...

Çayımı süzüb qonaq otağına keçdim... Televizor qabağında nəfəsimizi saxlamışdıq...

“Əziz Şuşa, sən azadsan”... O an yerimdən qalxıb var səslə qışqırdım. Əllərimi göyə açıb balaca uşaq kimi tullanmağa başladım. Ancaq haqqında eşitdiyimiz, dastana dönmüş Şuşanı gözümüzlə görə biləcəkdik?...

Küçədən səslər gəlməyə başladı... Eyvana çıxdım. Şəhər sanki yaşıl və mavi zolaqların müşayiəti ilə al qırmızı rəngə boyanmışdı. İnsanlar küçələrə axmağa başlamışdı. Şütüyən maşınlardan qışqırıq səsləri gəlirdi... Pəncərələrdən boylananlar yumruqlarını sıxıb “Şuşa!” deyə var səsləri ilə bağırırdılar... O an hamımız Şuşalı idik... Sanki röya görürdüm...

Mən də var səsimlə “Azərbaycan!” deyə qışqırmağa başladım. “Səni sevirəm!” “Bizi sevirəm!” cümlələri axırdı boğazımdan. Qollarımı açmışdım. Sinəmdən hamını, hər kəsi bağrıma basmaq keçirdi... “Şuşa şəhəri insan cildində olsa idi, onu bərk-bərk qucaqlayardım”, - deyə düşündüm...

Gödəkçəmi çiynimə atıb qapıdan çıxmağa hazırlaşırdım. “Tez gələcəm” demək üçün anamı səslədim. Mətbəxdə oturub fikrə getmişdi... “Şuşa qayalıqların üzərində yerləşir... Qalanı almaq üçün nə qədər igidlərimiz şəhid olub yəqin...”, - dedi...

Susdum... Maskamı üzümə keçirib qapıdan çıxdım...

10 noyabr

‒ Deyəsən kapitulasiya imzalanıb...

‒ Mənbə? – atam yenə eşitdiyinə şübhə edərək məndən soruşdu.

‒ Nə bilim. Bir sayt yazır...

‒ Hər yazılana inanma.

Yarım saat ərzində bu xəbər bütün sosial şəbəkələrdə yayılmağa başladı. Atam fikrə getmişdi. Hey zənglər gəlirdi, nəyisə müzakirə edirdilər. Prezidentin növbəti çıxışı olmalı idi.

Qısa zamanda kapitulasiya xəbəri ölkəni sarmışdı. İnsanlar çaşqınlıq içərisində idilər. Duyğularımız arasında “dilemma” yaşanırdı. Gecədən keçmiş, İrəvanda baş verən hadisələri göstərən canlı yayıma qoşulmuşdum. Gah telefonun ekranına, gah da televizora zillənib gedişatı izləməyə çalışırdım. Anam arada otağından çıxıb “Niyə yatmırsız?” sualını verirdi. Atam da “Nə yatmaq? Sən də yatma. Tarixi anı qaçırırsan”, - deyirdi. Beləcə zaman axırdı...

Nəhayət, gecə dördə işləmiş bütün ölkə dondu...

... Sonra yenə xülya...

“Müharibə bitdi!” - yazıb Yusifə göndərdim... Oxunulmayan, sıraya düzülmüş mesajlardan biri də artdı...

... Maşında bərk səslə “Ey vətən” mahnısını qoymuşduq. Səhər saat 6-ya yaxınlaşırdı. Heç kəs yatmırdı. Hamı səs-səsə verib küçələrə axışmışdı. Bakının bütün işıqları yanırdı. Heç bu qədər işıqlı olmamışdı şəhər... Başımı maşının yuxarı pəncərəsindən çıxarmışdım. Üzümə vuran soyuq külək sanki bədənimdən çıxan istiyə qarışaraq buxarlanırdı. Soyuğu hiss etmirdim... Düşündüyüm tək şey əlimdə bərk sıxıb saxladığım böyük bayrağın dalğalanması idi... Onu əlimdən buraxa bilməzdim. Yol qırağında dayanan insanlar maşınlara əl edir, alqışlayırdılar...

Müharibənin bitməsinəmi sevinirdik, “intiqam” toxumu səpilən ürəklərimizin rahatladığınamı sevinirdik, yoxsa məcbur evindən didərgin düşmüş insanların ata-baba torpaqlarına qayıdacağınamı sevinirdik... Bəlkə də üçünə birdən. Böyüklü - kiçikli hamının sevinmə səbəbi var idi. Yaşlı veteranlar xəstəliyin tüğyan etdiyi, soyuğun kəsdiyi gecədə, bir əlində əsa, digər əlində bayraq küçələri fəth edirdilər. Körpə uşaqlar atalarının belində var gücləri ilə qışqırırdılar. Qadınlar göz yaşlarını saxlaya bilməyərək, hönkürtü ilə ağlayırdılar...

Bu günü dəfələrlə xəyalımdan keçirmişdim. Necə olacaq? Nələr yaşanacaq? Fərqli şəkillər gəlirdi gözümün qabağına. Ancaq indi gördüyüm bütün səhnələr və hiss etdiyim qarışıq duyğular heç zaman fikrimdən keçməmişdi. Başqa idi... Yanımda əyləşən qrup yoldaşım “Hələ də inana bilmirəm. Qubadlını gözümlə görəcəm!” - deyə təkrar edirdi. Hey telefonu açıb evlərindən qalan dağıntıların şəklini göstərirdi... Yurdunu görə biləcəyinə dair ürəyində ümid yaranmışdı...

Hamımızın ürəyində yanıb-sönən ümid işıqları yaranmışdı...

11 noyabr

Yağış yağırdı... Deyəsən gecikən payız artıq evinə gəlirdi... Səhər gözümü açıb xeyli tavana baxdım. Evimizdə uzun zamandan sonra, özümü yenə təhlükəsiz hiss edirdim...

İnstaqrama daxil olub səhifəmə nəzər yetirdim. Sakit tonlardan üç rəngə etdiyim keçidə baxdım. Son 44 gün həyatımız ancaq bu rənglərdən ibarət olmuşdu sanki...

Gözüm kəpənəyə sataşdı... Şəkli açdım. Müharibə əsnasında unutduğum “hüzurlu” gün yadıma düşdü. Sildim...

Yenidən paylaşdım. Bu dəfə ürəyimdən keçən sözlərlə:

“Keçdi xəyalımdan öz gözəl yurdum,

Dumanlar başında dastana döndüm...”

Paylaşıb yenə tavana zilləndim. Telefonum səs saldı... Tanımadığım nömrədən gələn mesaja baxdım:

“Mənəm, Yusif”..

Aysel ŞIXLİNSKAYA

525-ci qəzet.- 2020.- 19 dekabr.- S.20-21;23.