"Lolita" romanı - Uzun sözün qısası

Vladimir Nabokovun müəllifi olduğu "Lolita" romanı ilk dəfə 1955-ci ildə Parisdə "Olimpiya Press" nəşriyyatında dərc olunub. XX əsrin ən görkəmli kitablardan biri sayılır: "The Modern Library" bütün zamanların yüz ən yaxşı romanlar siyahısında dördüncü yerdədir. Həmçinin, "Le Monde" qəzetinin XX əsrin 100 kitabı siyahısına və "Time" jurnalının əsrin ən yaxşı yüz romanı siyahısında yer alır.

Roman özünü Humbert adlandırılan qəhrəmanın dilindən nəql olunur. Humbert orta yaşlı fransız əsilli professordur. O, hadisələrin nəqlinə hələ uşaq olarkən itirdiyi sevgilisi ilə olan münasibətin təsviri ilə başlayır. Özünün də qeyd etdiyi kimi, bu məhəbbət zaman və məkan anlamında sonrakı hadisələrdən xeyli uzaqdır. Ancaq hadisələrin gedişatı zamanı bu detalın onun sonrakı həyatına təsiri görünür. Humbertdə gənc, yeniyetmə qızlara qarşı maraq yaranır. Bu maraq onu bütün həyatı boyu izləyir. Yeniyetmə qızla münasibət qurmağın istər hüquqi, istərsə də əxlaqi baxımdan yasaq edildiyi toplumda o, öz istəyini gizlətməli olur. Buna baxmayaraq, öz təbirincə desək, yaşlı (yəni yeniyetmə qızlara görə yaşlı, əslində isə gənc qadınlar) onda ikrah doğurur. Birinci evliliyini də sırf bu düşüncənin təsiri ilə, yəni uşaq görüntüsünə sahib olan bir qadınla reallaşdırır. Lakin bu evlilik xanımının ona xəyanət etməsi səbəbindən bitir. Beləcə, Humbert yeni bir həyata qədəm qoyur.

Bir tərəfdən də əmisindən ona miras qalan sərvət onun həyatını dəyişir. Humbert Amerikaya üz tutur. Amerikada olarkən kirayə qaldığı evdə bir qızcığazla qarşılaşır. Bu qızcığaz onun nimfet adlandırdığı qızlardan idi. İlk baxışda bunu anlayan Humbert onu gördüyü evdə qalacağını qət edir. Beləcə, Lolita ilə bir evdə dolanmaq, eyni havanı udmaq belə onun üçün xoşbəxtliyə çevrilir. Beş yaşında atasını itirən bu qızcığaz anası Şarlotta ilə yaşayır. Şarlotta qısa zamanda Humbertə aşıq olur və sevgisini yazdığı bir məktubda bildirir. Digər ortayaşlı qadınlar kimi bu qadın da Humbertin diqqətini çəkməsə də, Lolitaya yaxın olmaq üçün onunla evlənir. Kənardan xoşbəxt cütlük kimi görünsələr də, Humbertin tək dərdi Lolita olur. Bir gün Şarlotta Humbertin Lolitaya qarşı hisslərindən bəhs edən gündəliyini tapır. Gündəliyi oxuduqdan sonra təlaşlanaraq avtomobil yoluna çıxan Şarlotta həyatını bu qəzada itirir. Bu, Humbert üçün əsl fürsət olur. O, dəfələrlə Şarlottanı öldürməyi düşünsə də, buna ürəyi gəlmir. Tale isə onun bu mərhəmətinin əvəzində Şarlottanın ölümünü ona hədiyyə edir. Beləcə, Lolita ilə arasında olan yeganə əngəl də aradan qalxmış olur. Humbert qayğıkeş ata obrazına girərək Lolitanı da götürüb səfərə çıxır və onların hekayəsi başlayır. Kənardan ata-qız kimi görünən bu cütlüyün əslində, sevgili olması heç kimin ağlına gəlmir. Buna görə də, onlar çox rahatlıqla mehmanxanalarda gecələyir, istədikləri yerdə nahar edir, bir sözlə, heç kimin gözünə batmadan sevgi macərası yaşayırlar. Əslində, söhbət ortayaşlı bir kişi ilə on iki yaşlı bir qızcığazdan gedirsə, buna sevgi macərası demək nə dərəcədə düzgündür, bilmirəm.

Lolita Humberti tanıdığı ilk dönəmlərdə ona qarşı maraq duyur. Ancaq bu maraq sadəcə yeniyetmə qızcığazın böyüklər barədə illüziyasının əksindən başqa bir şey deyil. Münasibət davam etdikcə o, Humbertdən uzaqlaşmaq istəsə də, Humbert onu yetimxanaya düşmək, kimsəsiz qalmaq kimi şeylərlə hədələyir. Əslində, Humberti özü də sevgidən daha çox xəstəlik olan bu duyğularının fərqinə varır. "Ah, icazə verin, bircə dəfə də sentimentallıq edim! Abırsızlıqdan elə bezmişəm ki!" Bu sözlərlə faciəsini xarakterizə edən Humbertin geriyə yolu qalmır. Çünki artıq o, bütün varlığı ilə Lolitaya bağlanıb və onsuz həyatını təsəvvür edə bilmir. Bu bağlılığın və düşkünlüyün gətirdiyi cəsarətlə Humbert Lolita ilə səfərini davam etdirir. Ancaq pulunun tükənməsi səbəbindən bir şəhərdə qərar tuturlar. Lolita həmin şəhərdə məktəbə yazılır. Həmçinin, teatr tamaşalarında iştirak etməyə başlayır. Burada o, tamaşa yazarı ilə tanış olur və ilk fürsətdə ona qoşulub qaçır. Lolitanın gedişi Humberti yerlə-yeksan edir. Lolitasız həyatı təsəvvür belə edə bilməyən Humbert üçün "Lolitasız həyat" başlayır. Günlərin bir günü Lolitadan gələn məktub Humberti yenidən həyata qaytarır. Əslində, məktubda nə peşmanlıqdan, nə də sevgidən əsər-əlamət olur. Lolita sadəcə atalığından pul istəyir. Humbert məktubu alan kimi məktubun göndərildiyi ünvana gedir. Həmin ünvanda Lolita bir oğlanla yaşayır və hamilədir. Canından da çox sevdiyi Dollisini bətnində bir başqasının uşağını daşıyarkən görmək Humberti incitsə də, o, yenə sevgisini izhar edir və hər şeyə yenidən başlamaq istədiyini deyir. Lakin Lolita qəbul etmir. Beləcə, Humbert çarəsiz bir şəkildə Lolitasızlığa məhkum olur. Ancaq o, bu əzaba onu düçar edən teatr yazarından intiqamını ala bilir. Humbert həmin yazarı öldürür və təslim olur.

"Lolita" ədəbiyyat tarixinin ən qalmaqallı əsərlərindən hesab olunur. Yarandığı dövrdə xeyli mübahisələrə səbəb olan romana qarşı bu gün də yanaşmalar müxtəlifdir. Yarandığı ilk dövrlərdən etibarən "Lolita"nı ədəbiyyatın gəlmiş-keçmiş ən möhtəşəm əsərlərindən hesab edənlər olduğu kimi, əsəri sərt şəkildə tənqid edib hətta qadağan edilməsini tələb edənlər də tapılırdı. Qadağa istəkləri təkcə sözdə qalmayıb, praktikada da özünü göstərirdi. "Sunday Ekspress" nəşriyyatı kitabı pornoqrafiya sayıb, tirajı tam aradan götürmüşdü. Kitab Fransada, 1955-ci ildən 1959-ci ilədək İngiltərədə, 1974-ci ildən 1982-ci ilədək CAR-da qadağan olunmuşdu. Məhdudiyyətlər Argentinada və Yeni Zelandiyada da tətbiq edilmişdi. Roman əsasında ekranlaşdırılan eyniadlı iki film də eyni aqibəti yaşayaraq xeyli tənqidlərə və qadağalara məruz qalıb. Əsas səbəb kimi əsərdəki pedofil çalarlarların və kifayət qədər açıq səhnələrin olmasıdır. Halbuki bu əsəri sevdirən yasaqlığın yaratmış olduğu maraq yox, Nabokov qələminin ecazkar sehridir. Yalnız Nabokov kimi böyük yazıçının qələmində Humbertin ürəkbulandıran günahı Lolitanın sehrinə bürünərək ürəyimizə yol tapa bilərdi.

Əsərdən seçdiklərim

Əgər skripka simi əzab çəkə bilirsə, mən həmin sim kimi əzab çəkirdim.

Bəzilərinin gözlədiyi kimi, əlbəttə, onu öldürə bilməzdim. Çünki onu sevirdim. Bu, ilk baxışdan, orta baxışdan, əzəli baxışdan olan bir sevgiydi.

Planetin dəqiq mövqeyini bilmək, şübhəsiz, vacibdir, ancaq mətbəxdə soyuducunu qoymaq üçün ən məqsədəuyğun yerin harada olduğunu bilmək bəlkə də, gələcək xanım üçün daha vacibdir.

Yanvar ayı soyuq və rütubətli keçirdi, fevralda isə forsitiya kolları karıxaraq qəflətən qızılı çiçəklər açdılar.

Elə şeylər var ki, onlardan gərək heç vaxt imtina etməyəsən.

Onun çılpaq qolunda çiçəyə qarşı peyvənd yerinin olmasını, onu ümidsizcəsinə çox sevdiyimi, onun cəmi on dörd yaşının olduğunu haradasa demişəm?

"Mən səni sevirdim. Mən beşayaqlı yırtıcı idim, ancaq səni sevirdim. Mən qəddar idim, alçaq idim, hər nə desən, ondan idim, ancaq mən səni sevirdim, səni sevirdim".

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet.- 2020.- 9 dekabr.- S.17;22.