İbrahim Səfinin rəsmləri

Görkəmli rəssamın yaradıcılığı gənc sənətşünas Fizzə Quliyevanın elmi təqdimatında

Bu günlərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun Təsviri və dekorativ-tətbiqi sənətlər şöbəsinin müdiri, gənc sənətşünas Fizzə Quliyevanın "İbrahim Səfinin həyatı və yaradıcılığı" adlı elmi monoqrafiyası işıq üzü görüb. Əcəmi Nəşriyyat Poliqrafiya Birliyində nəşr olunan monoqrafiya AMEA Naxçıvan Bölməsi Rəyasət Heyətinin qərarı ilə çapa tövsiyə olunub. AMEA-nın müxbir üzvü, professor Vəli Baxşəliyevin elmi redaktoru və ön söz müəllifi olduğu nəşrin rəyçiləri AMEA-nın müxbir üzvü, professor Əbülfəz Quliyev və dosent Ələkbər Qasımovdur.

Kimdir İbrahim Səfi?

Bu sualın ətraflı və hərtərəfli cavabı məhz haqqında söhbət açacağımız monoqrafiyada geniş şəkildə öz əksini tapıb. Əvvəlcə onu qeyd edək ki, Fizzə Quliyeva bundan əvvəl də daha bir tanınmış rəssam "Şamil Qazıyevin həyatı və yaradıcılığı" adlı monoqrafiyasını elmi ictimaiyyətə təqdim etmişdi. Bu mənada yeni monoqrafiyası müəllifin öz rəssam həmkarlarına qarşı sədaqətindən doğan təssübkeşlik nümunəsi kimi də qiymətləndirilə bilər. Fizzə Quliyeva gənc sənətşünas olmaqla bərabər, istedadlı və özünəməxsus yolu olan rəssamdır. Azərbaycan Rəssamlar Birliyinin, Teatr Xadimləri İttifaqının üzvü kimi bir çox mükafatlara layiq görülmüş, dəfələrlə gənclər arasında seçilməklə diplom və mükafatlarla qiymətləndirilmişdir. Sadalanan bu keyfiyyətləri onun yeni monoqrafiyasının elmi sanbalı ilə seçilməsində də az rol oynamamışdır. Təbii ki, hər hansısa bir rəssam haqqında ən yaxşı dəyərləndirməni də məhz bir rəssam edə bilər. O rəssam həm də elmi tədqiqatlarla məşğuldursa, bu zaman tədqiqata cəlb edilən sənətkar daha əhatəli və sanballı şəkildə öz qiymətini alacaqdır əminliyi yaranır.

Müəllifin İbrahim Səfi haqqında tədqiqatlar aparmasında bir dövlət sənədinin xüsusi yeri və rolu olduğunu mütləq qeyd etmək lazımdır. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbov tərəfindən 17 oktyabr 2018-ci il tarixdə "Görkəmli rəssam İbrahim Səfiyevin 120 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında" sərəncam imzalamışdır ki, həmin sərəncamdan sonra məhdud bir dairədə tanınan rəssam geniş şəkildə öyrənilməyə, tədqiq olunmağa, araşdırılmağa başlandı. Bir çox məqalələr yazıldı, çıxışlar oldu, konfranslar keçirildi. Lakin ilk sanballı, geniş, ətraflı tədqiqat məhz haqqında bəhs etdiyimiz monoqrafiyadır. Nəşrin ilk səhifəsində oxuculara bu Sərəncam təqdim olunur.

Professor Vəli Baxşeliyevin "Ön söz"ü də monoqrafiyanın dəyəri haqqında bir çox fikirlərin formalaşmasına imkan verir:

"Tədqiqat əsərində Fizzə Quliyeva əslən naxçıvanlı olan İbrahim Səfinin türk dünyasının böyük və əvəzedilməz sənətkarı səviyyəsinə yüksəlməsini ardıcıl, özünəməxsus tərzdə təsvir etmiş, rəssamın sənət əsərlərində əks olunan mənəvi dünyasını üzə çıxarmışdır. İstər bu sənət əsərləri, istərsə də rəssamın keçdiyi çətin həyat yolu onun vətənpərvər bir ziyalı olduğunu təsdiq edir".

Giriş bölməsində müəllifin belə bir tədqiqat üzərində işləməsinə gətirib çıxaran məqamlar öz əksini tapıb. Rəssamın yaşadığı dövr (1898-1983), bu dövrdə sənətə, sənətkara, rəssama verilən önəm, 85 illik ömür yolu ərzində müxtəlif dünya əhəmiyyətli siyasi hadisələrin və siyasi rejimlərin içindən keçən yaradıcı şəxsiyyətin təlatümlü ömür yolu elmi baxışla dilə gətirilmişdir.

Bundan sonra monoqrafiyada Fizzə Quliyeva "İbrahim Səfinin həyatı və sənət dünyası"ndan geniş şəkildə bəhs edir. Öyrənirik ki, 1898-ci ildə Naxçıvanın Şərur rayonunun Cəlilkənd kəndində anadan olan İbrahim Səfi uşaq yaşlarından rəsm çəkməyə maraq göstərir, orta məktəbi bitirdikdən sonra təhsilini artırmaq üçün İrəvan Müəllimlər Seminariyasına üz tutur, 1917-ci ildə Moskva Rəssamlıq, Heykəltaraşlıq və Memarlıq Məktəbində rəssamlıq üzrə hazırlıq şöbəsində sənətin sirlərini daha dərindən öyrənməyə başlayır. 1917-18-ci illərdə ermənilərin azərbaycanlılara qarşı soyqırımları zamanı Türk ordusuna könüllü qoşulur, 1918-ci ildə isə həmin ordu ilə birlikdə Türkiyəyə üz tutur. Beləliklə də, onun həyatının Türkiyə mərhələsi başlayır. Burada İstanbul Sənayi Nəfisə Məktəbində təhsil alır. Get-gedə məşhur rəssam kimi tanınmağa başlayır, öz sənət məktəbini formalaşdırmağa nail olur. Bütün bunlar və daha ətraflı məlumatlar məhz qeyd olunan bölmədə geniş şəkildə araşdırılmışdır.

Monoqrafiyanın sonrakı səhifələrində "Türkiyənin həyat lövhələri" silsiləsi" öz əksini tapıb. Rəssamın ayrı-ayrı dövrlərdə kətan üzərinə köçürdüyü "Mənzərələri", "Portret qalareyası", "Natrümortları", "Yaradıcılıq axtarışları" sənətşünas baxışıyla ictimaiyyətə təqdim olunmuşdur.

"Sərgiləri" bölməsində isə yaşadığı dövrdə 100 fərdi sərgisi keçirilən rəssamın bu zəngin yaradıcılıq nümayişlərindən geniş şəkildə söz açılmışdır. Monoqrafiyada onu da öyrənirik ki, 1983-cü ildə İbrahim Səfinin növbəti - 100-cü sərgisi keçirilir. Rəssamın özü bu sərgiyə tələssə də, orda iştirak edə bilmir. Səhhətində problemlər yaranır və həkimlərin müdaxiləsinə baxmayaraq, İbrahim Səfi həyatla vidalaşır.

"Görkəmli rəssam haqqında deyilən fikirlər"də bir çox ictimai xadimlərin və sənətkarların rəssam haqqındakı fikirləri cəmlənmiş, "İbrahim Səfinin qısa tərcümeyi-halı"nda xronologiya öz əksini tapmış, "Kərim Səfiyevin qısa tərcümeyi-halı"nda isə rəssamın böyük qardaşının ömür yolunun xronologiyası verilmişdir.

Monoqrafiyanın "Nəticə"sində müəllifin gəldiyi bir çox qənaətlər var ki, araşdırmanın önəmini və əhəmiyyətini gözlər önünə sərir.

Fizzə Quliyevanın yararlandığı ədəbiyyat siyahısına göz atanda da onun bu istiqamətdə məhsuldar və məsuliyyətli axtarışlar apardığını görmək mümkün olur.

Monoqrafiyanın ən diqqətçəkən cəhətlərindən biri də sonda görkəmli rəssamın müxtəlif janrlardakı illüstrasiyalarının yer almasıdır. Belə ki, tədqiqatçının monoqrafiya boyu bəhs etdiyi rəssamın yaradıcılığı əsərlərindən nümunələr əsasında daha aydın təsəvvür formalaşmasında öz rolunu oynayır.

Gənc və istedadlı tədqiqatçını biz monoqrafiyada həm də elə öz peşəsinə mənəvi sədaqətli rəssam kimi də müşahidə edirik. Belə ki, kitabın üz qabığında verilən rəssam İbrahim Səfi portretinin müəllifi də Fizzə Quliyevanın özüdür.

Haqqında qısaca bəhs etdiyimiz monoqrafiya Azərbaycan rəssamlıq məktəbinin yetirməsi, Türkiyədə böyük bir rəssamlıq məktəbi yaratmış İbrahim Səfi haqqında dolğun məlumata sahib olmaq baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Əsər istər sənətşünaslar, istər rəssamlar, istərsə də İbrahim Səfi ilə maraqlananlar üçün dəyərli mənbəyə çevriləcəkdir. Bu münasibətlə müəllifi yeni və maraqlı axtarışların nəticəsi olan növbəti monoqrafik tədqiqatı münasibəti ilə təbrik edir, ardıcıl yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

Elxan YURDOĞLU

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, şair-publisist

525-ci qəzet.- 2020.- 2 dekabr.- S.19.