Azərbaycan televiziyasının
ilk addımları
Esse
Bu gün insanların
informasiya və mədəni tələbatının
təmin edilməsi, xalqın maarifləndirilməsi,
mənəvi-estetik dünyagörüşün
və humanist duyğuların
formalaşmasında televiziyanın
rolu əvəzsizdir. İndi bütün
dünyada, o cümlədən,
Azərbaycanda televiziya
və radio böyük
səfərbəredici və
təbliğat imkanı
olan qüdrətli kommunikasiya vasitəsidir.
Hazırda Azərbaycanda dövlət,
ictimai və özəl telekanalları
birləşdirən müasir
çoxşəbəkəli televiziya sistemi mövcuddur. Ölkədə 10 ümumrespublika, 12 regional, 17 kabel, 32 internet, 1 peyk televiziyası fəaliyyət
göstərir. Orbitə 2 kosmik
peykini çıxarmış
Azərbaycan kosmik dövlətlər sırasında
layiqli yer tutur.
Əlbəttə, telekommunikasiya sahəsindəki
bu ürəkaçan
uğurlar hər birimizi sevindirir və biz bu uğurların 1956-cı il fevralın 14-də
Azərbaycan televiziyasının
müntəzəm yayıma
başlaması ilə
bağlı olduğunu
xatırlayırıq.
***
Azərbaycan paytaxtında televiziya mərkəzinin əsası
1953-cü ilin sentyabrında
qoyulmuş, layihə işlərinə başlanmışdı. Bir il sonra
təməli atılmış
Bakı televiziya studiyası çox sürətlə inşa edilmiş, artıq 1955-ci ilin axırlarında istifadəyə hazır olmuş və texnoloji sistemləri sınaqdan keçirmək
üçün ara-sıra
yoxlama verilişləri
aparılmışdı. 1956-cı il fevralın
14-ü Azərbaycan televiziyasının
yaranış tarixinə
çevrilmişdi. Professorlar Yalçın
Əlizadə və Nəsir Əhmədlinin yazdqları kimi, həmin gün ölkə öz həyatında həm ictimai-siyasi əhəmiyyətinə,
həm də mənəvi-estetik dəyərinə
görə müqayisəyə
gəlməz bir tarix yaşamışdı.
Bakı televiziya studiyasının ilk direktoru,
sonralar Dövlət
Radio Verilişləri və
Televiziya Komitəsinin
sədri vəzifəsində
çalışmış Ənvər Əlibəyli
həmin tarixi belə xatırlayırdı:
"1956-cı il fevralın
14-də bakılılar gözəl
bir hədiyyə aldılar. Şəhərin
ən hündür yerində yüksələn
196 metrlik antenna qülləsindən
yayılan dalğalar Bakı televiziya studiyasının ilk təcrübə
verilişlərinə başlamasını
xəbər verdi.
Həmin gündən
etibarən əvvəllər
həftədə iki,
sonra isə beş gün
televizorların ekranlarından
diktorun tamaşaçılara
müraciətlə dediyi
bu sözlər eşidilirdi: "Hörmətli
tamaşaçılar, axşamınız
xeyir, verilişlərimizə
başlayırıq..."
İlk veriliş
günü ekranda əvvəlcə sınaq
cədvəli göstə-rilmiş,
sonra gənc aktrisa Nəcibə Məlikova efirdə məşhur "Diqqət,
göstərir Bakı!"
sözlərini səsləndirmiş,
ölkədə müntəzəm
yayımın başlanması
münasibətilə tamaşaçıları
təbrik etmişdi. Daha sonra tamaşaçılar
kibrit qutusundan bir az böyük olan ekranda "Bəxtiyar"
filminə baxmışdılar.
TV tariximizin tədqiqatçısı,
professor Qulu Məhərrəmlinin
yazdığına görə,
həmin tarixi anlarda operator kimi kamera arxasında mühəndis Sərvər
Quliyev, rejissor pultu arxasında isə Kamil Rüstəmbəyov dayanmışdı.
Həmin
gün yaddaqalan bir hadisə də o idi ki,
teleqüllənin inşası
sona yetmədiyi üçün studiya antenası 44 metrlik adi neft buruğunda
quraşdırılmışdır.
Səs siqnallarının ötürülməsi
ilə bağlı da nasazlıq meydana çıxmışdı
və bu səbəbdən tamaşaçılar
filmə səssiz baxmışdılar.
İlk dövrdə
Azərbaycan televiziyasının
tamaşaçı auditoriyası
Bakının və ətraf rayonların cəmi 60 min sakinindən ibarət idi. Verilişlər isə sınaq xarakteri daşıyırdı
və studiya əvvəlcə həftədə
2, sonra isə 3 dəfə və təxminən 2 saat müddətində efirə
çıxırdı. Ekranda, əsasən kinofilmlər,
kinojurnallar və çəkilmiş hazır
konsertlər, ədəbi
tamaşalardan parçalar
nümayiş etdirilirdi.
Mərkəzdən də Bakı
studiyasına xeyli hazır lentlər göndərilirdi. Bunlar, əsasən
təşviqat xarakterli
ictimai-siyasi proqramlar,
"Znanie" jurnalının
buraxılışları, elmi-kütləvi filmlər
idi.
1956-cı ilin mart-aprel
aylarından başlayaraq
studi-yadan canlı konsertlər, ictimai-siyasi mövzuda söhbətlər,
əmək qabaqcıllarının
çıxışları təşkil olunmağa başlayır. "Günün
yenilikləri", "Ədəbiyyat
və incəsənət",
"Məktəb və
həyat", "Həkim
məsləhəti" kimi
jurnal xarakterli verilişlər ekrana çıxır. Həmin ilin
iyulunda ekranda ilk irihəcmli tamaşa göstərildi. Professor Aydın Dadaşovun yazdığı kimi, TV-də yaradıcılıq
işinin əsasını
qoyanlardan biri - rejissor Rauf Kazımovskinin
ekran quruluşu verdiyi "Şamdan bəy" (N.Nərimanov)
əsərindən bir
neçə epizodun uğurla göstərilməsi
respublikanın mədəniyyət
aləmində böyük
rezonansa səbəb oldu və televiziya
teatrının əsası
qoyuldu.
1956-cı ilin mayından
ekranda ilk diktorların
görünməsi televiziyanı
tamaşaçılara daha
da yaxınlaşdırır. İlk diktorlar
siyahısına isə
Tamara Gözəlova və
Nailə Mehdibəyovanın
adları yazılır.
Sonralar bu siyahıya Sevda Cənizadə, Sara Manafova,
Rəna Nəsirova, Rəxşan Aslanova, Sima Xasıyeva, Nizami Məmmədov, Arif Qazıyev, Natəvan Hacıyeva və başqalarının
adları əlavə
olunur.
Bakı
televiziya studiyası artıq müntəzəm
yayıma başladığı
6 ay ərzində xeyli
faydalı iş görə bilmişdi. Həmin günlərdə "Ədəbiyyat
və incəsənət"
qəzeti (2 sentyabr
1956) yazırdı ki,
bu müddətdə
"studiya efirdə
100-ə yaxın bədii
film göstərmişdir. Bundan başqa, həmin müddətdə
Bakı tamaşaçıları
televiziya ilə müntəzəm olaraq
"Sovet Azərbaycanı",
"Elm və texnika",
"Xarici xronika",
"Pioner" adlı
kino jurnallara da baxmışdılar. Respublikamızın və şəhərimizə
qonaq gəlmiş Moskva artistlərinin bir çoxu televiziyada çıxış
etmişdilər.
Yayıma yeni başladığından
telemərkəzdə lazımi
aparatlar çatışmırdı. Burada yalnız
bir studiya telekamerası, bir də kinofilmlər və diapozitivlər nümayiş etdirmək üçün kinoproyeksiya
zalında yerləşən
iki kamera vardı. Studiya 30 kvadratmetrlik iki
otaqdan ibarət idi. Yarıya bölünmüş bu otaqların birində kinoaparatlar yerləşirdi, o birindən
isə diktorların və kiçik musiqi qruplarının çıxışları efirə
verilirdi. Lakin bu çətinliklərə baxmayaraq,
studiyanın kiçik
kollektivi maraqlı verilişlər yaradır
və tamaşaçıların
zövqünü oxşamağa
çalışırdı.
İlk illərdə efirə çıxan və tamaşaçı rəğbətini
qazanan "Azərbaycan
bəstəkarlarının portretləri", "Ədəbiyyat
və incəsənət",
"Azərbaycan ədəbiyyatının
klassikləri", "Görkəmli
səhnə ustaları",
"Bakının teatr
və konsert salonlarında", "Lenin mükafatı
laureatları", "Məktəb
və həyat",
"Xalq drujinaçısı",
"Bizim qonaqlarımız",
"Festival qarşısında" və s. verilişlər bu qəbildən idi. Təbii ki, bu verilişlər nöqsanlardan
da xali deyildi.
Ənənəvi yaradıcılıq nöqsanları ilə yanaşı, həmin dövr proqramlarının
əksəriyyətinin rus
dilində olmasına da ciddi irad
tutulurdu. Məsələn,
1956-cı ilin iyun, iyul, avqust aylarında
Azərbaycan dilində
cəmi bir mütəxəssis çıxışı
verilmişdi. Göstərilən filmlərin isə yalnız ikisi ana dilində olmuşdur. Bakı televiziya studiyasının
bu siyasəti tanınmış ziyalıların
kəskin etirazı ilə qarşılanırdı.
1957-ci il kövrək
addımlar atmaqda olan Azərbaycan televiziyasının həyatında
əlamətdar hadisələrlə
yadda qaldı. Onun efir və təşkilat
fəaliyyətində dönüş
mərhələsi sayılan
bu ilin aprelindən
başlayaraq verilişlərin
həftəlik proqramı
çap olunmağa başlayır. Həmin ilin
oktyabrında isə Mədəniyyət Nazirliyinin
tabeliyindən ayrılan
televiziya, Radioinformasiya
idarəsi ilə birləşərək yeni
qurumda təmsil olunur. Respublika Nazirlər Soveti
yanında Dövlət
Radio və Televiziya verilişləri Komitəsi
adlanan bu quruma istedadlı şair və publisist Teymur Əliyevin sədr təyin edilməsi televiziyanın taleyində
həlledici rol oynadı. Yüksək
təşkilatçılıq qabiliyyəti və intellektual səviyyəsi,
müasir bədii-estetik
zövqü, əsl rəhbərə xas olan peşəkar keyfiyyətləri, prinsipiallığı
və tələbkarlığı,
eyni zamanda, qayğıkeşliyi ilə
kollektivin dərin hörmətini qazanaraq bu günədək yaddaşlarda iz qoymuş T.Əliyev Azərbaycan televiziyasının
düzgün məcrada
inkişafı üçün
böyük zəhmət
sərf etmişdir (Q.Məhərrəmli).
Ümumiyyətlə, "uğurlu sınaqlar ili" sayılan 1957-ci ildə orijinal verilişlərə meyl güclənir. İlk növbədə televiziya teatrının meydanı genişlənir.
Rejissorlardan Rauf Kazımovski, Ağəli Dadaşov, İsmət Səfərəlibəyov Azərbaycan
və xarici ölkə klassiklərinin
əsərlərini ekran
üçün uğurla
səhnələşdirirlər. Həmin ildən səyyar televiziya stansiyasının
(STS-52) işə salınması
studiyadankənar verilişlərin
hazırlanmasına imkan
yaratmışdı. Artıq TV həyatının
mühüm hadisəsinə
çevrilən STS-nin
köməyi ilə əməkdaşlar studiyanın
hüdudlarından kənara
- meydanlara, parklara, konsert salonlarına, stadionlara çıxa bilirdilər. Beləliklə, ekran həyatında yeni yayım forması - studiyadankənar
verilişlər meydana
çıxdı. İlk
belə sınaq verilişi 1957-ci il
iyunun 9-da respublika stadionundan translyasiya edilən futbol oyunundan reportaj oldu. Bundan Azərbaycan televiziyasının
(AzTV-nin) həyatında
yeni inkişaf mərhələsi başladı.
***
Hər bir xalqın mətbuatı,
o cümlədən, televiziya
və radiosu onun
görən gözü, eşidən
qulağı olmaqla bərabər, həm
də ictimai həyatının güzgüsüdür. Bu
mənada zəngin tarixi olan
Azərbaycan televiziyası (AzTV) milli mədəniyyətimizin ən
yaxşı nümunələrini üzə
çıxarır, xalqımızı, dövlətimizi dünyada tanıdır. Televiziya
və radio milli ruhu, milli əxlaqı, ictimai davranış normalarını, milli-mənəvi
dəyərləri formalaşdırır və təbliğ edir. Biz hazırda yeniləşməkdə
olan və tamaşaçıları
bir-birindən maraqlı proqramlarla sevindirməyə
çalışan bu telekanalın
kollektivinə ciddi yaradıcılıq
uğurları arzulayırıq.
Arzu İSAYEVA
BDU-nun Jurnalistika fakültəsinin əməkdaşı,
filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru
525-ci qəzet.- 2020.- 14 fevral.- S.13.