Peşəkar naşir, mübariz insan, həssas
dost
Tanınmış naşir, filologiya
üzrə fəlsəfə doktoru Rafiq İsmayılovun 60
illik yubileyinə
Məşhur
estrada müğənnisi Alla
Puqaçovanın çəkiliş pavilyonunda görünməsi
bütün "Mosfilm" studiyasını ayağa
qaldırmışdı. Adamlar onu görmək
üçün bir həftə idi ki, Türkiyə kino xadimlərinin
ixtiyarına verilmiş Yaşıl pavilyona tərəf
axışırdılar. Burada "Məhəbbətim
mənim, kədərim mənim" adlı müştərək
film lentə alınırdı və müğənni buraya həmin
filmdə baş rolda çəkilən türk kinosunun ulduzu
Türkan Şorayla görüşmək üçün gəlmişdi.
İki sənətçi
xanım səmimi, bir az da hay-küylə
görüşdülər, qucaqlaşıb-öpüşəndən
sonra məlum oldu ki, bir-birlərinin
danışığını başa düşmürlər
və təyin edilmiş tərcüməçi də gəlib
çıxmayıb. Aləm bir-birinə dəydi.
Tərs kimi orda olan filmin rejissoru Əjdər
İbrahimov da "türkcəm çox pisdir" deyib tərcüməçilikdən
imtina etdi. Yaranmış gərginliyi türkiyəli
aktyor Faruh Pekerin "indi burda Bakıdan bir cocuq var idi, rusca da,
türkcə də gözəl danışırdı, bəlkə
yardımçı ola bilir" deməsi
yumşaltdı. Həmin "cocuq" uzaqda
deyilmiş, dərhal tapıb gətirdilər. Məlum oldu ki, həmin "cocuq" Moskva Dövlət
Universiteti filologiya fakültəsinin "Mosfilm"də
istehsalat təcrübəsində olan 2-ci kurs tələbəsidir
və hər iki dildə də gözəl danışır.
Tələbə birdən-birə düşdüyü
gözlənilməz şəraitdə bir az
sıxılırdı, bir qədər həyəcanlı
idi, sanki arada bəzi sözlər yaddan çıxır,
cümlələr nizama düşmürdü, sonra
yavaş-yavaş özünü ələ aldı. Çəkiliş pavilyonunun bir küncündə
şıltaq Alla Puqaçova ilə kübar Türkan
Şoray arasında bir saata yaxın çəkən
görüşün tərcüməçiliyini edən tələbə
artıq söhbətin atmosferinə girə bilmişdi.
Anlaşma körpüsü yaratdığı
üçün sonda hər iki xanımın ona ürəkdən
təşəkkür etməsi, Türkan Şorayın isə
əlavə olaraq "türkcə ne güzel konuşursunuz" söyləməsi
tələbə-tərcüməçinin kefini xeyli
açdı. Filmin rejissoru Ə.İbrahimov və
bəstəkarı, bakılı Murad Kajlayev ona ayrıca
"sağ ol" dedilər.
Həmin
tərcüməçi-tələbə bu gün ölkəmizin
tanınmış naşirlərindən biri, təhsil
eksperti, çoxsaylı dərslikər, tədris vəsaitləri
və izahlı lüğətlərin müəllifi,
"Altunkitab" Nəşrlər Evinin və son dövrlərdə
populyarlıq qazanmış azleks.az elektron lüğətlər
toplusunun rəhbəri, filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru Rafiq İsmayılov idi...
***
R.İsmayılov
Lomonosov adına Moskva Dövlət
Universitetinin məzunudur. Təbiidir ki, həmin universitetdə
yaxşı təhsil mühiti görüb, rus və türk
filologiyasının görkəmli nümayəndələri
- Əziz Şərif, Mixayıl Panov, Nikita Tolstoy, Xalid
Koroğlu, Çingiz Hüseynov və başqalarından dərs
alıb. Bakıya qayıtdıqdan sonra bir müddət M.F.Axundov
adına Rus dili və Ədəbiyyatı İnstitutunda -
görkəmli leksikoqraf M.Tağıyevin yanında lüğətçilik
sahəsində çalışıb. Sonra AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat insitutunun əməkdaşı
olub. Qısa müddətdən sonra institutun direktoru, akademik
Yaşar Qarayev R.İsmayılovun
işgüzarlığını, bilik və
bacarığını, həmçinin, mənəvi keyfiyyətlərini
nəzərə alaraq onu çox gənc yaşında bu elm
ocağının elmi katibi kimi məsuliyyətli vəzifəyə
təyin edib.
Hər
yerdə ciddiliyi və xüsusi iş keyfiyyətləri ilə
fərqlənən R.İsmayılov mətbuat və nəşriyyat
işlərində də özünü redaktor və tərcüməçi
kimi uğurla sınayıb. Vaxtilə Aydın Məmmədovun
rəhbərlik etdiyi Tərcümə Mərkəzi və
"Xəzər" jurnalında da çalışıb.
Bu dövrdə rus və türk dillərində
bir çox gərəkli kitablara həyat verib, o cümlədən,
M.Ə.Rəsulzadənin "Əsrimizin Səyavuşu" əsərini
türk dilindən ruscaya tərcümə edərək onun
kütləvi nəşrinə nail olub. Sonralar media və
kommunikasiya problemlərinə dair vəsaitlər üzərində
işləyən R.İsmayılov əsas müəlliflərindən
olduğu "Mətbuatda
reklam" və "Pablik rileyşnz" kitablarını
çap etdirib. Həyata təzə vəsiqə
almış "Yeni nəsil" Jurnalistlər Birliyinin ilk
addımlarının atılmasında, onun bir çox layihələrinin
reallaşmasında Arif Əliyevlə çiyin-çiyinə
çalışıb.
Bu gün Rafiq müəllim ölkənin nüfuzlu və
peşəkar naşirlərindən biri kimi tanınır. Təbii ki,
bu, ilk növbədə onun rəhbərlik etdiyi
"Altunkitab" nəşriyyatının məhsullarının
məzmun və poliqrafik baxımdan yüksək standartlara
cavab verməsi ilə bağlıdır. Nəşriyyatın
uğurunda onun uşaq kitabları, dərsliklər, tədris
vəsaitləri və izahlı lüğətlər sahəsində
ixtisaslaşması da ciddi bir məqamdır. "Mütaliə mental xüsusiyyət deyil və
ailənin maddi vəziyyəti ilə bağlı olmur. Oxuculuq səviyyəsi, bir tərəfdən dövlət
siyasəti və təhsil konsepsiyası, digər tərəfdən
ailə ortamı ilə sıx əlaqəlidir" qənaətində
olan naşir R.İsmayılov bu cəmiyyətin maariflənməsi,
kitab oxuması, mütaliəyə könül verməsi
üçün daim ciddi yeniliklər edən, bunun
üçün müxtəlif təmənnasız layihələr
gerçəkləşdirən bacarıqlı menecerdir.
***
Adam var
ki, axar çayı keçmək üçün suyun
azalmasını gözləyir, adam da var
ki, onu adlamaq üçün gərəkli variantlar axtarıb
tapır. Təbiətcə zəhmətkeş, kreativ və
mübariz adam olan R.İsmayılov ikinci
yolu seçənlərdəndir. Onun həyatının
bütün uğurları, o cümlədən, bir
naşir-müəllif kimi geniş arenaya
çıxmasının əsas səbəbi budur. O,
günü-bugün də 8-10 saat kompyuter arxasında əyləşə
bilir, müəlliflərlə saatlarla ağır müzakirələr
aparır, ən yeni tərtibat proqramlarını mənimsəyir,
özü mürəkkəb cədvəl və qrafik dizaynlar
qurur, nəşriyyatın çapa gedən bütün
kitablarını diqqətlə gözdən keçirir, rəssam
və dizaynerlərlə yaradıcı diskussiyalara girir, Azərbaycan
dilinə aid alternativ dərslik və müəllimlər
üçün vəsaitlər yazır, bir leksikoqraf kimi
lüğətçilik işini davam etdirir, problem
mövzularda məqalələr yazır, teleradiolarda və
sosial şəbəkələrdə ana dili ilə
bağlı müzakirələrdə fəal iştirak edir. Ana dili qaydalarının mükəmməl bilicilərindən
biri kimi tanınır.
Müstəqillik dövründə orta məktəblərdə
geniş tədris olunan "Azərbaycan dili" (I-VII siniflər)
dərsliyinin əsas müəllifi olan Rafiq İsmayılov
ölkəmizdə yeni tipli tədris sisteminin
formalaşmasında ciddi rol oynayan mütəxəssislərdəndir. Onun dərslikləri
də ümumən yeni tədris fəlsəfəsindən, tədrisə
yeni yanaşmadan, yeni düşüncə sistemindən
qaynaqlanır. Bu sistemin əsas mahiyyəti
isə ondan ibarətdir ki, dərslik yalnız
oxuyub-yazmağı öyrətmək üçün deyil,
orta məktəbdə əsas məsələ şagirdin
müstəqil düşünə bilməsi və
düşündüyünü rahat ifadə etmək
bacarığına yiyələnməsidir. Bu mənada R.İsmayılovun orta
məktəbdə ana dilinin tədrisinə yeni yanaşma tərzi
neçə illərdir ki, Azərbaycan təhsilinə xidmət
edir, şagirdlərin dünyagörüşünü
düzgün istiqamətə yönəldir.
Düzdür, indi bizdə ümumən dərslikləri
çox tənqid edirlər, o cümlədən, ana dili dərsliklərinə
də iradlar bildirirlər. Burda haqlı məqamlar
da var. Amma fikrimcə, dərsliyin nə dərəcədə
yararlı olması birbaşa orta məktəbdə Ana dilini tədris
edənlərin rəyi ilə ölçülməlidir.
Bu mənada "Rafiq müəllimin Azərbaycan
dili dərsliyi milliliyi, vətənpərvərlik
duyğularını pafosdan, yersiz təmtaraqdan xilas edərək
daha səmimi, daha içdən yaşamağı balalara
aşılayır. Eyni zamanda, dünyəvilik,
müasir düşüncə, yeniliyə açıq olmaq,
cəmiyyətdə intellekt kimi formalaşmaq Rafiq müəllimin
dərsliklərinin aparıcı xəttidir. Mən müəlliməm. Şagirdlərimin
dünyagörüşünün inkişafı naminə
hansı mövzulara toxunmaq istəmişəmsə,
hamısını bu dərsliklərdə tapmışam"
deyən orta məktəb müəlliməsi Şəhla
Zahidovanın fikri mənim üçün çox
maraqlıdır. Adam bilavasitə
şagirdlərlə ünsiyyətdə olan müəllimin
dediklərinə inanmaya bilmir.
Bu gün
Təhsil Nazirliyinin orta məktəb dərsliklərinə bir
az fərqli yanaşması var, məzmun,
metodika, nümunələr və s. yenilənir. Dərslik işinə cəmiyyətin
tanıdığı səviyyəli ekspertlər cəlb
olunur. Nə yaxşı ki, tədrisə
sağlam münasibəti formalaşdıran, onu dəst-xəttə
çevirən mütəxəssislər arasında Rafiq
İsmayılov da var.
***
Ana dilinin tədrisinə və dil
qaydalarının təbliği işinə ciddi töhfələr
vermiş R.İsmayılov tanınmış leksikoqraf kimi çoxsaylı
izahlı lüğətlərin və monoqrafiyaların
müəllifidir. O, Azərbaycan dilinin elektron korpusunu
yaratmağa cəhd etmiş və bu sahədə konkret
addımlar atmış müasir düşüncəli
dilçi-alimdir. Lüğətlər bu korpusun
canıdır, ona görə R.İsmayılov lüğət
yaradıcılığına bu qədər zəhmət sərf
edir. Dediklərimizin sübutu kimi, bu gün media
işçilərinin də fəal (və pulsuz) istifadə
etdikləri azleks.az elektron lüğətlər toplusunda yer
almış lüğətlərin siyahısına baxmaq
kifayətdir: “Ədəbiyyatşünaslıq lüğəti",
"Dialektoloji lüğət", "Pedaqoji terminlər",
"Ərəb və fars sözləri lüğəti",
"Dastan leksikası", "Tarix lüğəti",
"Dil və ədəbiyyat", "Jurnalistika terminləri",
"Azərbaycan diinin izahlı lüğəti" (4
cildlik), "Coğrafiya terminləri", "Məsəllər,
deyimlər", "Məktəblinin izahlı lüğəti",
"Frazeologiya lüğəti" və s. Bu lüğətlərin
hər birinin xüsusi proqramla yazılması və internetə
yüklənməsi birbaşa R.İsmayılovun xidmətidir.
Bir naşir kimi də, redaktor və müəllif
kimi də Rafiq müəllimin ən bəyənilən cəhəti
ciddiliyi, peşəkarlığı, nöqsanlara
qarşı barışmazlığı və güzəştə
getməməsidir. Birgə hazırladığımız
kitab və lüğətlərdə onun bu keyfiyyətlərinin
işə nə qədər böyük fayda verməsinin
şahidi olmuşam. Məsələn, "Azərbaycan dilinin
Frazeologiya lüğəti" üzərində işləyərkən
ifadələrin ən dürüst variantını tapana,
izahları müxtəlif mənbələrdən dəqiqləşdirənə
qədər bizimki bizə dəyib. Məsləhətə
dəvət etdiyimiz görkəmli alimlərin,
yazıçı və şairlərin tövsiyələrinə
həssaslığı da gözümdən qaçmadı.
Bu gərəkli və qiymətli lüğət üzərində
çalışdığımız üç il ərzində
ölkədə keyfiyyətsiz və başdansovdu
kitabların ortaya çıxmasının, nəşriyyatların
bu işə niyə göz yummasının səbəblərini
daha aydın dərk etdim. Bir naşirin kitaba abidə kimi
baxması çox vacibdir.
Rafiq müəllim həyatda da öz prinsipləri
olan adamdır, ciddi olduğu qədər də sadə və
səmimidir, pafosdan uzaqdır. Bir kimsədən təmənnası
yoxdur. Adamları yaxşı tanımağı bacarır. Hər
işdə ədalətli olmağa can atması onu ətrafdakıların
gözündə çox ucaldır. Dostlara da kifayət qədər
diqqətli və həssasdır. Çox vaxt dostların bir
yerə yığışması məhz Rafiq müəllimin
təşəbbüsü olur.
Rafiq müəllim bu günlər 60 illik
yubileyini qeyd edir, ömrünün yetkinlik və müdriklik
çağını yaşayır. Belə
insanların var olması, yaşaması və bizim solğun
mühiti öz şölələri ilə
işıqlandırmaları vacibdir. Çünki bizim bir
toplum olaraq maariflənməmiz, cəmiyyəti irəli
aparmamız, səsimizi dünyaya çatdırmamız bu
şölələrin ətrafa daha çox işıq
saçmasından çox asılıdır.
Qulu MƏHƏRRƏMLİ
525-ci qəzet.- 2020.- 4 iyul.- S.14