“Azərbaycanın ən böyük sərvəti vətənpərvər insanlarıdır

ŞƏHRİZAD SÜLEYMAN: “DAHİ ƏDİBLƏRİMİZDƏN BƏHS EDƏN

KONFRANSLAR ƏRƏB TƏLƏBƏLƏRİN HƏDSİZ MARAĞINA SƏBƏ OLUR”

Həmsöhbətimiz Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Əbu-Dabi Universitetinin Beynəlxalq əlaqələr kafedrasının azərbaycanlı müəllimi, şərqşünas, tədqiqatçı, yazar Şəhrizad Süleymandır:

- Şəhrizad xanım, sizi bir qədər yaxından tanıyaq...

- Mən Bakı şəhərində, kimyaçı alimin ailəsində dünyaya gəlmişəm. Atam Tofiq Süleymanov kimya üzrə professor, üzvi kimyadan bəhs edən xeyli sayda elmi-metodiki kitabların müəllif idi. Dünyaya göz açandan ailədə bir neçə müəllimin olması, Bakının elmi, ədəbi mühiti, qonaq-qaralı evimizin əziz müsafirləri olan məşhur alimlərin müdrik, elmi söhbətləri həyata baxışımın, düşüncə tərzimin formalaşmasında mühüm rol oynayıb. Orta təhsilimi Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində, "Əl-İbdah" qızlar liseyində almışam. Liseyi bitirdikdən sonra Əcmən Universitetinin İctimai əlaqələr və media fakültəsinə daxil olmuşam. 2005-ci ildə Əcmən Universitetində ali təhsilimi başa vurduqdan sonra bir müddət Təhsil Nazirliyində məsləhətçi olaraq çalışmışam. 2007-ci ildə Əl-Şarika televiziyasında, "Ədəbi-dram verilişləri" redaksiyasında çalışmağa başladım və eyni zamanda, Əbu-Dabi Universitetində magistr təhsilimi davam etdirməyə qərar verdim. 2012-ci ildən isə bu ali təhsil ocağının beynəlxalq əlaqələr kafedrasında çalışıram.

Klassik Şərq ədəbiyyatının məşhur ustadlarından bəhs edən xeyli sayda məqaləm, araşdırmam müxtəlif ərəb ölkələrinin elmi dərgilərində, ədəbi qəzet və jurnallarında çap olunub. Ərəb aləmində məşhur olan "Zahrat əl-Xəlic" dərgisində mütamadi olaraq köşə yazılarım işıq üzü görür.

- Necə oldu ki, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə köçdünüz?

- Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə ailəlikcə köçməyimizin səbəbkarı məhz rəhmətlik atam olub. 1994-cü ildə Milli Elmlər Akademiyasında çalışan rəhmətlik atama Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindən iş təklifi gəldi. Şarjah əmirliyinə müqavilə əsasında işə dəvət olunan atamla 1994-cü ilin sonlarına yaxın Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə köçdük.

- BƏƏ daha çox qadağalar ölkəsi kimi xarakterizə olunur. Bəs əslində necədir?

- Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri islam ölkəsi olmasına baxmayaraq qonaqpərvərlik, təhlükəsiz birgə yaşam, tolerant mühit, qədim Şərqlə zəki Qərbin vəhdətini özündə ehtiva edən və möhtəşəm qeyri-adilikləri ilə dünyanı heyrətləndirən modern müsəlman ölkəsidir. Yaxın Şərqin ən mühüm maliyyə və ticarət mərkəzi, eyni zamanda, dünyanın aparıcı turizm mərkəzlərindən biri olan BƏƏ digər ərəb və Şərq ölkələri ilə müqayisədə fərqli mədəniyyətlərə, müxtəlif dini etiqadlara və dəyərlərə kosmopolit yanaşma nümayiş etdirən tolerant ölkə kimi də tanınır. Ölkədə məscidlərlə yanaşı kilsələrin, müxtəlif dini məbədlərin fəaliyyəti ümumilikdə BƏƏ cəmiyyətinin kosmopolit və tolerantlıq ruhundan xəbər verir. Məscidlər kimi kilsələrə, müxtəlif dini məbədlərə də yerli orqanlar tərəfindən maddi dəstəklər verilir, köməkliklər göstərilir. Müvəqqəti və ya daimi yaşayan əcnəbi vətəndaşların dini inanclarına, etiqadlarına, BƏƏ-də yaşayan müxtəlif xalqların adət-ənənələrinə hörmətlə yanaşılır. Müxtəlif etnosların, xalqların milli, dini bayramları, eləcə də toy-nişan, şadyanalıq mərasimləri özlərinə xas adət-ənənələrə uyğun qeyd edilir. Ölkədə yaşayan əcnəbi vətəndaşın gündəlik həyat tərzinə xas alışqanlıqlarına da heç bir qadağa yoxdur.

Yeri gəlmişkən onu da qeyd edim ki, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində, Şarjah əmirliyi istisna olmaqla, qeyri-müsəlmanlar üçün alkoqollu içkilərin alınması və istehlakı qanunla icazə verilir. Müsəlman olmayan şəxs yaşadığı əmirliyin yerli idarəetmə orqanına rəsmi müraciət etməklə alkoqollu içkilərin alınması və istehlakı üçün müvafiq icazə (içki lisenziyası) əldə edir ki, bu lisensiya ilə "azad sahə" adlandırılan xüsusi dükanlardan istədiyi içkiləri ala bilər. Lakin sərxoş vəziyyətdə ictimai məkanlarda düzgün davranış qaydası sərgiləməyən, habelə içkili halda avtomobil idarə edən şəxsi çox böyük məbləğdə cərimə və həbs cəzası gözləyir. Ümumiyyətlə, BƏƏ qanunların, ictimai qaydaların ciddi şəkildə riayət olunduğu ölkədir. Təhsil sahəsində çalışan əcnəbilər iş saatlarında etika, estetika və geyim kodeksi ilə bağlı qəbul edilən qaydalara mütləq şəkildə riayət etməlidirlər. İşdən kənar əcnəbi müəllim ürəyi necə istəyirsə geyinə və istirahət edə bilər.

- Uzun illərdir ölkəmizdən kənarda yaşayırsınız. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Azərbaycanla oxşar cəhətləri olduğu kimi, fərqli məsələlər də kifayət qədər çoxdur. Bu fərqliliklər sizdə necə assosiasiya olunur?

- Uşaq yaşlarımdan bu ölkədə yaşadığım üçün bizim üçün təmamilə fərqli, islami mədəniyyətin, dini-əxlaqi qayda-qanunların hakim olduğu və yerli adət-ənənələri, milli dəyərləri özündə ehtiva edən həyat tərzinə, müsəlman cəmiyyətinə xas fərqliliklərə zamanla alışmışam. BƏƏ-nin yerli əhalisi əsrlərdir gündəlik yaşam tərzlərində qədim adət-ənənələrini, dini, milli dəyərlərini, öz milli geyimlərini yaşadırlar. Onu da qeyd edim ki, yerli cəmiyyətdə yazılmamış qanunlar, əxlaqi davranışlar, dini qaydalar var və bu qanunlara əsrlərdir qəbilələr, tayfalar, əşirətlərdə kiçikdən böyüyə hər kəs əməl edir. Yerli bədəvi ərəblərdə ailədən olmayan kənar şəxsin qadına müraciət etməsi ayıb sayılır . Naməhrəm kişinin qadınla əl verib görüşməsi isə İslam dinində haram buyrulduğuna görə, qadının müraciətinə əsasən, ciddi cəza ilə nəticələnə bilər. Qəribə odur ki, hər bir qəbilənin özünün ləhcəsi, tayfadaxili qayda-qanunları, adətləri fərqlidir. Məsələn, ərəb qəhvəsi qonağa dolu fincanla təqdim olunmamalıdır. Fincana yarıdan az miqdarda qəhvə süzülməlidir. Əks halda bu qonağa qarşı ən böyük hörmətsizlik kimi qəbul olunur. Qəhvəni içib qurtardıqdan sonra təkrar içmək istəmirsinizsə, boş fincanı yüngülvarı çalxalamalısınız. Bu sizin qəhvə içmək istəmədiyinizi bildirən ən qədim yerli adətlərindən biridir.

- Ümumiyyətlə, kənardan baxanda Azərbaycan, Azərbaycan cəmiyyəti necə görünür?

- Yaşadığım ölkədən baxanda müsəlman dünyasının tərkib hissəsi olan Azərbaycan Şərqlə Qərbin qovşağında yerləşən, zəngin yeraltı və yerüstü təbii sərvətlərə malik, füsunkar təbiəti, rəngarəng iqlimi, qədim tarixi, mədəniyyəti, maddi-mədəni irsi, ləziz mətbəxi ilə məşhur ölkə kimi görünür. Azərbaycan cəmiyyətinə gəlincə, ölkəmizin ən böyük sərvəti onun qəhrəman, vətənpərvər, mərd və mübariz insanlarıdır. Bu gün Azərbaycan cəmiyyəti ağı qaradan, yaxşını pisdən, haqqı nahaqdan böyük ustalıqla seçir. Azərbaycan insanı cəmiyyətdə baş verən hadisələrə, ölkə əhəmiyyətli məsələlərə biganə qalmır.

- Necə oldu ki, ədəbiyyata, mediaya maraq göstərdiniz? Çünki bildiyim qədərilə valideynləriniz dəqiq elm sahəsi ilə məşğuldurlar.

- Dünyaya göz açandan ailədə elmə, ədəbiyyata, mənəvi dəyərlərə sayğı görmüşəm, hər gün valideynlərimin kitab, qəzet, jurnal oxunduqlarının şahidi olmuşam. Nəinki jurnalistikaya, bütövlükdə ədəbiyyata maraq göstərməyimdə rəhmətlik atamın misilsiz rolu olub. Atam kimyaçı alim olsa da, ədəbiyyatın – xüsusilə , poeziyanın vurğunu idi. Asudə vaxtlarında şəxsi kitabxanasında yer alan Azərbaycan və dünya klassiklərininən məşhur əsərlərini, tarixi romanları, müxtəlif poeziya nümunələrini mütaliə etməkdən hədsiz zövq alardı. Özünəməxsus intonasiyası, axıcı səs tembri ilə yığıncaqlarda, məclislərdə qəlbə yatımlı şeirlər səsləndirirdi. İlk oxucum, tənqidçim də atam olub.

- Siz həm də pedaqoqsunuz...

- İctimai əlaqələr və media fakültəsini bitirsəm, jurnalist olsam da, qismət elə gətirdi ki, valideynlərimin yolunu davam etdirdim. Artıq uzun illərdir, universitetdə müəlliməm. Yəqin ki, bu da taleyin mənə bəxş etdiyi bir iltifatdır...

- Bəs sizin üçün tərəzinin hansı gözü daha ağır gəlir: pedaqogika ya ədəbi yaradıcılıq?

- Əslində, müəllimlik özü də yaradıcı işdir. Ustad pedaqoqlara görə, dərs müəllimin əsəridir. Pedaqoq mütləq yaradıcı insan olmalı, keçdiyi hər bir dərsə yeni yazacağı bir əsər kimi baxmalıdır. Uğurlu pedaqoji fəaliyyətin əsasını təşkil edən əsas həlledici amil öz işini, peşəsini məhəbbətlə sevməkdir. Mən də universitet müəlliməsi olaraq, bir pedaqoq kimi öz isimi, məsləyimi sevirəm. Ədəbi yaradıcılıq isə, müəllifin qəlbinin sahillərinə sığmayan hisslərinin, daxili aləminin öz dünyası ilə mükaliməsi, fikir və düşüncələrinin risaləsidir.

- Şeirlərinizə nəzər salanda "Vətən" anlayışının qırmızı xətt kimi keçdiyini aydınca görmək olur...

- Hara getsəm də, harada olsam da xəzrisi, gilavarı ilə ruhuma sığal çəkən doğma şəhərim, badi-səbanın həzin titrəyişindən ilham alan mavi Xəzərim üçün qəribsəyirəm. Qoynunda dünyaya göz açdığım, ilk kövrək addımlarımı atdığım, suyunu içib, nemətini daddığım, acısı ilə kədərlənib, sevinci ilə qanadlanıb uçduğum, sevgisindən doymadığım Vətən məfhumu mənim aləmimdə müqəddəs, ülvi duyğudur.

Azərbaycan, ərəb və türk dillərində qələmə aldığım şeir, hekayə, esse, roman və xatirələrimin əksəri Vətənə olan həsrətimdən, ruhumda daşıdığım nisgilimdən qaynaqlanır.

- Ümumiyyətlə, Azərbaycanı BƏƏ-də tanıtmaq üçün hansısa layihə hazırlamısınızmı?

- Hər il, 28 may – Cümhuriyyət Günü ərəfəsində dərs dediyim tələbələr arasında "Mən Azərbaycan haqqında nə bilirəm?" mövzusunda inşa müsabiqəsi keçirir, fərqlənən tələbələrə müxtəlif hədiyyələr, milli atributlarımızı özündə əks etdirən suvenirlər, ölkəmizlə bağlı ərəb, ingilis dilində kitablar təqdim edirəm. Zəngin və qədim tarixi keçmişi olan Azərbaycan ədəbiyyatının təbliği sahəsində də universitet xətti ilə müxtəlif tədbirlər təşkil edirəm. Şərqin ədəbi-fəlsəfi sənət məbədinin fövqəl-düha memarlarından olan və dərin məzmunlu poetik əsərləri ilə Şərq ədəbiyyatına öz möhürlərini vuran dahi klassiklərimiz, mütəfəkkirlərimiz – Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, İmadəddin Nəsiminin həyat və yaradıcılıqlarından bəhs edən konfranslar, elmi diskussiyalar ərəb tələbələrin, müəllim-professor heyətinin hədsiz marağına səbəb olur.

Qeyd edim ki, uzun illərdir, Qarabağ həqiqətlərinin əsl mahiyyətinin əcnəbi və ərəb tələbələrə, ziyalı kontingentə çatdırılması yolunda bir qarabağlı kimi yorulmadan çalışıram. Əzəli torpağımız olan Qarabağın qədim tarixi, ötən əsrin sonlarında erməni qəsbkarları tərəfindən işğal olunması, Azərbaycanın qan yaddaşının ən kədərli səhifəsi olan Xocalı soyqırımı, mənfur düşmənlərimizin əliyalın, məsum vətəndaşlarımıza qarşı törətdiyi vəhşiliklər barədə çıxışlar edir, münaqişənin gerçək səbəbləri, ağır nəticələri haqqında tarixi, xronoloji faktlarla tələbələrə ətraflı məlumat verirəm.

Ən yeni layihəm isə Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin nüfuzlu “Əl-Bəyan” qəzetinin redaktoru, tanınmış jurnalist Marvat Əbdulkərim ilə birgə hazırlayacağımız layihədir. Məqsədimiz ərəb dünyasında Azərbaycanın zəngin tarixinin və mədəniyyətinin təbliğidir.

- Ən uğurlu hesab etdiyiniz şeiriniz, yazınız hansıdır?

- Qələmə aldığım hər şeirim, yazım zəhmətimin, alın tərimin, yorğun günlərimin, yuxusuz gecələrimin bəhrəsidir. İstər nəsr, istərsə də nəzm olsun oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılananda yuxusuz gecələrimin yorğunluğunu, çəkdiyim əziyyəti unuduram. Üzərində çalışdığım, zəhmət çəkdiyim əsərlərin, şeir nümunələrinin hər biri mənim üçün əzizdir, əvəzsizdir. Şəhrizad imzasını ərəb oxucusuna sevdirən bir neçə kitabım var. “Əl-mar-a vul hob” (“Qadın və sevgi”) və “Mədinətil riyah” (“Küləklər şəhəri”) adlı kitablarım mənə uğur və oxucu sevgisi qazandırıb.

- Müasir şair və yazıçılarımızdan kimlərlə tanışsınız, kimləri oxuyursunuz?

- Müasir ədəbiyyatımızın öncül nümayəndəsi, yüksək mədəniyyətə malik bir insan kimi xətrini çox istədiyim və əsərlərini sevə-sevə oxuduğum şair, yazıçı Rəşad Məcidlə tanışıq. Onun yaradıcılığı ilə tanışlığım isə sırf təsadüf nəticəsində olub. İllər öncə Rəşad Məcidin “Dəlicəsinə” kitabını BƏƏ-yə gələn tanışım hədiyyə gətirmişdi. Kitabı oxudum və “Dəlicəsinə” məndə xoş təəssürat yaratdı. Rəşad Məcidin şeirləri də mövzu, janr, fikir və məntiqin aydınlığı, üslub, yanaşma, bədii təsvir vasitələri, həyata, оnun tələblərinə dərindən bağlılıq, səmimi duyğular baxımından qəlbə yatımlıdır.

Mirmehdi Ağaoğlu, Fərid Hüseyn, Şərif Ağayar və digərlərinin müxtəlif səpkili yaradıcılıq nümunələri ilə də

- Bəs ümumilikdə dünya ədəbiyyatında necə?

- Cübran Xəlil Cübran, Kafka, Flober, Tolstoy, Kamu, Borxes, Markes, Dostoyevski, Əmin ər-Reyhani, Maşadu de Asis və b. zövqlə mütailə edirəm.

- Kimi özünüzə kumir, müəllim hesab edirsiniz?

- Qazandığım uğurlarda öncəliklə valideynlərimin, ailəmin, daha sonra müəllimlərimin zəhməti, əziyyəti böyükdür.

Ədəbiyyatda kumirim - modern Şərq ədəbiyyatının qüdrətli ustadlarından biri olan, “XX əsr ərəb şeir cəmiyyətinin rəhbəri” diplomat-şair, filosof, ədib Nizar Qəbbanidir.

- Koronavirus pandemiyası bütün dünyanı bürüyüb. Bəs virusun sizə, həyat tərzinizə, yaradıcılığınıza hansısa təsiri olubmu?

- Dünyanı cənginə alan COVID-19 pandemiyası yaşadığım ölkədən, BƏƏ-dən də yan keçmədi. Virusun yayılmasının qarşısını almaq məqsədilə martın 1-dən etibarən, məktəbəqədər hazırlıq, orta və ali təhsil müəssisələrinin fəaliyyəti dayandırıldı və dərhal distant təhsilə keçildi. İyul ayının əvvəlindən ölkədə pandemiya ilə bağlı qadağalarda yumşalmalar səbəbilə artıq təhsil işçiləri (şagird və tələbələr istisna olmaqla) əvvəlki iş ahənglərinə qayıdırlar. Düzünü desəm, video formatlı təlimə, onlayn dərslərə alışsam da, universitetimiz, iş yoldaşlarım, yaxın rəfiqələrim və tələbələrimlə canlı ünsiyyət üçün çox darıxırdım.

Dünyanı cənginə alan bu pandemiya bəlası, tətbiq olunan sərt karantin rejimi, qadağalar gündəlik həyat tərzimi bir anda dəyişsə də, mövcud qaydalara və həyati vacib tövsiyyələrə maksimum dərəcədə əməl edərək çətinliklərin öhdəsindən gəlməyə müvəffəq oldum.

Yaradıcılığa gəlincə, yaradıcı insan üçün fərq etmir, düşdüyü ağır situasiyada, ən çətin şəraitdə belə özünü toparlayır, yazıb-yaradır.

- Hansı fəaliyyət planlarınız var?

- Qeyd etdiyim kimi, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin nüfuzlu “Əl-Bəyan” qəzetinin redaktoru, tanınmış jurnalist Marvat Əbdulkərim ilə birgə Azərbaycanın zəngin tarixinin və mədəniyyətinin təbliği ilə bağlı layihəyə üzərində çalışırıq. Yaxın gələcəkdə bu layihə çərçivəsində ərəb dünyasının aparıcı mətbu orqanlarında silsilə məqalələr işıq üzü görəcək. Ərəb oxuculara Şərqin böyük alim və mütəfəkkirləri Nəsrəddin Tusi, Bəhmənyar, Bakuvi, Ağ Şəmsəddin, Mir Mövsüm Nəvvab, Qütbəddin Şirazi, Qətran Təbrizi, Əkmələddin Naxçivani, Yəhya Təbrizi, Fəthullah Şirvani, İbrahim Gülşəninin həyat və yaradıcılığı haqqında ətraflı məlumat veriləcək. Bundan əlavə, ədəbiyyatşünaslıqla bağlı ərəb dilində irihəcimli tədqiqat əsəri üzərində çalışıram. Yerli qadın dərgisi üçün həftəlik köşə yazıları yazıram. Bir sözlə, görüləcək işlər, yeniliklər çoxdur.

Cavid QƏDİR

525-ci qəzet.- 2020.- 18 iyul.- S.17.