Şəxsiyyət meyarı və vətəndaş
amalı ilə
Timuçin
Əfəndiyev haqqında
Şəxsiyyəti,
ləyaqəti, istedadı və sadəliyi ilə
böyük hörmət və nüfuz qazanan, xalqına və
vətəninə qəlbən bağlı olan, həyatının
faydasını faydalı və mənalı əməllərdə
taparaq bütövlükdə xalqının tərəqqisinə,
təhsilinə böyük töhfələr verən hər
bir insanla təkcə öz ailəsi, şəcərəsi
deyil, bütün ictimaiyyət qürur duyur, fəxr edir. Zaman-zaman belə işıqlı şəxsiyyətlər
xalqın güvənc yeri olmaqla, həm də millətin
adını bütün dünyaya tanıdır. Azərbaycanımızın haqq səsini, dünya
ictimaiyyətinə çatdırır. "Qurani-Kərim"də
deyilir ki, "kimə hikmət bəxş edilmişsə, ona
çoxlu xeyir, əbədi səadət verilmişdir".
Xalqımız dəyərli ziyalıları ilə
həmişə fəxr duymuş, onları milli sərvəti
saymışlar. Görkəmli alim, Əməkdar
elm xadimi, Əməkdar incəsənət xadimi, filologiya
üzrə elmlər doktoru, professor Timuçin Əfəndiyevin
adı təkcə respublikamızda yox, onun hüdudlarından
kənarda da elmi ictimaiyyətə yaxşı
tanışdır. Yaradıcı
ömrünün böyük hissəsini elm, təhsil və
mədəniyyətin inkişafına həsr etmiş professor
Timuçin Əfəndiyev onlarla dəyərli tədqiqat əsərinin,
dərsliyin, yüzlərlə məqalənin müəllifidir.
O, respublikamızda və dünyanın əksər ölkələrində
nüfuzlu elmi-nəzəri konfransların
iştirakçısı olmuş, Azərbaycan ədəbiyyatı,
mədəniyyəti və incəsənəti mövzusunda
mühazirələr oxumuşdur. Təbii ki,
onun bioqrafiyası da düşdüyü mühitlə istiqamətlənir.
Professor Timuçin Əfəndiyev əsil-nəcabətli
bir nəslin ocağında dünyaya gəlib, pərvəriş
tapıb. Dünyaşöhrətli xalq yazıçımız
İlyas Əfəndiyevin ailəsində dünyaya göz
açmaq, böyümək Timuçin müəllimin
özünün də etiraf etdiyi kimi onun bir şəxsiyyət,
yaradıcı insan kimi formalaşmasında böyük rolu
olub: "Mən həmişə yaradıcı mühitlə
təmasda olmuşam, yaradıcı ab-hava ilə nəfəs
almışam. Azərbaycanın ən görkəmli,
tanınmış sənət xadimlərini -
yazıçılarımızı, ədəbiyyatşünaslarımızı,
teatr xadimlərimizi, müğənniləri, rəssamları
evimizdə tez-tez görərdim. Onların
maraqlı söhbətlərini indi də xatırlayıram və
bu, mənim dünyagörüşümün formalaşmasına
təsir göstərib. Bu, mənim həyatda
nail olduğum itirilməz qazancımdır".
1968-ci ildə
Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq
fakültəsini bitirən Timuçin Əfəndiyev 1969-cu
ildə Milli Elmlər Akademiyasının Nizami adına
Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasına daxil olur. 1972-ci ildə "Hüseyn Cavidin
yaradıcılığı" mövzusunda müvəffəqiyyətlə
namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsinə
layiq görülmüşdür. Elə həmin
ildən də T.Əfəndiyev Ədəbiyyat İnstitutunda
elmi katib vəzifəsində
çalışmışdır. Sonralar "Romantik
dramaturgiyada tarixilik və bədiilik" mövzusunda doktorluq
dissertasiyası müdafiə edir, 1987-ci ildə isə
professor elmi adına layiq
görülür.
1977-ci ildən taleyini Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət
və İncəsənət Universitetinə bağlayan
Timuçin Əfəndiyev baş müəllim, dosent,
professor və dekan vəzifəsində
çalışıb. 1987-ci ildə həmin universitetə rektor
təyin edilir. Görkəmli alimin yüksək
idarəçiliyi və elmi-təşkilati fəaliyyəti
dövründə bu sənət ocağı böyük bir
inkişaf yolu keçib. Rektor təyin olunduqdan sonra ciddi
reformalar aparıb, əvvəllər 3 ixtsasda fəaliyyət
göstərən 3-cü dərəcəli kiçik bir
institut respublikada BDU-dan sonra ilk universitet statusu alan
təhsil ocağına çevrilib. Onun təşəbbüsü
sayəsində universitetdə az müddət
ərzində 32 ixtisas açılıb.
Onun ədəbiyyata, teatr tənqidinə, dramaturgiyaya və
mədəniyyətin konseptual problemlərinə həsr
edilmiş elmi-nəzəri məqalələri yüksək
peşəkarlıqla yazılıb. Professor Timuçin
Əfəndiyevin yaradıcılıq diapazonu genişdir.
O təkcə ədəbiyyatşünas və ədəbiyyat
nəzəriyyəçisi kimi yox, həm də sənətşünas
alim kimi də səmərəli fəaliyyət göstərir.
Onun musiqi sənəti,
xoreoqrafiya, təsviri sənət, kino və ekran sənətləri,
rəssamlıq, kulturologiya sahəsindəki miqyaslı
araşdırmaları da yetərincədir. O, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı
və sənətşünaslığında xüsusi yeri və
çəkisi olan professional tədqiqatçıdır.
Alimin müxtəlif illərdə
çapdan çıxmış "Hüseyn Cavidin ideyalar
aləmi" (1985), "Romantik dramaturgiyada tarixilik və bədiilik"
(1999), "Azərbaycan dramaturgiyasında metodlar" (2002),
"Azərbaycan mədəniyyəti və İncəsənəti"
(2003), "Azərbaycan tetar tarixi" (2009), "Mədəniyyətdə
tarixilik və müasirlik" (2011), "Hüseyn Cavid: ideal həqiqət
axtarışı" (2013), "İllərin izi ilə"
(2015), "Romantizm: təşəkkülü, problemləri,
şəxsiyyətləri" (2020) və s. əsərləri
yüksək nəzəri səviyyəsi və elmi yeniliyi ilə
seçilir.
Timuçin Əfəndiyevin "Azərbaycan
dramaturgiyasında metodlar" fundamental tədqiqatında
tarixilik və müasirlik, bədii zaman və romantik qəhrəman,
mühit və şəxsiyyət kimi estetik problemlər
H.Cavidin və C.Cabbarlının romantik dramlarının
kontekstində təhlil edilir. "Azərbaycan
dramaturgiyasında metodlar" dram tariximiz, XX əsrin birinci
dönəminin ədəbi prosesi və bir bədii metod kimi
romantizm haqqında yazılmış sanballı monoqrafik tədqiqat
əsəridir. Alimin "Mədəniyyətdə
tarixilik və müasirlik" monoqrafiyası Azərbaycan mədəniyyəti
və incəsənəti tarixinə, nəzəri problemlərinə
həsr edilmişdir.
Timuçin Əfəndiyevin "Azərbaycan mədəniyyəti
və incəsənəti" monoqrafiyası teatr sənəti,
musiqi sənəti, memarlıq, təsviri sənət, heykəltəraşlıq,
kino sənəti, miniatür sənət sahələrinin
tarixi və inkişaf mərhələlərini əks etdirən
ensiklopedik səciyyəli fundamental bir kitabdır. Bu ensiklopedik
monoqrafiyanın dəyərli cəhətlərindən biri də
budur ki, əsərdə mədəniyyətimizin inkişaf mərhələlərinə
tarixi-fəlsəfi nəzər salınır. Alimin "Hüseyn Cavidin ideyalar aləmi"
kitabında Cavid dramaturgiyasının estetik problemlərindən
bəhs olunur. Monoqrafiyada Cavid romantizminin ideya-bədii
prinsipləri, bu dramaturgiyanın janr və üslub xüsusiyyətləri,
Cavid dühasına xas olan fəlsəfi kamillik və poetiklik
və s. əsas keyfiyyətlər əhatəli tədqiqat
obyektinə çevrilmişdir. Mərhum tənqidçi
Nadir Cabbarov bu tədqiqat əsərini "müasir
cavidşünaslığın səviyyəli ədəbi
faktı" kimi dəyərləndirmişdir.
İstedadlı ədəbiyyatşünas alimin
"Romantik dramaturgiyada tarixilik və bədiilik" əsərində
isə Azərbaycan ədəbiyyatının ədəbi-bədii
cərəyanlarından olan romantizmin dramaturgiyadakı təzahür
formaları tədqiq edilir. Əsərdə
romantik dramaturgiya tarixilik və bədiilik problemi kontekstində
aşkarlanır.
Professor
Timuçin Əfəndiyevin bu yaxınlarda çapdan
çıxmış "Romantizm: təşəkkülü,
problemləri, şəxsiyyətləri" monoqrafiyası
(Bakı, Azərnəşr, 2020) dünya mədəniyyəti
və ədəbiyyatında mühüm yer tutan romantizm
probleminə həsr olunub. Araşdırılan mövzu ilə
bilavasitə bağlı olaraq romantizm ədəbi cərəyanının
bütün yönlərinə - romantizmin yaranması,
formalaşması, dünya ədəbiyyatındakı yeri,
ayrı-ayrı xalqlarda keçdiyi inkişaf yolu və problemləri,
nəzəri məsələləri, estetik
funksionallığı, Azərbaycan bədii düşüncəsindəki
yeri və mövqeyi, fəlsəfi əsasları, milli
romantizmdə türkçülük, islamçılıq,
vətən, millət, hürriyyət və s. problemlərin
təhlilinə və şərhinə xüsusi diqqət
yetirilib: Tədqiqat əsərinin elmi əhəmiyyətini təmin
edən əsas məziyyətlərdən biri müqayisəli
təhlillər vasitəsilə romantizmin elmi özəlliklərinin
ümumi mənzərəsini verməkdir.
Professor Timuçin Əfəndiyev yaradıcı fəsaliyyəti
dövründə hər zaman mətbuatla təmasda olmuş,
qəzet və jurnallarla yaxından əməkdaşlıq
etmiş, elmi-nəzəri və publisistik məqalələr
yazaraq çap etdirmişdir. Yüksək elmi-nəzəri
hazırlıq, dünya ədəbiyyatına və mədəniyyətinə
dərindən bələdlik, analitik təhlil mədəniyyəti,
intellektuallıq və təfəkkür
orijinallığı professor Timuçin Əfəndiyevin təhlil
üsulu üçün çox səciyyəvidir. Nəzəri ümumiləşdirmə aparma
bacarığı bu məqalələrə xüsusi elmi siqlət
verir. Onun bir sıra ictimai məzmunlu məqalələri
əsl vətəndaşlıq amalı mövqeyindən
yazılmış, dövlətçilik və azərbaycançılıq
ideyalarının tərənnümünə həsr
edilmişdir. Onun məqalələri
içərisində səfər təəssüratları
da xüsusi yer tutur. O, bir sıra xarici ölkələrdə,
o cümlədən, Türkiyə, Sankt-Peterburq, Fransa, Amerika,
London, Misir və s. ölkələrdə Azərbaycan ədəbiyyatını,
mədəniyyət və incəsənətini ləyaqətlə
təmsil etmişdir.
Professor Timuçin Əfəndiyevin müasir təhsilin
problemlərinə həsr etdiyi məqalələri də
aktuallığı, əhatəli təhlil və obyektiv
müəllif mövqeyi ilə seçimlənir. Onun mədəniyyət təhsilində
abituriyent
seçimi qaydalarına, Bolonya təhsil sisteminin tətbiqi
xüsusiyyətlərinə, bütövlükdə təhsil
sahəsindəki inkişaf prosesinə aid irəli
sürdüyü fikir və mülahizələri elmi-pedaqoji
baxımdan diqqəti cəlb edir. Müəllifə
görə müasir təlimin əsas vəzifəsi demokratik
ruhlu, müstəqil düşüncəli, yüksək biliyə
və milli-mənəvi dəyərlərə yiyələnmiş
gənc mütəxəssislərin hazırlanmasıdır.
Azərbaycanın görkəmli dövlət, ictimai,
elm, ədəbiyyat, mədəniyyət xadimləri,
yazıçıları və tanınmış
ziyalıları professor Timuçin Əfəndiyevə məqalələr
həsr ediblər. Akademiklər Azad Mirzəcanzadə, Kamal Talıbzadə,
Tofiq Köçərli, Fuad Qasımzadə, Teymur Bünyadov,
Vasim Məmmədəliyev, Əhliman Əmiraslanov, Kamal
Abdulla, xalq yazıçıları Anar, Hüseyn Abbaszadə,
xalq şairi Qabil, xalq rəssamı Ömər Eldarovun və
digər müəlliflərin Timuçin Əfəndiyev
haqqındakı ürək sözləri, onun cəmiyyətimizin
mənəvi həyatındakı xidmətləri,
bütöv şəxsiyyəti, vətən sevgisi, alicənablığı,
xeyirxahlığı, vətəndaş-alim və yüksək
mədəniyyətli ziyalı rəhbər kimi ali keyfiyyətləri
sərgilənir. Bəzi fikirlərə diqqət yetirək:
Timuçin Əfəndiyev qeydsiz-şərtsiz o
adamlardandır ki, onlar əllərində nurlu çıraq
tutmuşlar; bu nurlu çıraq milli və dünya mədəniyyətinə
bilik, gözəllik və məhəbbət bəxş edir.
Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasına rektor təyin edilən
professor Timuçin Əfəndiyevin rəhbərliyi ilə təhsil
müəssisəsinin maddi-texniki bazası genişlənmiş,
istedadlı mütəxəssislər, peşəkar
professor-müəllim heyəti tədris müəssisəsinə
cəlb edilmişdir. Respublikada ilk dəfə olaraq Qəmər Almaszadə
adına Beynəlxalq Rəqs Müsabiqəsinin təşkil olunması
və müsabiqədə 2016, 2018-ci illərdə
dünyanın 12 ölkəsindən 324 nümayəndənin
iştirakı təkcə təhsil ocağının deyil, həm
də ölkəmizin mədəniyyət tarixində
mühüm hadisələrdən biri oldu. Bu illərdə
akademiya Avropa İncəsənət Universitetləri
Liqasına üzv seçilib. Akademiyanın rektoru,
professor Timuçin Əfəndiyev Moskva Dövlət
Xoreoqrafiya Akademiyası, Y.Vaqanova adına Rus Baleti Akademiyası, Moskva Dövlət
Mədəniyyət İnstitutu, Qazaxıstan Dövlət
Xoreoqrafiya Akademiyası, Belarus Dövlət Mədəniyyət
və İncəsənət Universiteti, Pekin Rəqs
Akademiyası və s. təhsil müəssisələri ilə
əməkdaşlığa dair sazişlər imzalayıb. Təhsil
müəssisəsində dünyanın məşhur balet
ustası və xoreoqraflarının ustad dərsləri təşkil
olunub. Onun elmi rəhbərliyi sayəsində
onlarla gənc sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə
və elmlər doktoru alimlik dərəcəsi almaq
üçün uğurla dissertasiya müdafiə ediblər.
Professor Timuçin Əfəndiyevin adı təkcə
respublikamızda deyil, onun hüdudlarından kənarda da elm
adamlarına və oxuculara yaxşı tanışdır. O bir ziyalı olaraq
daşıdığı alim adını daim yüksək
tutan, tutduğu vəzifələrin öhdəsindən
layiqincə gələn, işlədiyi kollerktivdə və
ictimaiyyətdə böyük hörmət qazanan şəxsiyyətdir.
Bir şəxsiyyət kimi Timuçin müəllimi
səciyyələndirən əsas cəhətlərdən
biri insanlara təmənnasız xidməti,
xeyirxahlığı, prinsipiallığı, obyektivliyi və
sözü üzə deməsidir. İllərdir
ki, professor Timuçin Əfəndiyevlə
çiyin-çiyinə çalışdığımdan
onun necə obyektiv və tələbkar rəhbər
olduğuna yaxşı bələdəm. O, qürurlu
şəxsiyyət, vətənkeş, millət və
dövlət təəssübkeşidir, xalqını sevən
vətəndaş ziyalıdır.
Xalq
yazıçısı Natiq Rəsulzadə Timuçin Əfəndiyevə
həsr etdiyi "Ocaq istisi... sönməz məşəl"
məqaləsində yazır: "İnsan dünyaya göz
açdığı gündən onun ömür kitabı
da yaranır. Hər kəsin gördüyü iş,
acılı-şirinli həyat yolu bu kitabın səhifələrini
yaradır. Bu ömür kitabından gözdən-könüldən
uzaq düşüb məhv olanları, yaddaşlarda
özünə yer tapmayanları da olur, ürəklərdə
əbədi yuva salıb, sətir-sətir oxunanları da...
Timuçin Əfəndiyevin ömür kitabı da müasir
və gələcək nəsillərə də örnək
ola biləcək bir kitabdır. Onun ömür kitabını "vərəqləyəndə"
həmişə xəyallarım keçmişin - heç
vaxt sönməyəcək sənət məşəlinin
işığına qərq olmuş qaranlıqları gəzir.
Bu qaranlıqlarda keçmişdən bu günə
doğru gələn yollara nur saçmış bir məşəl
də alovlanır. Bu, İlyas Əfəndiyevin
yandırdığı məşəldir ki, onun
işığından çoxları pay götürüb.
Amma Timuçin müəllimin ziyalandığı bu məşəl,
qızındığı bu ocaq sadəcə pay deyil, həm
də atanın övladına yadigar qoyduğu, etibar etdiyi əmanətdir".
Professor Timuçin Əfəndiyev
mədəniyyətimizin inkişafındakı xidmətlərinə
görə "Əməkdar incəsənət xadimi",
elm sahəsindəki xidmətlərinə görə
"Əməkdar elm xadimi" fəxri adları və
"Şöhrət" ordeni ilə təltif edilib. 2015-ci
ildə Azərbaycan təhsilinin inkişafındakı xidmətlərinə
görə o, "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri
diplomu" ilə təltif edilib. Timuçin
Əfəndiyev 2004-cü ildə "Humay" və Akademik
Yusif Məmmədəliyev adına mükafatlara, 2005-ci ildə
isə Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının
Qızıl Medalına layiq görülmüşdür.
2013-cü ildə isə Beynəlxalq Humanitar Avropa-Asiya
Akademiyasının həqiqi üzvü
seçilmişdir. 50 ildən
artıqdır ki, bu görkəmli alim bir ədəbiyyatşünas, sənətşünas,
təşkilatçı rəhbər və mədəniyyət
xadimi kimi xalqına xidmət etməkdədir. Elmimizin, mədəniyyətimizin
inkişafında yorulmadan fəaliyyət göstərən
görkəmli alim, Əməkdar elm xadimi, professor Timuçin
Əfəndiyevin bu gün doğum günüdür. Elmi fəaliyyətə
və təhsilə həsr olunub bu ömrün 50 ili. O, həmişə
olduğu kimi bu gün də əzmlə
çalışır. Gənc nəslin maariflənməsi,
elmin tərəqqisi, təhsilin və mədəniyyətin
inkişafına yorulmadan xidmət edir. Hesab edirəm ki, onun ən
yüksək, ən ali mükafatı ictimaiyyətdə və
istedadlı gənc nəsillərə dayaq olub yetişdirdiyinə
görə hər yerdə adının hörmətlə
çəkilməsidir. Hörmətli Timuçin müəllimi
yubileyi münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik
edir, ona uzun ömür, cansağlığı və yeni-yeni
yaradıcılıq uğurları arzulayıram.
Vəfa Xanoğlan
525-ci qəzet.- 2020.-
21 iyul.- S.11.