“Yalanı daha rahat və utanmazcasına

deməyi bacaranlar çoxalıb”

RASİM MÜZƏFFƏRLİ: “ADAM VAR, PULU QƏLƏMDƏN ÇIXSA DA, YAZDIQLARI QƏPİYƏ DƏYMƏZ”

O, ötən əsrdə yaratdığı rok qrupu ilə musiqi tarixinə öz adını yazmağı, gördüyü işlərlə tamaşaçıların yaddaşında dərin izlər buraxmağı bacaranlardandır. İfa etdiyi musiqilər, yazdığı şeirlərlə yanaşı, onun müxtəlif dövrlərdə televiziya kanallarında apardığı özünəməxsus verilişləri də olduqca ürəyəyatımlı idi. Bir çoxları onu həm də məşhur “Rekviem” mahnısının bəstəkarı kimi də tanıyır.

Söhbət budəfəki müsahibimiz - bəstəkar, ifaçı, naşir, şair, telejurnalist Rasim Müzəffərlidən gedir. Fəaliyyəti çoxşaxəli, və rəngarəng olduğundan söhbətimiz də geniş alındı. Həmin söhbəti sizlərə təqdim edirik.

- Rasim müəllim, insanın öz gələcək həyatını müəyyənləşdirməsində onun ailəsi, təməli, şübhəsiz, mühüm rol oynayır. Siz necə bir ailədə, necə bir mühitdə böyümüsünüz?

- Ailəmiz haqda çox danışa bilərəm. Vaxtınızı çox almamaq üçün, sadəcə, bəzi faktları sadalayım. Atam iqtisadçı-jurnalist kimi uzun illər jurnal redaktoru işləyib. Mənim nə vaxtsa onun kimi naşirlik edəcəyimi, əminəm ki, təsəvvür etmirdi. Çünki aradabir kitablar üzərində işləsəm də, nə vaxtsa əsas peşəmin naşirlik olacağını heç mən özüm də ağlıma gətirməzdim. 1996-cı ildə atam vəfat edəndə, mən bank sahibi və “bərkgedən” iş adamı idim... Anam isə naşirliyimə həm şahidlik edib, həm dəstək olub. O, Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi, dilçi-alim olduğuna görə, redaktədə işim çətinə düşəndə, baş məsləhətçim idi. İki ildir, cismən anasızam. Sağlığında dilçilik üzrə onun iki elmi kitabını nəşr edə bildiyim üçün müəyyən təskinlik tapıram...

Ailədə üç uşaq olmuşuq. İndiki Hüseyn Cavid prospektində yaşamışıq və üçümüz də 20 nömrəli orta məktəbi bitirmişik. Mən orta məktəbin 4-8-ci siniflərində oxuyanda, həm də 16 nömrəli musiqi məktəbində tar üzrə beşillik təhsil almışam. Ailəmizdə ortancıl övlad olmuşam. Böyük qardaşım iqtisadçı-alim, kiçik bacım qəzet redaktorudur. Budur ki, yazı-pozu işi bizim bir növ ailəvi sənətimizdir.

Ata evimiz geniş və təmtəraqlı olmasa da, böyük kitabxanamız var idi. Biz rəflərinin sayı daim çoxalan elmi, bədii, ensiklopedik, iqtisadi, fəlsəfi, tarixi kitabların arasında böyümüşük. Kitaba qayğıkeş münasibət, onu “cırmaq, yazmaq olmaz” - uşaqlıqdan bizim adi qaydamız olub. Bir az böyüyəndən sonra, nə haqdasa mübahisə edəndə, kitaba istinad etmək, doğru cavabın arqumentlərini, sübutlarını kitabda axtarıb tapmaq bizim üçün ənənəvi hal idi. Biz tərbiyəni həm mehriban, səbirli və qayğıkeş valideynimizdən, əminli, əyləncəli və eyni zamanda, özünəməxsus ciddi əxlaq kodeksi olan “Dağlı məhəlləmiz”dən, azad ruhlu, amma olduqca tələbkar məktəbimizdən almaqla yanaşı, həm də zəngin və rəngarəng ev kitabxanamızdan almışıq. Atamın muğam oxuyanda, kitab rəfindən hansısa şairin kitabını götürüb, özünün bəyəndiyi, amma bizim hələ eşitmədiyimiz yeni bir qəzəli seçib oxuması da, sonradan anlayıram ki, onun tərbiyə üsullarından biri imiş. Bir əhvalat danışım. 10-12 yaşım olardı. Evə gələndə üst-başımdan görünürdü ki, dalaşmışam. Atam əvvəlcə bütün bədənimi yoxladı, əmin olandan sonra ki, ciddi xəsarətim yoxdur, məni sorğu-suala tutdu: harada dalaşmısan, ora niyə getmişdin, onlar neçə nəfər idilər, sən kiminlə idin, dava nəyə görə başladı, kim birinci vurdu, kim döydü, sonu necə bitdi, sizi görən oldumu və sairə. Mən də, qalib tərəf olduğuma görə, qürrələnə-qürrələnə hamısını danışdım, o cümlədən, davanın başlaması səbəbini də bir az şəstlə dedim: “Atamı söydülər, mən də vurdum!” Atam bütün xırdalıqları soruşub öyrəndi, cavablarımı səbirlə dinlədi, hərdən dodağı qaçdı, büruzə vermək istəməsə də, gülümsəmək istədiyini, danışdıqlarımdan razılığını hiss etdim. Ancaq söhbətin sonunda birdən qulağımın dibinə yumşaq, amma “yağlı” bir şapalaq ilişdirdi. Mən gözlərimi bərəldib təəccüblə ona baxanda dedi ki, “Bir də məni söydürmə!”

- Şəxsiyyət kimi formalaşmağınızda yaşadığınız məhəlləni müsbət amil kimi qeyd etdiniz. Amma tərbiyədən söhbət düşəndə, daha çox “küçə uşağın tərbiyəsini pozur” ifadəsini eşidirik. Sizdə bunun əksi olub?

- Tərbiyədə roluna görə, ailədən ailəyə, məktəbdən məktəbə fərq olduğu kimi, yəqin ki, küçədən də küçəyə fərq var. Doğulandan 30 yaşa qədər yaşadığım küçə keçmiş Nərimanov, indiki Hüseyn Cavid prospektidir. Bura Bakının “italyan həyəti” adlanan ənənəvi köhnə məhəllələrinə nisbətən böyük, “kvartal” adlanan məhəllələrdən ibarət, yeni salınmış, amma şəhərin tarixi mərkəzinə çox yaxın olan, ilk geniş prospekt idi. Bakıda “prospekt” adlanan çox küçə var. Amma tam adı ilə yox, sadəcə “Prospekt” deyilən təkcə bizim küçəmiz olub. Hətta xüsusi keyfiyyət ifadə edən “Prospekt uşağı” titulu da vardı. 60-70-80-ci illərdə Prospektin özünəməxsus ab-havası ilk növbədə məhəllələrdə hiss olunurdu. Biz 522-ci məhəllədə yaşayırdıq. Məhəlləmizin mühiti rəngarəng idi, seçim imkanı vardı. “7 şüşə”, ənzəli, yaxud futbol oynayanlara da qoşula bilərdin, ağaca yaxud dama dırmaşıb “dava-dava” oynayanlara da. Yeri gəlmişkən, həyətimizdə keçirilən “məhlə-məhləyə” futbol matçlarında Anatoli Banişevski və Rafiq Əlizadə kimi peşəkar futbolçular oynayanda, mən 10-12 yaşımda ağaca dırmaşıb şərhçilik etmişəm, sonralar isə hətta qapıçı da olmuşam... Söhbətgahın birində meyxana dinləyə bilərdin, digərində ictimai-siyasi mövzuda mübahisə. Hər yaş qrupu özündən daha yaşlıların himayəsində idi. Azyaşlılar ərköyün tərpənirdilər, çünki hamı onları qoruyurdu. Amma yaşca böyüklər yığışan yerə balacalar heç vaxt burunlarını soxmazdılar.

- Məhəllənizdə məşhur insanlar yaşayırdılarmı?

- Əksəriyyət orta təbəqəyə aid olsa da, kontingentimiz çox rəngarəng idi: dövlət məmurları, Mərkəzi Komitə katibi, ali və orta məktəb müəllimləri, ticarətçilər, sürücülər... Tanınmış ziyalılar da az deyildilər: akademik Bəkir Nəbiyev, yazıçı Cəmil Əlibəyov, şairlər Hikmət Ziya, Məstan Günər, qəzet redaktorları Ağababa Rzayev, Hidayət Zeynalov, Gennadi Qluşkov, professorlar Alı Alıyev, Qurban Yusifzadə... Məhəlləmizdə Tofiq kişi, Qulam Mirzə kişi kimi hörmətli ağsaqqallarımız, Təsadüf (adı belə idi) və “Yaşka Zver” (əsl adı Yaşar idi) kimi nüfuzlu gənclərimiz olublar. Allah hamısına rəhmət eləsin.

- Rasim müəllim, bəs nəslinizdə sizdən əvvəl bəstəkar, musiqiçi olubmu?

- Nəslimizdə peşəkar musiqiçi olmasa da, musiqi duyumu hamımızda olub. Atam tar çalmağı bacarırdı və xanəndələrin həsəd apardığı səviyyədə səsi, avazı, zənguləsi vardı. Anamın çox mülayim, hətta bir az yanıqlı avazı vardı. Amma nadir hallarda, böyük xahiş-minnətdən sonra və yalnız ən yaxın adamlarla olanda bir-iki ağız oxuyardı. Biz anamızın bayatı vəznində dediyi laylalarla, atamızın muğam üstündə oxuduğu qəzəllərlə böyümüşük. Bazar günləri günortalar Azərbaycan Radiosundakı “Muğam saatı” verilişini ailəliklə dinləyərdik. Ümumiyyətlə, mən hesab edirəm ki, muğamı və bayatını genləri ilə duymayan adam azərbaycanlılıqdan qismən məhrumdur.

- Necə oldu ki, siz uşaq vaxtından musiqi bəstələməyə başladınız? İlk bəstələrinizi xatırlayırsınızmı?

- Atam evimizə ilk dəfə pianino alanda mən 5 yaşındaydım. Qısa müddət ərzində özbaşına, yəni müəllimsiz, dərsliksiz, atam da, qardaşım da, mən də pianinonu fəth elədik. Amma bu işin üstünə daha çox düşən mən oldum. 6-7 yaşımdan başlayaraq, atam muğam oxuyanda, mən onu pianinoda müşayiət edirdim. Muğamda müşayiətin öz incəlikləri var, atam öyrədirdi. İlk musiqi “əsərlərimi” də elə o vaxtlar bəstələməyə başlamışam, “şeir” yazmaqla eyni vaxtda. 7 yaşımda bəstələdiyim və adını yekə-yekə “Ana süitası” qoyduğum musiqi pyesini də, “Bahar” adlı mahnımın musiqisini və sözlərini də yaddaşımda qorumuşam.

Bahar gəlir, bahar gəlir,

Nəğmə səsləri yüksəlir.

Nəğmə deyən bülbüllərdir,

Çəməndəki ağ qar deyil, güllərdir.

... Qaranquş xəbər verir

Baharın gəlişindən,

Ötüb nəğmələr deyir

Günəşin göylərə yüksəlişindən.

Oxuculara “xəlvət” bir işimi açıqlamaq istəyirəm. Hazırda arada vaxt tapıb üzərində işlədiyim mövzulardan biri də ailəmizin şəcərə ağacıdır. Bilirəm, xeyli gecikmişəm, bunu gərək Təvəkkül babamın sağlığında tərtib etməyə başlayaydım. Təəssüf ki, o vəfat edəndə mənim 14 yaşım vardı... Dedim, vaxtınızı çox almaq istəmirəm, amma təkcə uşaqlığımdan xeyli danışdım.

- Keçək tələbəlik illərinizə. Bildiyimiz qədəri ilə fəlsəfə fakültəsində təhsil almağınız atanızın təkidi ilə baş tutub. Hətta diplomunuzu aldıqdan sonra atanıza təqdim edib öz marağınızda olan sahəyə yönəlmisiniz. Atanızın istəyi ilə aldığınız bu təhsilin sizin üzərinizdə hansı müsbət və ya mənfi tərəfləri olub?

- Müsbəti mənfisindən qat-qat çox olub. O vaxt bizim ali məktəblərdə fəlsəfə fakültəsi yox idi. Moskva Dövlət Universitetinə (MDU) 1975-ci ildə daxil olub, 1980-də bitirmişəm. Amma atama zarafatyana təqdim etdiyim Universitet diplomu deyildi, müəllim kimi çalışa-çalışa 1985-ci ildə aldığım Fəlsəfə elmləri namizədi (indiki PhD) diplomu idi. Hər iki diploma görə, atama da, qardaşıma da, əksər müəllimlərimə də həmişə minnətdar olmuşam.

MDU-da təhsil, xüsusən fəlsəfə fakültəsində və xüsusən də 70-ci illərdə təhsil - ilk növbədə, maraqlı və dərin tədris proqramı, səmimi müəllim-tələbə münasibətəri, dolğun tələbə həyatı və tamamilə fərqli bir ictimai mühit deməkdir. Bizim dərsdə danışdıqlarımızı başqa fakültə tələbəsi küçədə danışsaydı, azı universitetdən qovulardı. Sovet siyasi sistemi bizim simamızda gələcək ideoloqlar yetişdirdiyinə görə, bizə tam sərbəstlik, fikir və hətta hərəkət azadlığı verilmişdi. Fakültə divar qəzetimiz məzmunca, bəzən, dissident “samizdat”larını xatırladırdı. İdeoloji ərköyünlüyümüzə bütün digər fakültələr qibtə edirdi.

Mən orta məktəbdə Azərbaycan bölməsində təhsil almışdım. Odur ki, rusca təhsil 1-ci kursda mənim üçün çox çətin idi. 2-ci kursa keçəndə dil problemi aradan qalxmışdı və 3-cü kursdan etibarən, artıq mən əlaçı təqaüdü alırdım.

- Amma ali təhsilinizi əla qiymətlərlə başa vursanız da, aspiranturaya qəbul ola bilməmisiniz.

- Bu hadisə məni çox sarsıtmışdı. Amma üstündən az bir müddət keçəndən sonra, bunu milli kimlik üzrə həyatın mənə verdiyi ilk və faydalı bir dərs kimi dəyərləndirməyə başladım... Təsəvvür edin, MDU-nu “əla” qiymətlərlə bitirmiş, ixtisas fənləri, dövlət imtahanları, diplom işi və hətta aspiranturaya qəbul üçün təqdim etdiyi referat işi üzrə bütün qiymətləri “əla” olan bir məzun, cəmisi 3-4 aydan sonra, eyni universitetdə, dönə-dönə “əla” qiymətlər aldığı ixtisas üzrə imtahan verir və bu dəfə “iki” (qeyri-kafi) qiyməti alır.

Bu, nə demək idi? Ya o demək idi ki, universitet mənə təhsil verməyib, mənim tələbə vaxtı aldığım bütün qiymətlər saxtadır və fakültənin bütün müəllimləri saxtakardırlar, ya da ki, aspiranturaya qəbul imtahanında mənə qarşı qərəz olub. Niyə məhz “iki”? Çünki rəqibim yox idi, mənə hətta “üç” (kafi) qiyməti verilsəydi, mən yenə aspiranturaya qəbul olunacaqdım, çünki aspiranturadakı o yer Azərbaycan üçün nəzərdə tutulmuşdu, mənim yekun qiymətlərimi nəzərə alaraq, bizim Təhsil Nazirliyimiz o yerə məni layiq bilmişdi.

“İki” qiymətinin yalnız bir səbəbi var idi - imtahan komissiyasının sədri Stepanyants soyadlı erməni əsilli bir “professor” idi və o, milli kimlik üzrə mənə “dərs” verib məni agah etdi ki, dünyada mənə, sadəcə azərbaycanlı olduğuma görə, qərəzli yanaşan bir etnos var...

- Musiqi istedadınızın və şeirlərinizdəki Vətən həsrətinin ana tərəfdən qarabağlı olmağınızla əlaqələsi varmı?

- Bu gün biz hamımız qarabağlıyıq. Çünki bu gün qarabağlılıq harada doğulmaqdan asılı deyil, bu, bir Azərbaycanlılıq məsələsidir. Və mənə elə gəlir ki, mən hətta Hondurasda doğulsaydım, yenə azərbaycanlı olardım.

Bir hissəm cənublu, bir hissəm qərbli,

Bir az aranlıyam, bir az da dağlı.

Alnıma qırışla yaz: "Bakı qəlbli",

Sinəm üstə qanla yaz: "Qarabağlı".

- Bir dəfə demisiniz ki, özünüzü peşəkar şair, musiqiçi və bəstəkar hesab etmirsiniz. Niyə? Düşünürsünüz ki, peşəkar bəstəkar hər an mahnı bəstələyə bilər?

- Peşəkar bəstəkar fasiləsiz mahnı bəstələməsə də, məncə, bu haqda gündə, nahar fasiləsi də daxil, azı 7-8 saat düşünməlidir. Digər tərəfdən, axı məsələnin maddi tərəfi də var. İnsanın əsas peşəsi - ona çörəkpulu gətirən sahədir. Bu mənada, bəstəkarlıq və ümumiyyətlə, bədii yaradıcılıq mənim əsas peşəm olmayıb. Bəzən buna təəssüflənirəm.

Amma digər tərəfdən o da var ki, peşəkar şair, bəstəkar, musiqiçi olmaq heç də həmişə yaxşı şair və ya əsl bəstəkar olmaq deyil. Adam var ki, pulu qələmdən çıxsa da, yazdıqları qəpiyə dəyməz. Adam da var ki, əsas peşəsi alim, həkim və ya mühəndis olsa da, yazdığı bircə dəftərlik bədii əsər onu əsl yazıçı kimi səciyyələndirir.

Peşəkarlıqdan söz düşmüşkən, yaradıcı insanların fəaliyyəti hazır qəliblərlə, diplomlarla, iş stajı və ya səhifə sayları ilə ölçülməməlidir. Əsas meyarlar - oxucunun, dinləyicinin, tamaşaçının, bir sözlə, cəmiyyətin o insanların əsərlərinə, birincisi, ayırdığı vaxt, ikincisi, verdiyi diqqət və üçüncüsü, ödədiyi qiymətdir.

- Zamanında yetərincə böyük rəğbət görmüş və geniş dinləyici kütləsi tərəfindən hələ də sevilən OZAN qrupu bu gün fəaliyyət göstərsə, qrupun üzvləri olaraq kimləri təsəvvür edərdiniz?

- Maraqlı sualdır. İmkan yaransaydı, yəqin ki, həm köhnə, həm də yeni üzvlərdən ibarət qarışıq bir heyət yığardım. Bəzi mahnılara ayrı-ayrı musiqiçiləri dəvət edərdim. Vokalda çoxsəsliliyi, aranjemanlarda sadəliyi saxlayardım. Amma təbii ki, musiqi sahəsindəki yeni texniki imkanlardan da faydalanardım.

Təəssüf ki, qrupumuzun üzvləri Çingiz Mustafayev və Qərib Bahadurov, habelə texniki direktorumuz Ramiz Nurbalayev və kommersiya direktorlarımızdan biri olmuş Elxan Kərimov bu dünyadan vaxtsız köçüblər. Allah hər birinə rəhmət eləsin...

Hazırda OZAN-ın mahnılarını ən çox və zənnimcə, ən yaxşı ifa edən, uşaqlıqdan bu mahnılarla böyüyən, qardaşım oğlu Araz İmanovdur. OZAN bu gün fəaliyyət göstərsəydi, ilk növbədə Arazı qrupda görmək istərdim, əlbəttə ki, əgər əsas peşəsi buna imkan versəydi. Ruhca OZAN qrupuna yaxın istedadlı gənc musiqiçilərimiz çoxdur: Emil Əfrasiyab, Emin Kərimi, Vüsal İsgəndərzadə, Hafiz Baxışlı, Han Beyli... Amma köhnə heyətdən peşəkar səhnədə qalan yeganə musiqiçi, zərb alətlərində Azərbaycanda hələ də “nömrə 1” olan OZAN-çı İsgəndər Ələsgərovu bir mahnılıq da yerindən tərpətməzdim.

- Çingiz Mustafayev şəhid olandan sonra onun xatirəsinə "Rekviem" mahnısını həsr etdiniz. Mahnıda müəllifin daxilindəki kədər açıq şəkildə hiss olunur. Amma özünüzdən də soruşmaq istərdim, sənət silahdaşınızın yoxluğu sizdə hansı izləri buraxdı?

- İtkilərin hərəsi bir cür ağırdır. Amma yaxın dostum, silahdaşım, həmkarım, şəhidim, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Çingiz Mustafayevin itkisinin mənim yaddaşımda, ruhumda buraxdığı dərin izlər həm yanğılı, həm də qürurludur. Onu tək mən yox, onu Azərbaycan itirdi. Bu ilin avqustunda Çingizimizin 60 illiyidir. Çox istərdim, bunu təkcə onun ailəsi və dostları yox, bütün azərbaycanlılar qeyd etsinlər. Milli Qəhrəmanımızın yubileyinə ən yaxşı hədiyyə isə onun yolunu davam etdirən ANS Televiziyası və adını daşıyan ANS ÇM Radiosu yayımlarının bərpası olardı.

- Mətbuata açıqlamalarınızın birində "Mediamızın yeni Çingizlərə ehtiyacı var" ifadəsini işlətmisiniz. Bugünkü televiziyada, saytlarda və digər KİV-lərdə sizi narahat edən məqamlar hansılardır?

- Çoxdur belə məqamlar. Çingizlərə ilk növbədə ona görə ehtiyac var ki, mediamızda obyektivlik az, qərəz çoxdur, ifrat siyasiləşmə gedib, mətbuat öz müstəqilliyinə bəs edəcək qədər pul qazana bilmir. Jurnalistin təhsili, savadı keçib arxa plana, kütləvilik keyfiyyəti sıxışdırıb. Efirlər savadsız danışıq və yanlış tələffüzlərlə doludur. “Jurnalist araşdırması” adlanan ciddi fəaliyyət, demək olar ki, yoxa çıxıb. Məmurlar yalnız işdən qovulandan sonra mediada tənqid olunurlar. Tənqidin təhqirə, ittihamın söyüşə, söz azadlığının yalançılığa keçməsi halları artmaqdadır. Ümumiyyətlə, məndə belə bir təəssürat yaranıb ki, təkcə jurnalistikada yox, bütövlükdə cəmiyyətdə söyüşü, yalanı daha rahat və utanmazcasına deməyi bacaranlar çoxalıblar...

- Bunlar aydındır. Sizcə, belə məqamları aradan qaldırmaq üçün nə etmək lazımdır? Təklifləriniz nədir?

- Mən media sosiologiyası sahəsində elmi araşdırmalar apardığım üçün bu mövzuda əsaslı danışmağa başlasaq, söhbət çox uzana bilər. İcazənizlə, elmi araşdırmamda irəli sürdüyüm müddəalardan sadəcə, birini ilk dəfə sizə və oxucularımıza açıqlayım.

Mediamızdakı mənfiliklər, məsələn, hansısa bir jurnalistin “sayaqlaması” və ya efirdə kiminsə nalayiq davranması - bütün bunlar nəticədir, həkimlərin diliylə desək, xəstəliyin müxtəlif simptomlarıdır. Və bu gün mediamızı qaydaya salmaq üçün bizim etdiklərimiz simptomatik müalicəni xatırladır, biz problemlərin kökündəki səbəbi yox, onun törətdiyi nəticələri müalicə edirik. Halbuki səbəbdən başlamaq lazımdır. Hesab edirəm ki, Azərbaycan mediası üçün səciyyəvi olan mənfiliklərin aradan qaldırılmasını, bütövlükdə media məkanımızın sağlamlaşdırılmasını və müasirləşdirilməsini - milli maraqlarımıza uyğun ideoloji əsaslar üzərində mediamızın yenidən sistemləşdirilməsindən, başqa sözlə, Milli ideologiyamızın dəqiqləşdirilməsindən və təkmilləşdirilməsindən başlamaq lazımdır. Fikrimcə, Milli ideologiyamız ilk növbədə üç Kitaba - Müqəddəs Qurana, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və Dədə Qorqudun Kitabına söykənməli və onun əsas sütunu Azərbaycançılıq olmalıdır. Yalnız Milli ideologiyamız formalaşdırıldıqdan sonra onun əsasları üzərində məqsədyönlü və səmərəli media siyasəti qurula və həyata keçirilə bilər. Əminəm ki, bu halda mənfi simptomların böyük əksəriyyəti və mənfilik daşıyıcıları öz münbit mühitini itirəcək.

- Bu cavabınızda bəstəkar-şair Müzəffərli sanki çıxıb getdi və onu filosof-sosioloq Müzəffərli əvəz etdi... Rasim müəllim, siz həm də “Quran nəşrləri” nəşriyyat evinin rəhbərisiniz. Yaxın vaxtlarda özünüzün ərsəyə gətirdiyiniz yeni nəşrlər olacaqmı?

- “Quran nəşrləri” nəşriyyatı 2016-cı ilin oktyabr ayında qeydiyyatdan keçib. Amma hələ 2012-ci ilin əvvəlindən biz - naşir, tərcüməçi-redaktor, xəttat, dizayner və digər mütəxəssislərdən ibarət böyük bir qrup - Qurani-Kərimin yeni nəşr layihəsi üzərində işlərə başlamışıq və yalnız bu ilin əvvəlində nəşr işlərini, yəni elektron nüsxənin hazırlanmasını bitirmişik. Tərcümə mətni olaraq professor Məmmədhəsən Qəmbərli və mərhum şərqşünas-alim Tariyel Bilaloğlu tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş və 2000-ci ildə Türkiyədə çap olunmuş “Qurani-Kərimin Azərbaycan dilinə tərcüməsi” kitabından istifadə etmişik. Bildiyiniz kimi, yeni nəşrlərin işıq üzü görməsi iki mərhələdən ibarətdir: nəşr və çap. Qeyd etdiyim kimi, nəşr mərhələsini artıq bitirmişik, amma çapla əlaqədar ənənəvi çətinliklə, maliyyə problemi ilə üzləşmişik...

Eyni zamanda, Quran üzrə izahlı lüğət və ilk dəfə Azərbaycan dilində Qurani-Kərim üçün “İndeks” üzərində nəşr işlərimiz fasiləsiz davam etməkdədir. Layihələrimiz çoxdur, amma onların həyata keçirilməsi maliyyə məsələlərinin həllindən asılıdır.

- Bu ərəfələr Azərbaycan radiosunda həyatınızı və həyat fəlsəfənizi əks etdirən iki veriliş yayımlandı. Verilişlərdən birində qeyd etdiniz ki, bəzi arxiv materiallarının hələ də axtarışındasınız. Onları sizin üçün əhəmiyyətli edən nədir?

- İlk növbədə, o verilişlərin müəllifi akademik Rafael Hüseynova “çox sağ ol” deyirəm... İnsanların çoxu, xüsusən də elmi və ya bədii yaradıcılıqla məşğul olanlar həyatlarının yetkin cağlarına çatanda, ömür boyu etdiklərini, yazdıqlarını, bəstələdiklərini toplayıb gələcəyə ötürməyin qayğısını çəkirlər. 1990-cı ilin Qanlı Yanvar hadisələri zamanı mən Azərbaycanda rəsmi qeydiyyatdan keçmiş ilk qeyri-formal təşkilat olan CƏNGİ Birliyinin rəhbəri idim və mənim bütün arxivim Birliyin ofisində idi. Sovet ordusunun zabit və əsgərləri sənədsiz-icazəsiz arxivimi müsadirə etdilər. Əslində, axtardıqları dostlarımla bərabər həmin günlər çəkdiyimiz video-kassetlər idi, amma onlar hər şeyi, o cümlədən, əlyazmalarımı, fəal iştirakçısı olduğum xalq hərəkatına, rəhbəri olduğum CƏNGİ Birliyinə, müəllifi olduğum “Ekspromt” və “Çərşənbə axşamı” televiziya verilişlərinə aid materialları, hətta OZAN qrupunun səsyazmalarını və fotolarını da yığıb apardılar. Guya araşdırıb qaytaracaqdılar, amma müraciətlərimiz cavabsız qaldı. Hesab edirəm ki, apardıqlarının arasında təkcə mənim üçün yox, həm də ölkəmiz üçün tarixi əhəmiyyət daşıyan materiallar, heç olmasa, qismən tapılsa, mən gələcəyə daha çox ZFM - zehni fəaliyyət məhsulu ötürmüş olaram.

Çox şadam ki, son illər ərzində sosial şəbəkələr sayəsində bəzi fotolar, audio və video materiallar tapılıb. Onları öz şəxsi arxivlərində qoruyub saxlayanlara və paylaşanlara minnətdarlığımı bildirirəm.

- Macar dramaturqu İmre Madaçın “İnsanın faciəsi” poetik dram əsərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdiniz. Hətta bu tərcüməyə görə Macarıstanın “Pro Cultura Hungarica” mükafatını alan ilk azərbaycanlı oldunuz. Macar mütəxəssislər də qeyd ediblər ki, “İnsanın faciəsi” əsərinin azərbaycancası mükəmməl tərcümələrdəndir. Yaxın zamanlarda bunun kimi tərcümələriniz olacaqmı?

- “İnsanın faciəsi” kimi böyük həcmli olmasa da, arabir bəzi tərcümələr edirəm. Bu işlərdə macar mütəxəssis Maria Keneşşi daim məsləhətçim və redaktorumdur.

Son işimiz 20-ci əsrin görkəmli macar şairi, həm taleyi, həm yaradıcılığı bizim Mikayıl Müşfiqi xatırladan Mikloş Radnotinin şeirlərinin tərcüməsi olub. Qeyd etmək istəyirəm ki, türkoloq-alim, pedaqoq və tərcüməçi Maria Keneşşi Bakı Dövlət Universitetini bitirib, rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadənin sevimli tələbəsi olub və bütün həyatını Macarıstan-Azərbaycan mədəni əlaqələrinin inkişafına həsr edib. O, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, qızım Nərgizin təsis etdiyi və direktoru olduğu “1001 kitab” nəşriyyatının məsləhətçisi, Azərbaycan ədəbiyyatının macar dilinə yorulmaz tərcüməçisidir. Yeri gəlmişkən, Maria xanım mənim də bir sıra şeirlərimi macar dilinə tərcümə edib.

- 20-ci əsrdə incəsənət möhtəşəm yüksəlişlərə nail olub. Elə 1970-ci illərdə sizin ifa etdiyiniz "rokn-roll" janrında mahnıları buna misal göstərmək olar. Bəs, 21-ci əsrdə incəsənət sahəsində belə tərəqqilərə rast gələ bildik?

- Yeni yüzilliyin hələ əvvəlindəyik. Bu əsrdə baş verən yüksəlişləri dəyərləndirmək üçün müəyyən bir vaxt keçməlidir. Çünki dağın ucalığını görmək üçün ondan uzaqlaşmaq lazımdır. Hələlik yalnız bəzi ümumi cizgilər görünür. Məncə, 21-ci əsrdə incəsənətdə yüksəlişlər virtual interaktiv bədii yaradıcılıq, multimedia, kompüter qrafikası və sairə bu kimi sahələrdə baş verəcək.

- “Sən getdin” mahnısını ifa etdiyiniz zamanlarda ölkədə “şirlərin” davası gedirdi. Bu dava müxtəlif musiqi janrları arasındakı rəqabət idi. Amma indi bu musiqilərə o qədər də maraq göstərilmir. Bir müddət əvvəl müşahidə etdiyimə görə, həmin mahnının Yutubda 244 min baxış sayı var. Maraqlıdır, zəmanə insanlarını əsl musiqidən uzaqlaşdıran nədir? Bəlkə də yaxşı musiqinin azlığı bu şəraiti yaradıb?

- Məncə, yaxşı musiqi indi də az deyil. Amma texnoloji imkanlar sayəsində musiqi, onun bəstələnməsi və ifa olunması kütləviləşdiyinə görə ümumi musiqi kütləsində yaxşının payı azalıb. Dediyiniz baxış sayına gəlincə, o say yalnız bir paylaşmaya aiddir. Bu mahnının virtual mediada müxtəlif istifadəçilər tərəfindən onlarla paylaşması var. Digər tərəfdən, mahnı var ki, bir neçə ay ərzində milyonlarla baxış yığır və bununla da virtual ömrünü əsasən başa vurur, bir vaxtlar tez populyarlaşıb tez də unudulan “ara mahnısı” adlanan mahnılar kimi. Mahnı da var ki, baxış dövrü bir-iki ayla məhdudlaşmır, ildən-ilə baxılması davam edir. Odur ki, 20-30 ildən sonrakı statistika tam fərqli ola bilər. Amma ümumiyyətlə, baxış sayı vacib göstərici olsa da, dəyər və rəğbəti tam əks etdirmir. MDU-da “Riyazi statistika” fənni müəllimimizin bir yaxşı məsəli vardı: “Statistika qısa ətəyə bənzəyir - çoxunu göstərsə də, əsası göstərmir”. Yeri gəlmişkən, “Sən getdin” mahnısını 1972-ci ildə, 7-ci sinifdə oxuyanda bəstələmişəm. Gitarada akkordlarla ifa etməyi yeni öyrəndiyim çağ idi, ona görə də mahnının harmoniyası yalnız 2-3 akkorddan ibarətdir.

- Bu yaxınlarda müsahibim olan gənc pianoçu Fuad İbrahimli ilə elə sizin haqqınızda danışırdıq. O, “Batmış gəminin mahnısı”nı daha müasir üslubda pianoda ifa etmişdi və onun ifası virtual şəbəkələrdə xeyli maraq görmüşdü. Bəlkə mahnılarınızı yeni aranjimanda hazırlayasınız?

- Mahnılarımı müasir üslubda hazırlamaq üçün ənənəvi aranjimançılıq qabiliyyəti ilə yanaşı, həm də müasir texniki vasitələrdən istifadə bacarığı tələb olunur. Belə texniki vasitələr o qədər sürətlə inkişaf edir ki, mən onlarla ayaqlaşa bilmirəm. Odur ki, bu işlə mən özüm yox, gənc musiqiçilər məşğul olsalar yaxşıdır. Mahnılarımın bu sahədə böyük istedad sahibləri olan Emin Kərimi, Emil Əfrasiyab və Etibar Əsədli tərəfindən edilən aranjimanlarını çox bəyənirəm. Amma bununla yanaşı, “köhnə” rokçu dostlarım Gündüz Bakılı və Teymur Nadirlə də yeni aranjimanlarla əlaqədar bəzi maraqlı planlarımız var.

- Deyirlər, yazıçılar, şairlər, bəstəkarlar yazdıqları əsərlərin hamısını öz övladları kimi görürlər və bir-birindən ayırmırlar. Amma hər halda onların içərisində biri daha ürəyəyatan olur. Bəs, sizin nəzərinizdə yaradıcılığınızın "Şah əsəri" adlandırdığınız mahnınız hansıdır?

- Hərdən Feysbukda paylaşdığım zarafatyana qısa yazılarımdan biri belədir: “Məni bu dünyada qalmağa vadar edən üç şey var: hələ oxumadığım kitablar, hələ yazmadığım mahnılar və hələ sevmədiyim qadınlar”. Ümid etmək istəyirəm ki, “Şah əsər” adlandırılacaq mahnımı hələ bəstələməmişəm.

- Paylaşımlarınızdan gördüyüm qədəri ilə sosial media ilə ayaqlaşmağı da bacarmısınız. Yeni texnologiyanın istifadə mexanizmini öyrənmək sizə çətinlik yaratdı?

- Kompüterdən, internetdən və o cümlədən, sosial mediadan istifadə etməyi yaxşı qavramağıma səbəb 2002-ci ildə keçirdiyim avtomobil qəzası olub. 44 yaşım vardı. O vaxt elə bir vəziyyətə düşmüşdüm ki, fəal hərəkətə qayıdacağım böyük şübhə altında idi. Yataqdan qalxmadan “çörəkpulu” qazanmağın yolunu kompüteri daha dərindən mənimsəməkdə görürdüm. 2-3 ildən sonra əvvəlki fiziki durumuma qayıtsam da, artıq gec idi, müxtəlif kompüter proqramlarını da, internet resursları da, sosial medianı da artıq mənimsəmişdim. Və bu gün bu mənimsəmə mənim önəmli bir üstünlüyümdür. Belə ki, mənim qədər həyat və iş təcrübəsi olan yaşıdlarımın virtual sahədə təcrübəsi mənimkindən azdır, virtual sahədə bilikləri məndən daha çox olan gənclərinsə mənimki qədər həyat və iş təcrübələri yoxdur.

- 1980-90-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Televiziyasında “Ekspromt” və “Çərşənbə axşamı” verilişlərinin aparıcısı olmusunuz. Mənim yaşım az olduğundan o verilişlər haqda sadəcə ətrafımdakı böyüklərimdən eşitmişəm. Bu verilişlər barədə gənc nəsil üçün bir qədər ətraflı məlumat verməyinizi xahiş edirəm...

- 1980-ci illərdə məni audiovizual mediaya gətirən, mənə ssenari yazmağın və teleaparıcılığın incəliklərini öyrədən, 25-30 yaşımda ayda 1000 rubldan çox qonorar almağıma səbəbkar olan, məni partkomlardan və KQB-lərdən qoruyan, AzTV-nin ovaxtkı Baş rejissoru Nazim Zeynalov olub. O, Azərbaycan Televiziyasına 55 il xidmət edib, onlarla Yeni il verilişlərinin, Telemarafonların, ən mühüm birbaşa yayımların, məsələn, Meydan hadisələrinin birbaşa yayımının təşkilatçısı və rejissoru olub. 1981-86-cı illərdə “Ekspromt” və 1987-90-cı illərdə “Çərşənbə axşamı” verilişlərinin də təşkilatçısı və quruluşçu rejissoru Nazim müəllim idi. O vaxtlar hər bir verilişin bütün detallarla yazılmış ssenarisi çəkilişdən əvvəl redaktorlar və Bədii Şura tərəfindən təsdiq edilirdi. Azərbaycan Televiziyasında “Ekspromt” ilk veriliş idi ki, təsdiq üçün onun ssenarisinin yalnız planı təqdim olunurdu. Mövzu başlıqlarını yazırdım, amma məzmunu açıqlamırdım. Buna görə də çəkiliş zamanı müəyyən sərbəstlik qazanmış olurduq. Amma hər iki-üç buraxılışdan bir, gah aparıcının “antisovet” cümləsinə, gah OZAN-ın mahnısının “təhlükəli” sözlərinə və digər səbəblərə görə verilişə qadağa qoyulurdu. Nazim müəllimin səyləri və verilişin populyarlığı sayəsində bir-iki aydan sonra yenidən efirə qaytarılırdıq.

Mənim Çingiz Mustafayevlə ilk görüşümü də Nazim müəllim təşkil etmişdi. Çingizi də “Ekspromt”un aparıcısı etmək onun ideyası idi. Çingizlə elə ilk görüşdən dostlaşdıq, “Ekspromt”u birgə hazırlamağa başladıq və həm də qısa bir zamanda o, OZAN qrupunun da əsas üzvlərindən biri oldu.

“Çərşənbə axşamı” isə studiyadan canlı şəkildə birbaşa yayımlanırdı və Azərbaycanda ilk interaktiv televeriliş idi. O vaxt interaktivliyi internetlə yox, adi telefon bağlantıları ilə təmin edirdik. Bu verilişin də yayımı daim qadağalarla üzləşirdi və 90-cı ilin Yanvar hadisələrindən bir neçə ay sonra veriliş birdəfəlik bağlanıldı...

Fürsətdən istifadə edib, qəzetiniz vasitəsilə Azərbaycan Televiziyasının patriarxı, Əməkdar incəsənət xadimi, ağsaqqalım, himayədarım və xeyirxahım Nazim müəllimə möhkəm cansağlığı arzulayıram. Hesab edirəm ki, bugünkü televiziya məkanımızın onun dəyərli məsləhətlərinə bəlkə də həmişəkindən daha çox ehtiyacı var.

- 2005-2006-cı illərdə ANS televiziya kanalında CƏM ictimai-siyasi tok-şounun müəllifi və aparıcısı olmusunuz. Deyəsən, verilişi sonradan Teymur Əliyev apardı. Niyə verilişin sadəcə bir il aparıcılığını etdiniz?

- Bir ildən bir az çox... ANS mənim üçün həmişə doğma olub. Çünki 1992-ci ildə Çingiz şəhid olandan sonra, mən onun qardaşları Vahid və Seyfullada, onlarsa məndə Çingizsizliyimizə təzminat axtarmışıq, xeyirdə-şərdə yanaşı olmuşuq, ailəvi dostluq etmişik. CƏM-ə qədər mən ANS-də ayrıca veriliş hazırlamasam da, həm ANS TV-də, həm də ANS ÇM radiosunda bir çox layihələrdə, verilişlərdə iştirak etmişəm, filmlər üçün mahnı bəstələmişəm, müsahibələr vermişəm, dostca məsləhətimi ANS-çilərdən heç vaxt əsirgəməmişəm...

Milli Məclisə 2005-ci ildə seçki ilə əlaqədar ANS yeni bir formatda ictimai-siyasi tok-şou hazırlamaq qərarına gəlmişdi və verilişin ssenaristi və aparıcısı olmaq mənə təklif olunanda mən razılıq verdim. Verilişə CƏM adını mən qoysam da, ideya müəllifi Seyfulla Mustafayev idi. Mövzuları və çağırılan qonaqları da onunla müzakirə edirdik. Təşkilati məsələləri isə prodüserimiz Aynur Hüseynova həll edirdi. O vaxt mən eyni zamanda, böyük bir müəssisənin direktoru işlədiyimə görə əvvəlcədən belə danışmışdıq ki, noyabrda seçkilər bitdikdən sonra mən bir neçə buraxılış da hazırlayacam və daha sonra verilişi ANS-də yetişmiş gənc jurnalistlərdən birinə təhvil verəcəm. Belə də oldu. Teymur Əliyev ANS ÇM-də mahiyyətcə CƏM-ə yaxın olan bir verilişin müəllifi və aparıcısı idi. Yanılmıramsa, 2006-cı ilin mart ayında Teymurun ilk CƏM-i ekrana çıxdı.

- "Qoca əfsanə olmaqdansa, cavan hekayə olmaq daha yaxşıdır..." Məncə, çoxları Rasim Müzəffərlinin əfsanəsini dildən-dilə dinləmək istərdi. Amma siz hekayə olmağı seçdiniz. Bilmək istərdim, əl-qolunuzu sənətdən üzən nə oldu?

- Şükür, hələ əlimi nə şeirdən, nə musiqidən, nə də digər yaradıcı işlərdən üzmüşəm. Yəqin ki, yaradıcılıqda kəmiyyət dalınca qaçmadığıma görə, çox məhsuldar görünmürəm. O ki qaldı “əfsanə-hekayə” məsələsinə, burada seçim etmək ixtiyarı bizdə deyil və sözümün canı sadə həqiqətə söykənir: qoca olmaqdansa, cavan olmaq daha yaxşıdır. Başqa sözlə, mənə “əfsanə” deyirlər, amma heyf ki, mən qocayam; eybi yox, qoy “hekayə” desinlər, amma kaş cavan olaydım. Odur ki, əfsanə dinləməyə daim hazır olun.

Günel ABBAS

525-ci qəzet.- 2020.- 5 iyun.- S.10-11.