Sözün cəfakeşi

Söz təkcə danışıq, fikirlərin çatdırılması vasitəsi deyil, həm də haqq işığı, Tanrı sevgisidir. Yaşatma qüdrətinə malik olduğundan min-min illərdən bəri tarixlər sözlə yazılıb. Qobustan qayaüstü rəsmlərində ifadə edilənləri sonralar sözlə tarixləşdirmək mümkün oldu. Rəsmləri yaradan şəkillərin ifadə etdiyi fikirləri sözə çevirən təxəyyül də bəşəri təxəyyül olub."Kitabi-Dədə Qorqud" sözlə bir dövrün tarixi kimi yaşamaqdadır və poetik, ədəbi abidə kimi dünyanı indi də heyrətləndirir - "Kitabi-Dədə Qorqud" xalqın düşüncə tərzinin, düşüncələr sisteminin kitabıdır...

Nizami Gəncəvinin poetik hikməti də sözlə yaşadılır, sözdə yaşayır.

Böyük Füzulinin şeiriyyət dünyası söz işığında necə də möhtəşəmdi!

Söz əbədiyyət ünvanlı olduğuna görə solmaz və qocalmaz, öz gözəllik taxtında əbədiyaşar qalır.

Bioloji 70 yaşı tamam olan Salam Cavadlı bunları Zəngilanda orta məktəbdə oxuyanda da, ali təhsil alanda da, rayon qəzetinin müxbiri, sonralar redaktoru olanda da düşüncələrinə halə bilirdi; bildiklərini yaşadırdı, yaşatdıqlarının cazibəsində sözə ömür verirdi - sözün cəfakeşiydi...

Yarım əsr sözün keşiyində sədaqətlə dayanan istedadlı jurnalist, vətənpərvər sair, yazıçı Salam Cavadlı bir-birindən maraqlı publisistik yazılarında, şeilərində həyatın bütün sahələrini özünəməxsus bədii ifadə vasitələrindən peşəkarlıqla, böyük məharətlə istifadə etməklə təsvir edir. "Qayanın tənha daşı", "Son gümanım - Zəngilanım " , "Müqəddəs ruhları sızladan 20 il", "Pyeslər", "Ağ yağış", "Qardaşlar" (bu, Azərbaycan ədəbiyyatında ilk dəfə olaraq üç şair qardaşın həmmüəllif olduğu topludur) kitabları onun yaradıcılıq hesabatlarıdı sanki! Bu kitablarda ifadələr gözəl təhkiyyələrlə verilib, şeirlər sadəliyi, lakin fikrin zənginliyi, bədii intonasiyası... ilə səciyyəvidir.

Salam Cavadlı publisistikasının dili səmimi və təsirlidir. Həyatla, insanların duyumları ilə səsləşir. Tarixi faktlara, hadisələrə sözün qüdrətiylə yaşam verir, onları oxucu düşüncələrinə incəliklə, sevgilərlə hopdurur. Oxucu Salamın təqdimatında həmin hadisələrə, faktlara sözün işığında, həm də milli-xəlqi təəssübkeşliklə baxır.

Salam Cavadlının "Son gümanım - Zəngilanım " kitabı tarixi-etnoqrafik kitabdır, müəyyən mənada, Zəngilanın söz yaddaşıdır. Zəngilanın cənnət-məkan dövrü var o kitabda, işğal tarixi var və işğaldan sonrakı illərin ovunmaq bilməyən, yurd yerləri azad edilənə kimi ovunmayacaq sızıltıları var orda. Zəngilan rayon ərazi özünümüdafiə taboru yaradılanda mən də vətənpərvər fəalların sırasındaydım, sonra taborun komandiri oldum. Zəngilanlılar bu xatırlatmaya görə məni bağışlasınlar - fikrimi özündən razılığa yozmasınlar: mən komandir olmamışdan da Zəngilanın əsgəriydim, komandir olanda da, sonralar da. Elə indi də əsgərəm - Azərbaycanın əsgəriyəm. Həmin vaxtlarda Salam Cavadlının yazıları əsgərlərimizin mənəvi-psixoloji hazırlığının publisistik mənbələrindəniydi. O yazılarda Vətən vardı, Vətən sevgisi vardı, döyüş əzminin, qələbə ruhunun söz ifadəsiydi o yazılar. Həm də tanıdıqları adamlardan, tanıdıqları məkanlardan, şahidi olduqları hadisə və faktlardan yazıldığına görə beləydi. Yəni əsgərlərimiz müdafiə etdikləri ərazilər haqqında yazılanların iştirakçısı olanların varisləri, hadisələrin iştirakçıları idilər deyə bu yazılar onlara çox doğmaydı.

"Son gümanım - Zəngilanım" kitabında tarixiliklə müasirlik vəhdətdə verilib. Rayonun tarixi, mənşəyi haqda qeyd edilənlər təsdiqləyir ki, bu ərazi əzəli torpağımızdır; istər "zəngi" tayfasıyla əlaqələndirilsin, istərsə də "gilan"la.

Salam Cavadlı vətənpərvər ziyalı, sadə, mehriban, səmimi insan, öz dəstxətti ilə fərqlənən gözəl qələm və sayılıb-seçilən prinsipial əqidə sahibidir. Sözün əsl mənasında, gənc jurnalistlər üçün canlı nümunədir. Mənim də həvəskar jurnalist kimi formalaşmağımda göstərdiyi əvəzsiz mənəvi xidməti qarşısında dostum Salama borcluyam.

Respublika Yazıçılar və Jurnalistlər Birliyinin üzvü olan Salam Cavadlının imzası Respublika oxucularına yaxşı tanışdır. Səmərəli və gərəkli fəaliyyətinə görə "Həsən bəy Zərdabi" mükafatına layiq görülüb.

... Zəngilanı qorumaq mümkün olmadı. Ağrılı köçkünlük illəri başlandı. Vətəninin, el-obasının başına gələn müsibətdən Salam Cavadlı da sarsıldı. Həyatında ilk dəfə çox üzgün "göründü":

İndi yurdsuz bihalam,

Üzür bu illər məni.

Desin Vətənsiz balam,

Ağlasın dillər məni.

27 ildir təəssüf sazağında donan, həsrət bürküsündə təntiyən zəngilanlı kimi Salam Cavadlının yazılarında, şeirlərində getdikcə artan, Zəngilan işğaldan azad edilənə kimi davam edəcək yanğı, nisgil görürük. O, ana-ana yazır, yana-yana yazır... Sonra da içindən gələnləri qələminin dili və təəssüf hissi ilə etiraf edir:

Yurd həsrətli şeirlər dərd yazdırır,

Şeir yara sağaltmır ki, dərd azdırır.

"Kənd həyatı" rayon qəzetindən başlayan yaradıcılıq yoluna ilkin xeyir-duanı anası Fatma xanım verib. Sinədəftər idi Fatma ana. Bəzi mətləblərini də şeirlə bildirərdi. Salamın şeir-poeziya dünyasına ilk salamı da bu işığın zərrəsidi. Anasının məntiqli, dadlı-duzlu söhbətləri onun leksik ehtiyatını zənginləşdirib - sözə bağlılığını o vaxtlardan formalaşdırıb.

Salam Cavadlının "Müqəddəs ruhları sızladan 20 il" kitabı isə təkcə faktlar kitabı deyil, bu kitab şəhidliyə elegiyadır. Belə kitablar müəllifdən yüksək peşəkarlıq, ümumiləşdirmə qabiliyyəti tələb edir. Salam Cavadlı həqiqi vətənpərvərliyin bədii mənzərəsini yaratdığı bu kitabla 233 zəngilanlının, zəngilanlı olmayıb Zəngilan uğrunda həyatını fəda edən 30 nəfərin şəhidliyinə ədəbi abidə qoyub.

Salam Cavadlının sözə ehtiramı sözə ehtiramlılara da ehtiram yaradıb. Gənc yazarlara sayğı göstərib. Yerli qəzetin nəzdində yaradılan "Şüşənin səsi" ədəbi birliyində Zəngilanın Nəriman Əliyev, Məhərrəm Mahi, Vaqif Qüdrət kimi istedadlı şairləri ilə bir sırada gənclərin ədəbi, ədəbi-bədii zövqünün formalaşmasında kifayət qədər əhatəli və istiqamətverici fəaliyyət göstərib; ədəbi təhlil bacarığıyla, sözü sözdən seçmək qabiliyyətiylə, bədii ifadələr vasitələrinə bələdliyiylə...

Salam Cavadlının "Gəl, Novruzum" pyesi Azərbaycan Dövlət Milli Akademik Dram Teatrında 100 dəfədən çox tamaşaya qoyulub. Bu, onun dramaturgiyada da yüksək səviyyədə söz demək təfəkkürünün təzahürü olmaqla Azərbaycan teatrşünaslığında da əhəmiyyətli əsərlər sırasındadır.

"Ağ yağış" kitabına uşaqlar üçün yazdığı əsərlər daxil edilib. Uşaq psixologiyasına, uşaq dünyasına bələd olmayanlar uşaqlar üçün (ədəbi tənqid buna uşaq şeirləri deyir) şeirlər yaza bilməz. Yazar, ancaq o şeirlər uşaqların düşüncəsinə yol tapa bilməz. "Ağ yağış" kitabına daxil edilən şeirlərin hər biri hər birimizə tanış detallardır və onları şeir qəlibində oxumaq nə qədər xoşdur! Həm də o şeirləri uşaqların maraqla, düşünərək oxuyacaqlarına əminliyə görə xoşdur.

İlk köçkünlük illərindən böyük fədakarlıq göstərərək heç bir təmənna ummadan rayon qəzetini yaşadan Salam Cavadlı, elə bilirəm sanballı publisist yazıları, məqalələri ilə tanınan peşəkar jurnalist, gözəl şeirlər, esselər, təmsillər, fəlsəfi yük daşıyan çoxsaylı hekayələr, bədii şuralardan uğurla keçən dram əsərləri müəllifi olmazdan öncə, sözün tam mənasında, el-obasının, bütövlükdə isə bu xalqın oğlu, təəccübkeşidir. Ünsiyyətdə olduğum ötən illər ərzində onu həmişə az danışıb, çox çalışqan, səmimi görmüşəm, heç zaman haqqı nahaqqa verməyib.

Salam Cavadlının beş il öncə yubiley yaşına xitabən yazdığı "Əzizim, gəl, dərdləşək" şeirinin sonluğu bu baxımdan onun həyatı, keçdiyi ömür yolu ilə tam səsləşir.

İnan, çalışdım, çarpışdım,

töhfələrini gərəksiz etmədim.

Sonradan yanlış çıxan işləri də

ürəksiz etmədim.

Ömrümü şam kimi yandıran,

ruhumu duyğulandıran

sevincimlə, qəmimlə,

Kəsərinə güvəndiyim qələmimlə

az danışıb, çox işə sinə verdim.

Vallah, mənə verdiklərini

Tanrının töhfələrinə qatıb

elə sənə verdim.

Doğma Azərbaycana-

xalqa, Vətənə verdim!

"Heyrət, kədər adlı hisslərin ağuşunda didərgin ömrü yaşamaq ağır yükdür. Hər birimiz bu yükün altından çıxmaq, doğma torpağa üz qoyub doyunca ağlamaq arzusundayıq...

İnanırıq ki, arzu etdiyimiz o gün mütləq gələcək. Biz yenidən isti od-ocağımıza, doğmalarımızın, müqəddəslərimizin uyuduğu məkana dönəcəyik".

Bu kövrək, həm də qətiyyət, inam dolu ifadələr də 70 illik ömrünün 50 ilini sevimli peşəsi jurnalistikaya həsr edən Salam Cavadlıya məxsusdur. O, yenə də iş başındadır. Gənclik illərində olduğu kimi, məhsuldar və məsuliyyətlə yazır, yaradır... "Zəngilanın səsi"nin yeganə naşiri olsa da, yoruldum sözünü dilinə gətirmir. Əksinə "Özümüzlə o dünyaya heç nə aparmalı deyilik. Ona görə də vaxt itirmək olmaz. Didərginlikdə dünyaya gələn, yurd yerlərini görməyən nəsillərdə doğma torpağın füsunkarlığını təsvirlərlə göz, təsirli deyimlərlə söz yaddaşına çevrilməliyik. Başqa cür etməyə, yurd istəyinin səngiməsinə imkan verməyə haqqımız yoxdur"- deyir Salam Cavadlı.

Əsl ziyalılıq və dərin vətənsevərlikdi bu, çox şərəfli missiyadı...

Təbiət etibarı ilə iddialı olmayan, bu səbəbdən də çəkdiyi çoxillik zəhmətin qarşılığını gözləməkdə maraqlı görünməyən Salam Cavadlı kimi ziyalılar, peşə sahibləri üçün, təbiidir ki, ən böyük mükafat el-obanın, xalqın etimadı, verdiyi qiymətdir. Bununla yanaşı, məncə, doğma peşəsinə qəlbən bağlanan, məsləki, məramı yolunda əsl fədailik göstərən Salam Allahverdi oğlu Cavadlının yarım əsrlik xidmətləri yüksək təqdimatlarla qeyd olunmağa layiqdir.

Şübhə yoxdur ki, Salam Cavadlının nəsr yaradıcılığı da, şeirləri də uzunömürlü olacaq. Bu baxımdan SALAM ALLAHVERDİ OĞLUNUN 70 YAŞI VAR qürurunu onun ağsaqqallıq yaşına çatması sevinciylə qarşılayırıq. Çox istərdik ki, Zəngilanın fədakar oğlu üçün bu yubiley yaşı uzunömürlüyün başlanğıcı olsun. 70 yaşın mübarək, Salam Cavadlı!..

Bayram MƏMMƏDOV

Əməkdar müəllim, Azərbaycan

Jurnalistlər Birliyinin üzvü

525-ci qəzet.- 2020.- 12 iyun.- S.10.