Nurəngiz Günün
müharibə ağrıları
Göyün üzü sakitdir. Bir
azdan dan söküləcək.
Bir azdan Günəş güləcək.
Bu sübh - 9 May. Yollar çiçəkləyəcək.
Bu sübh yer də, göy də ləçəkləyəcək.
Bu gün
- 9 may tarixi Böyük Vətən Müharibəsində
faşizm üzərindəki qələbənin 75-ci ili tamam
olur. Digər postsovet ölkələri kimi, Azərbaycan da
müharibədə minlərlə oğul və
qızları döyüşmüş, itkilər vermiş
ölkə kimi bu günü xüsusi olaraq qeyd edir.
Müharibə
ədəbiyyata ən çox təsir edən hadisələrdən
biridir. Xüsusən, İkinci Dünya Müharibəsi həm
dünya, həm də Azərbaycan ədəbiyyatına kifayət
qədər mövzu verib, haqqında cild-cild kitablar, müxtəlif
əsərlər yazılıb. Bəzi əsərlərdə
müharibənin tən ortası, qızğın
döyüşlər təsvir olunursa, başqa qisim əsərlər
güllə səsindən uzaqda ya arxa cəbhədəki, ya
da müharibə sonrası həyatları əks etdirir. Ancaq
ikinci qisim əsərlər müharibənin dəhşətini,
səbəb olduğu faciələri anlamaq baxımından
heç də birincilərdən sönük qalmır.
***
Müasir
Azərbaycan ədəbiyyatının ən cəsarətli və
fərqli xanım şairlərindən olan Nurəngiz Gün
yaradıcılığından da müharibə mövzusu
qırmızı xətlə keçir. İnsanları,
dünyanı, yaşamağı, sevgini sevən mərhum
şairimiz üçün müharibə, əlbəttə,
ən ağrılı, ən dəhşətli hadisələrdən
biri idi. Buna görə də, o, zaman-zaman bu mövzuya
toxunmuş, müharibə ilə bağlı
iztirablarını poeziya dilində, şeir rəngində
oxucusuyla bölüşmüşdü.
N.Günün
1983-cü ilin iyun - 1984-cü ilin may aylarında
yazdığı "Ağ qanadlar" adlı poemasında
müharibə haqqında belə deyir:
Bir vaxt
dünya cavan idi,
daşla-maşla,
həmən o çaxmaq daşıyla,
ox, nizəylə
döyüşürdü.
Çox əlləşdi,
çox vuruşdu, çox tutuşdu,
çox
bölüşdü, yaşa doldu, qocaldı dünya,
çox
öyrəndi, bilikləndi, sozaldı dünya...
Beyin
dediyimiz o şey
mayasız,
filansız qıcqırıb axır,
hoqqa
çıxarır -
atom, neytron
qayırır,
müharibə
çağırır.
İkinci
Dünya Müharibəsindən bəhs edən bu poema
yuxarıda göstərdiyimiz təsnifatın ikinci qisminə
aiddir - müharibə sonrası həyatlarda müharibənin
izlərinin görünməsi... Əsərin qəhrəmanı
Comərd 1941-ci ilində Böyük Vətəninin müdafiəsi
üçün müharibəyə gedən, 1945-ci ilin Qələbə
günündən sonra isə elinə, obasına, ailəsinə
qayıdan keçmiş döyüşçüdür.
Əsər boyunca biz Comərdin müharibədən
sonrakı həyatından fraqmentləri, düşüncələrini,
hisslərini oxuyuruq. Bunları oxuduqca əslində, onun
müharibədə çəkdiyi əzabları,
acıları da hiss edə, mənəviyyatına vurulan zərbələrin
ağrısını duya bilirik.
Poemada
müharibədən 40 ilə yaxın bir zaman keçib. Bir
vaxtlar cavan, güclü-qüvvətli, ailə, uşaq sahibi
olan Comərd indi tanınmaz dərəcədə qocalıb.
Ailəsini, dost-tanışını, hətta
özünün əvvəlki ruhunu belə itirib. İndi ona
həyan olan şey isə torpaqdır, itidir, yaxın, uzaq
qonşuları və xatirələridir. Pirşağıda
torpaqla, bağ-bağatla məşğul olan Comərd xatirələrini
qoruyub-saxlayır. Müharibə xatirələrindən daha
çox içini yandıran, ona əzab verən isə 1945-də
geri dönərkən qızı Siyatelin onu - o yaşlı,
arıq, ağ saçlı qocanı tanımaması,
atasını (onu!) hamıdan, hətta ondan belə xəbər
almasıdır:
- Yox,
baba, siz səhv salırsız,
mənim atam siz deyilsiniz.
Mənim
atam cavandı, çox-çox cavandı!
Atasını
illərlə xəyal etdiyi, arzuladığı kimi tapa bilməyən
qızcığaz atasız yaşaya bilməyəcəyindən
qorxub yaxınlıqdakı göldə intihar edir. Beləcə,
müəllif müharibənin insanların bədənlərindəki
şikəstliklərindən əlavə, mənəviyyatlarında
yaratdığı şikəstliyə ustalıqla diqqət
çəkir. Bu şikəstlik isə ömür boyu
sağalan deyil.
"Ağ
qanadlar" poeması maraqlı və nikbin sonluqla
tamamlanır: hər zaman xəyalında qızının
intihar etdiyi gölün yanına gələn Comərdin ruhu
da buraya gəlir və ağ Leyləyə dönüb Cənuba
doğru uçur. Müəllif göstərir ki, Comərd
kimi həyatın hər ağrısını çəkmiş,
amma bu ağrılar qarşısında
insanlığını, mənəviyyatını itirməmiş
insanlar əslində, ölmürlər, onları əbədi
yaşadan bir ağ qanadları var...
***
N.Günün
1981-ci ildə qələmə aldığı "Salamat ol,
Ağca yol" poeması isə müharibədən dönməyən
oğlunun həsrətiylə alışıb-yanan,
balasının toyunu belə görməyib özünü
"o ölmədi, gələcək" təsəlliləri
ilə aldadıb "Vağzalı"ya oynayan ananın naləsi,
fəryadıdır:
...
İlğımlar içində o yazıq ana
hələ
çox səksənib, çox oyanacaq.
Sonra da,
sonra da,
Aldadıb
özü-özünü, çəpik vurub, bir hovur
"Vağzalı"
oynayacaq...
Oğul həsrətiylə,
bala dərdiylə bağrı yarılan təkcə Tələtin
anası deyildi. Tələtin anası kimi minlərlə ananın
bağrına od, saçına dən saldı müharibə.
Gedənlər isə ya dönmədi, ya da ki:
Ölənlər
öldülər. Qalanlar qaldı.
Qalanların
ağrısı hara qalandı?
41-dən
"şəkil" qaldı.
41-dən
şəkil qaldı, sübut qaldı, dəlil qaldı.
41-dən
milyon-milyon əlil qaldı.
Nurəngiz
xanımın 1988-ci ildə qələmə aldığı
"Əsrin yuxusu" poeması isə dünyadan, insanlardan,
hərbdən, gözəl həyatı məhv edən hər
cür çirkablardan bəhs edir. Burada artıq əsərin
qəhrəmanı müəllifin özüdür deyə
bilərik. Şair buradakı xanımın dili ilə
"Bica hərblər, hiylələr, apardı bu
oğulları, Köçürdü yuvalarını,
uçurdu nağıllarını!.." - deyərək,
sanki dünyanı cəhənnəm yuvasına döndərən
hər şeyə qarşı üsyana qalxır. Bu
üsyanı oxuduqca anlayırsan ki, dünya elə həmişədən
belə olub. İnsan doğulandan, nəfs yaranandan bu
dünyada "mən" eqosu öz zülm atını elədən
elə, belədən belə çapıb, torpağı da,
dənizi də, havanı da yorub, "torpağın beli əyilib, Vurub elə yıxmısız ki, dəniz
də böyrünü əyib..."
Nurəngiz
Gün bu poemasında yaşadığı əsrə meydan
oxuyur sanki, onun yaşatdıqlarından zinhara gəlib, ədalət,
haqq tələb edir. O deyir ki, əgər belə davam edərsə,
bu əsr də sonunuz olacaq, məzarınıza çevriləcək:
Hərblər,
hiylələr üzündən
övladlarım
vaxtsız solur,
Mənim
alın yazılarım şeytan əliylə pozulur.
Bu nə
hərrac, nə hərc-mərclik?
Deyin,
haqqınızmı var
Qan
bazarın bağlayınız! Əsriniz qəfil qaralar!
Bu
misraları oxuyarkən, nədənsə, məhz bu
günümüzü - bir virus səbəbindən evlərimizdə
dustaq edildiyimizi xatırladım. Ümumiyyətlə,
"Əsrin yuxusu" poemasını zamanını
çox-çox qabaqlamış əsər adlandıra bilərik.
Sanki müəllif o illərdən oturub bu illəri hiss edə,
görə bilirmiş, bu zamana da elə o vaxtdan ağı
deyirmiş. Böyük dövlətlərin hegemonluq oyunu,
dünyanı idarə etmə hərisliyi, kiçik dövlət
üzərindəki zülm qılıncı Nurəngiz Günü
hələ o dövrdən narahat edirmiş. Bu gün
yaşadığımız bu məşum günlər bir
növ təbiətin, ya da müəllifin dili ilə desək,
əsrin biz insanlardan aldığı qisas deyilmi?!
***
N.Günün haqqında
danışdığımız hər üç poeması
müharibə, insan, dünya haqqında real həyat həqiqətlərinin,
təbii insan duyğularının qadın həssaslığı
və şair ustalığı ilə qələmə
alındığı əsərlərdir. Şair hər
üç poemasında lirik qəhrəmanın duyğu və
düşüncələrini gerçək, səmimi və
axıcı təhkiyə ilə, poetik ifadələrlə
oxucusunun ürəyinə, ruhuna köçürə bilir.
Ancaq bu qədər ağrının, acının yanında
Nurəngiz Gün sabaha olan inamını da itirmir, hər
şeyin yaxşıya doğru dəyişəcəyinə
inanırdı. Axı bütün itkilərə, ağrı
və iztirablara rəğmən 9 May Qələbə
Günü kimi qeyd olunmağa layiq tarixdir!
Şahanə MÜŞFİQ
525-ci qəzet.- 2020.- 9 may.- S.19.