Makinski
qardaşlarının Fransa həyatı
"FRANSA MÜQAVİMƏT
HƏRƏKATININ İŞTİRAKÇILARI: MAKİNSKİ
QARDAŞLARI" YAZISINA SÖZARDI
"525-ci qəzet"in builki 6 may
tarixli sayında "Fransa Müqavimət hərəkatının
iştirakçıları: Makinski qardaşları"
başlıqlə yazım dərc olunmuşdu. Yazıda
Makinskilər ailəsi haqqında qısa məlumat
verilmiş, Makinski qardaşlarından Kiril (Kərim xan) və
Aleksandrın (İsgəndər xan) Fransa Müqavimət hərəkatının
sıralarında İkinci Dünya Müharibəsində
faşizmə qarşı mübarizədə
iştirakları barədə danışılmışdı.
Məqalə dərc olunandan sonra
görkəmli diplomat, ictimai xadim və azərbaycanlı
emiqrantların tarixinin tədqiqatçısı Ramiz
Abutalıbov qəzetin baş redaktoru hörmətli Rəşad
Məcid vasitəsilə mənə müraciət edərək,
Parisdə işlədiyi dövrdə burada Makinski
qardaşları ilə görüşləri barədə məlumat
verdi.
Sonradan elektron poçtla
yazışmamızın nəticəsi olaraq, görkəmli
diplomat Makinski qardaşlarının həyatının müəyyən
epizodlarını əks etdirən yeni informasiyanı və Fransadakı Azərbaycan
emiqrantlarının tarixinə aid materiallardan müəyyən
çıxarışları mənə təqdim etdi.
Bütün bunlara görə ona dərin təşəkkürlərimi
və ehtiramımı bildirirəm.
İlk
növbədə qeyd etmək lazımdır ki, təqdim
olunan materiallar arasında Huseyn
xan Naxçıvanskinin qohumu, 1917-ci ildən Fransada yaşayan
Paşa xan (Pavel) Makinskinin şəkli də var idi.
Paşa
xan Makinski 1862-ci ildə İrəvanda doğulub. 1917-ci ildə
Rusiyanı tərk edərək, əvvəl Varşavada,
sonralar isə Parisdə yaşayıb. Uzun surən xəstəlikdən
sonra 1934-cu ildə vəfat edib və Paris yaxınlığındakı
"rus qəbiristanlığı" kimi tanınan
Sent-Jenevyev De Bua məzarlığında dəfn olunub. Aradan
uzun müddət keçməsi ilə əlaqədar onun qəbir
daşının üstündəki qeydlər tamamilə
pozulub, qəbirin üstündə isə yamyaşıl kolluq
əmələ gəlib. Buna gorə də onun qəbrini ancaq
Sent-Jenevyev De Bua məzarlığının ofisində
saxlanılan müvafiq sxem əsasında tapmaq
mümkündür...
Onun
oğlanları - İskəndər (Aleksandr) xan və Kərim
(Kiril) xan da həmin qəbiristanlıqda dəfn ediliblər.
Maraqlıdır ki, Parisdə yaşamış Makinski qardaşlarının
hər ikisi "Fəxri Legion" ordeni ilə təltif
ediliblər. Təqdim olunmuş məlumatlardan aydın olur ki,
Kərim xan Makinski ABŞ-da fəaliyyət göstərən
Lev Tolstoy Fondunun Fransa bölməsinə rəhbərlik edib.
İskəndər
xan 1988-ci ildə Parisdə vəfat edib. Onun Sent-Jenevyev De Bua qəbiristanlığındakı
ot basmış qəbir daşının üzərindəki
qeydi olduğu kimi təqdim edirik: "Şahzadə Aleksandr
Makinski. 13.X.1900-24.IV.1988".
Paşa
xanın 1910-cu ildə Peterburqda doğulan və 1991-ci ildə
Parisdə dünyasını dəyişən ikinci oğlu Kərim
xan (Kirill) Makinski də bu qəbiristanlıqda dəfn edilib.
Kərim
xan milliyyətcə rus qadınla ailə qurub, onun Mişel
adlı oğlu olub. Mişel
Belcika əsilzadələrindən olan bir xanımla ailə
qurub və bu izdivacdan Nadejda, Pyer və Pavel adlı ovladları
doğulub. Hazırda onlar Parisdə yaşayırlar. Qeyd edək
ki, Fransada yaşayan Makinskilər xristianlığa etiqad ediblər,
xristian kimi də dəfn olunublar...
Hazırda
Moskvada yaşayan Ramiz Abutalıbovun sözlərinə görə,
onun Makinski qardaşları ilə ilk görüşü
ötən əsrin yetmişinci illərinin əvvəllərində,
o, ailəsi birlikdə Parisdə işləməyə gələndə
olmuşdur. O zaman Sovet diplomatlarına qadağan olunmasına
baxmayaraq, bir dəfə o, qəzet köşklərinin birindən
emiqrant qəzeti olan "Russkaya mısl" qəzeti
almışdı. Orada Tatyana Hüseynova - Martınovanın
(qızlıq soyadı şahzadə Naxçıvanlı)
ölümünün 40-cı günü münasibəti ilə
anım tədbirinin olacağı barədə elan yerləşdirilmişdi.
O, həyat yoldaşı ilə birlikdə kilsəyə getməyi
qərara aldı və onlar burada Aleksandr və Kiril Makinskilər
və Kirilin oğlu Mişellə tanış oldular.
Görüş zamanı söhbət əsasən Aleksadr
Pavloviçlə olmuşdur. Müəyyən müddət
sonra onlar təsadüfən, bu dəfə Türkiyə Səfirliyində
keçirilən qəbulda görüşdülər, lakin
dostluq münasibətləri alınmadı. Hər iki
qardaş çox ehtiyatlı tərpənirdi, zaman belə tələb
edirdi. Çox illər sonra
görkəmli diplomat Mişel Makinskini tapdı, onun evində
qonaq oldu. Bundan sonra onunla görüşləri olmadı.
Deyilənlərə
əlavə etmək lazımdır ki, diplomatın təşəbbüsü
ilə Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Azərbaycanın
birinci xanımı Mehriban Əliyevanın
tapşırığı əsasında Tatyana xanım -
şahzadə Naxçıvanlının Nitsadakı qəbri
bərpa edilmişdir.
Qeyd
olunanlar Fransa Müqavimət hərəkatında fəal
iştirak etmiş Makinski qardaşları haqqında çox
cüzi məlumatlardır. Düşünürəm ki,
onların tərcümeyi-hallarının, antifaşist hərəkatındakı
rollarının, Fransanın ictimai-siyasi həyatında
iştiraklarının hərtərəfli
araşdırılması və öyrənilməsinin
davam etdirilməsi vacibdır.
Yekun
olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan əsilli
insanların Fransa Müqavimət hərəkatında
iştirakı Azərbaycan tarixinin ən şərəfli və
unudulmaz səhifələrindən biridir. Fransanın nasistlər
tərəfindən işğalının ən ağır
dövrlərində Kiril və Aleksandr Makinski
qardaşları və bir çox digər həmvətənlərimiz
faşizmə qarşı mübarizəyə
qalxmışdılar.
Fransanın
azadlığı uğrunda döyüşən Azərbaycan
hərbçilərinə minnətdarlıq nişanəsi
olaraq burada onların şərəfinə abidə
ucaldılmışdır.
Buna
görə də hesab edirik ki, İkinci Dünya müharibəsinin
başa çatmasının 75-ci ildönümünün
bayram edildiyi bu ildə həmin müharibədə Avropa
antifaşist Müqavimət hərəkatının
sıralarında şərəflə vuruşmuş
bütün Azərbaycan əsilli insanların qəhrəmalığına
həsr olunan abidənin ucaldılması barədə
düşünməyə dəyər.
Həmvətənlərimiz
gizli antifaşist təşkilatları yaratmış, əsirlərin
əsirlikdən qaçmalarına yaxından köməklik
göstərmiş, yerli partizan dəstələrinə
qoşulmuş, diversiyalar törətmiş, Hitler
Almaniyasına işləyən sənaye müəssisələrində
sabotajlar təşkil etmiş, hər kəsin həyatı,
azadlığı və sülh naminə şərəflə
vuruşmuşlar.
Rövşən AĞAYEV
Yazıdakı materiallar Azərbaycan
Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya
Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi
Fondunun maliyyə dəstəyi ilə çap olunub
525-ci qəzet.- 2020.- 23 may.- S.18.