Yeni Afrika ədəbiyyatının manifesti

Beynəlxalq Nobel Mükafatı əsasən Amerika, Avropa ədəbiyyatı və qismən də Asiya qitələrində yaşayıb-yaradan görkəmli elm xadimlərinə, böyük kəşflərin müəlliflərinə verilmişdir. Görkəmli Nigeriya yazıçısı və dramaturqu Akinvande Vole Babatunde Şoyinka (1934) Afrika qitəsindən Nobel mükafatına layiq görülmüş ilk yazıçıdır. O, 1986-cı ildə "Nəhəng mədəni və poetik perspektivləri olan teatr yaradıcılığına görə" Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı almağa müvəffəq olmuşdur.

Vole Şoyinkanın Nobel mükafatına layiq görülməsi nəinki Avropa cəmiyyətində, hətta yazıçının təmsil olunduğu Afrika qitəsində də birmənalı qarşılanmamışdır. Bir çoxları belə düşünmüşdü ki, Nigeriya yazıçısına bu nüfuzlu beynəlxalq mükafatı verməklə Nobel Komitəsi öz laureatlarının coğrafiyasını genişləndirmək istəmiş, bu sıraya Afrikanı da daxil etmişdir. Burada müəyyən gerçəklik ola da bilər. Ümumdünya nüfuzu qazanmış Beynəlxalq Nobel mükafatı laureatlarının sıralarına Afrika yazıçısı Vole Şoyinkanın qoşulması Nobel Komitəsinin özünün əhatə dairəsini, üfüqlərini genişləndirməsi baxımından əhəmiyyətli addımdır. Bundan başqa, Vole Şoyinkanın uzun illər öz ölkəsində mövcud iqtidarlarla mübarizə apardığına görə və əsərlərində Nigeriya dövlətinin yüksək səviyyəli rəsmilərini açıq şəkildə tənqid etdiyi üçün disident yazıçı kimi Nobel mükafatı laureatı adını qazanması haqqında ehtimallar irəli sürənlər də olmuşdur. Belə ki, Vole Şoyinka hələ XX əsrin əllinci illərində Nigeriyada neft bumunun yaşandığı dövrlərdə ölkənin neft gəlirlərindən asılı olmasının uzun ömürlü olmayacağını dövrün iqtidarının nəzərinə çatdırmaqla siyasi iqtidarı ayıqlığa çağırmışdır. Sonralar bu gerçəklik etiraf olunsa da, zamanında qəbul edilməmişdir. Vole Şoyinka XX əsrin altmışıncı illərində Nigeriyada xalqla mövcud iqtidar arasında yaranmış qarşıdurma zamanı siyasi fəallıq göstərərək ölkəsində milli mənafelərə üstünlük verən tayfalar arasında tarazlığı saxlamağı bacaran və ən başlıcası isə, xarici dövlətlərdən asılı olmayan bir hakimiyyətin qurulması uğrunda mübarizə aparmışdır. Bu məqsədlə o, 1965-ci ildə Nigeriyada dövlət başçısı seçkiləri prosesində təşkil olunmuş saxtakarlığa qarşı sərt çıxışlar etmiş və hətta anonim şəkildə radio ilə çıxış edərək seçkilərin nəticələrinin saxta olduğunu xalqa çatdırmış və buna görə həbs cəzası almışdır. Həmin dövrdə Amerika və Avropa yazıçılarının hakimiyyətə təzyiqləri sayəsində vətəndaş yazıçı iki aydan sonra məhbəsdən azad edilmişdir. Bundan sonra isə Vole Şoyinka 1967-ci ildə Nigeriyada başlamış vətəndaş müharibəsi zamanı milli qırğının qarşısını almaq məqsədilə hakimiyyətə qarşı üsyana başçılıq edən tayfa başçısı Odjukvu ilə məxfi şəkildə görüşərək danışıqlar aparmaqla əsl yazıçı-vətəndaş missiyasını yerinə yetirmişdir. Lakin hadisələrin sonrakı gedişi zamanı 1967-ci ildə hakimiyyət qüvvələri onu həbs cəzasına məhkum etmişdilər. O, 27 ay həbsxana cəzası çəkdikdən sonra Nigeriyada elan olunmuş ümumi əfv nəticəsində məhbəsdən azad olunmuşdur.

Doğma yoruba dilində yazılıb, 1969-cu ildə çap olunmuş "Məhbəs şeirləri" Vole Şoyinkanı təkcə Nigeriyada yox, bütövlükdə Afrika qitəsində tanıtmışdır. Bu şairlərdə yalnız vətəni Nigeriyanın deyil, bütünlüklə qara qitənin - Avropanın azadlıq idealları tərənnüm olunmuşdur. O, qara mərmər kimi parıldayan Afrika qolbağısına və ya "təmiz şokolada" bənzətdiyi Qara qitənin insanlarının çətin həyatını və mübarizəsini, kasıb insanların qürurunu və ümidlərini yüksək vətəndaşlıq ruhu ilə tərənnüm etmişdir. Vole Şoyinkanın "Telefon danışığı" şeiri ona yuxarıdan aşağı baxan qərbli qadına nəinki mərdliyi və insanlığı, hətta dərisinin rəngi ilə də fəxr edən qara zəncinin verdiyi sərt cavabda ifadə olunan Afrika təəssübkeşinin bütöv mənəviyyatının orijinal poetik ifadəsindən yoğrulmuşdur. Şairin "Rekviyem", "Yadelli", "Saçının ilk ağ telləri" şeirlərində də Qara qitə insanının mənəvi dünyası Afrika fonunda rəsm edilmişdir. Ona görə də Vole Şoyinkanın şeirləri "Afrika qitəsinin səsi" kimi qiymətləndirilmişdir. Bunun ardınca 1972-ci ildə Nyu-Yorkda və Londonda ingilis dilində nəşr edilmiş "İnsan ölür" adlı həbsxana xatirələri və onun əsasında yazdığı eyniadlı dram əsəri Nigeriya yazıçısı Vole Şoyinkanı Afrika qitəsində milli azadlıq hərəkatının əsas carçılarından biri kimi məşhurlaşdırmışdır. Əsərdə Qara qitə insanının həyatının faciəli dramatizmi bütün gərginliyi ilə təsvir olunmuşdur. Əsərdəki ictimai mühitə qarşı sərt ehtiraslardan ehtiyat edən hakim rejimin təsiri ilə Nigeriya Ali Məhkəməsi "İnsan ölür" pyesinin tamaşasını qadağan edən qərar çıxarmışdır. Lakin Vole Şoyinkanın səyləri nəticəsində bir qədər gec olsa da tamaşaya qoyulan bu əsər Afrikada milli mənəvi oyanışa ciddi təsir göstərmişdir.

Bütün bunlara görə 1986-cı ildə Nobel mükafatı alarkən onun disident yazıçı kimi ictimai-siyasi fəaliyyətinin xüsusi ilə nəzərə alındığını iddia edənlər olmuşdur. Şübhəsiz ki, azadlıq və müstəqillik carçısı olan vətəndaş yazıçı kimi Qərb dairələrində tanınması Vole Şoyinkanın Nobel mükafatı almasında əsas faktorlardan biri olmuşdu. Lakin məlum olduğu kimi, Nobel Komitəsi ictimai-siyasi fəaliyyətinə görə dünyada tanınmış liderləri bir qayda olaraq Beynəlxalq Sülh mükafatı ilə təltif edir. Nigeriya yazıçısı Vole Şoyinka isə məlum olduğu kimi, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Fikrimizcə, Vole Şoyinkaya Nobel mükafatı verilərkən həm onun Afrika qitəsi miqyasında milli azadlıq hərəkatının əsas simalarından biri olması, həm də orijinal ideya-sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə malik olan bədii yaradıcılığı, ədəbiyyat və mədəniyyət sahəsindəki yenilikçi mövqeyi nəzərə alınmışdır.

Vole Şoyinkanın bədii əsərləri Afrika qitəsində, xüsusən də Nigeriyada azadlıq və vətənpərvərlik ideyaları üstündə köklənmiş böyük sənət əsərləri kimi qəbul olunur. O, əsl vətəndaş yazıçı cəsarəti ilə Afrika despotizmini kəskin tənqid edən, qitədə və o cümlədən, vətəni Nigeriyada xalqın maraqlarını və ideallarını əks etdirən yüksək vətəndaşlıq ruhuna malik böyük sənət əsərlərinin müəllifidir. Vole Şoyinka əsərlərində maddi sərvətlərin ölkəsinin inkişafına və vətəndaşların rifahının yaxşılaşdırılmasına xidmət etməsini həyata keçirən bir hakimiyyətin qurulması ideyasını qabarıq şəkildə nəzərə çarpdırmışdır. O, həyatda da, ədəbiyyatda da Afrika xalqlarına vətəndaş müharibələrinin ölkənin deyil, başqa dövlətlərin maraqlarına xidmət etdiyini çatdırmaq uğrunda mübarizə aparmışdır. Bu mənada, Vole Şoyinkanın bədii yaradıcılığı ilə ictimai-siyasi fəaliyyəti bir-birini tamamlayır. Təsadüfi deyildir ki, o, 1986-cı ildə Stokholmdakı Nobel nitqini ədəbiyyat məsələlərinə deyil, Afrika qitəsinin milli azadlıq hərəkatının simvolu olan Nelson Mandellaya həsr etmişdi.

Bununla belə, Vole Şoyinkanın orijinal sənət nümunələri olan dramaturgiyası və səhnə əsərlərinin orijinal teatr həlli onun Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülməsinə səbəb olan əsas faktordur. Vole Şoyinka dram sənəti ilə maska teatrının imkanlarını üzvü surətdə birləşdirməklə orijinal səhnə əsərləri yaratmışdır. Vole Şoyinkanın dram əsərlərində ritual rəqslər, pontomim elementlər və maskalar əsas ideyanın ifadə edilməsində, aktyorlarla tamaşaçı, səhnə və salon arasında canlı əlaqənin qurulmasında əsas bədii vasitələr kimi çıxış edir. Maska teatrı ənənələri onun dramaturgiyasında həyati gerçəklikləri daha dərindən və cəsarətlə ifadə etmək və xalqa çatdırmaq üçün geniş meydan açır. XX əsrin ortalarında Maska teatrı ilə dram sənətini üzvü şəkildə uzlaşdırmaqla orijinal pyeslər yazmaq və onları səhnəyə çıxarmaq nəinki Afrika qitəsində, hətta Avropanın bir çox ölkələrində tamamilə yeni hadisə idi. Vole Şoyinkanın Maska teatrı səhnədə zahirən əyləncəli vasitələrlə tamaşaçını özünə cəlb etməyə, daha çox isə Afrika cəmiyyətindəki xalqın gözünə pərdə çəkən çox maskaların yırtılıb dağılmasına, ortadan götürülməsinə uğurla xidmət etmişdir. Bu, klassik teatrı və dramaturgiyanı forma və məzmun etibarilə modernləşdirmək demək idi. Bu mənada Vole Şoyinka Afrika ədəbiyyatında modernizm ədəbi cərəyanının əsas yaradıcılarından biridir. Atdığı novator addımlar Vole Şoyinkanı Afrika qitəsində maska teatrının banisi kimi tanıtmışdır.

Vole Şoyinka Nigeriyanın Laqos şəhərində "Maska - 1960" adlı həvəskar teatr truppası yaratmış, bu işi ildən-ilə daha da irəli aparmaqla Afrika mədəniyyətində yeni bir istiqamətin inkişaf etdirilməsinə nail olmuşdur. Vole Şoyinka dram əsəri ilə maska teatrını üzvü surətdə əlaqələndirən yeni tipli teatrın yaradıcısıdır. Dram əsərlərinin səhnə həlli prosesində həm rejissor və tərtibatçı, həm də bəzən baş rolların ifaçısı kimi çıxış etməsi Vole Şoyinkanın Afrikada yeni mədəni həyat uğrunda mübarizə aparan fədakar bir ədəbiyyat və mədəniyyət xadimi olduğunu nümayiş etdirir. Maska teatrı xüsusiyyətləri ilə normal tamaşa elementlərini dramaturji mətndə əks etdirməsi və bunu səhnədə canlandıraraq orijinal tamaşalar yaratması təkcə Afrika qitəsində deyil, ümumən dünya teatr və dramaturgiyasında yeni ədəbi-mədəni hadisədir. Məhz sənətdə və ədəbi-mədəni mühitdə qazandığı bu novatorluq Vole Şoyinkanın Nobel mükafatı qazanmasının real səbəbidir. Vole Şoyinka bədii əsərlərində dramaturji xüsusiyyətlərlə maska teatrı elementlərini məharətlə sintez etmiş nadir sənətkarlardan biridir. Vole Şoyinkanın səhnə əsərləri Afrika qitəsində yeni tipli dramaturgiyanın manifesti, eyni zamanda, dünya dram sənətinin bənzərsiz nümunələridir. Vole Şoyinka özünün fəaliyyətində həm yazıçı-dramaturq, həm də teatr təşkilatçısı və aktyor-rejissor funksiyalarını birləşdirən qeyri-adi ədəbiyyat və mədəniyyət xadimidir. Sənət əsəri baxımından yüksək ədəbi örnəklər olan Vole Şoyinka dramaturgiyası ədəbiyyatda Afrika xalqlarının azadlıq səsini, müstəqillik arzularını qüvvətli şəkildə səsləndirən qiymətli və təkrarsız yaradıcılıq hadisəsidir.

Görkəmli dramaturq Vole Şoyinkanın "Meşələrin rəqsi", "Ölüm və çar elçisi", "Bataqlıq sakinləri", "Şir və mirvari", "Kral Babu", "Uydurma" dramları, "Jeronika qardaşın macəraları", "Konqo biçini" komediyaları dəfələrlə Nigeriyada və digər Afrika ölkələrində tamaşaya qoyulmuş, rəğbətlə qarşılanmışdır. O, 1960-cı ildə Nigeriyanın İbadan Universiteti nəzdindəki Rokfeller Araşdırma Mərkəzinin dram əsərləri müsabiqəsinin qaliblərindən biri olmuş, dramaturgiya və teatr sahəsindəki xüsusi istedadını nümayiş etdirmişdi. Vole Şoyinkanın radio-pyesləri vətəni Nigeriyada və Afrikanın digər ölkələrində yayılaraq, yazıçı kimi ona əsl şöhrət qazandırmışdır. "Ölüm və çar elçisi" pyesinin Amerikanın Çikaqo şəhərində uğurla tamaşaya qoyulması Afrika Maska teatrına beynəlxalq səviyyədə böyük şöhrət gətirmişdir. Eyni zamanda, "İnsan öldü" adlı həbsxana xatirələrinin Nyu-Yorkda və Londonda kitab halında çap olunması Vole Şoyinkanın bədii yaradıcılıq sahəsində qazandığı ən mühüm nailiyyətlərdəndir.

Müasir Afrika ədəbiyyatının liderlərindən biri olan Vole Şoyinka Qara Qitədə geniş yayılmış "Neqrofillik" hərəkatına qarşı çıxaraq, müasirləri olan yazıçıları birtərəfli təəssübkeşlik burulğanından çıxmağa, hadisə və proseslərə panafrikaçılıq mövqeyindən deyil, dünyada gedən proseslərin işığında nəzər salmağa çağırır. O, dünyada qərbyönlü Afrika yazıçısı kimi qəbul edilir. XX əsrin əllinci illərinin ortalarında bir müddət London teatrında çalışması, Avropa teatrı ənənələrini, dram nəzəriyyəsini öyrənməsi onun dramaturgiya sahəsində orijinal yol seçməsinə kömək etmişdir. Nigeriyadakı İbadan Dram Məktəbinin rəhbəri olduğu illərdə Vole Şoyinka Qərb teatr ənənələri ilə mifologiya, ritual rəqslər, əyləncəli xüsusiyyətlər üzərində qurulmuş Afrika Maska teatrını sintez etmək üçün ciddi eksperimentlər aparmış, orijinal yol seçərək mühüm yaradıcılıq nailiyyətləri qazanmışdır. Onun Maska teatrı prinsipləri əsasında hazırlanmış "Jeronika qardaşın macəraları" tamaşası ilə İbadan teatrı fərqli üsluba malik sənət ocağı kimi tanınmışdır.

Çoxcəhətli yaradıcılıq fəaliyyətinə malik olan Vole Şoyinka dramaturgiya və şeirlə yanaşı, həm də bədii nəsr sahəsində də mühüm uğurlara imza atmışdır. Hələ 1965-ci ildə yazıb nəşr etdirdiyi "Şərhçilər" romanı Vole Şoyinkanın bədii nəsr istiqamətində də istedad nümayiş etdirdiyini göstərir. Vole Şoyinka Afrika qitəsində intellektual bədii nəsrin görkəmli yaradıcısı hesab olunur. Onun nəsr əsərlərində tarixlə müasir dövr vəhdətdə təsvir edilir. O, nəsr əsərlərində yaxın və uzaq keçmişi müasirlik meyarları ilə şərh etməklə oxucuda Zaman və Məkan haqqında bütöv, ümumiləşdirilmiş təsəvvürlər yaratmağa nail ola bilir. Vole Şoyinkanın nəsrində epik təsvirdəki lirizm əlamətləri yazıçının fərdi bədii üslubunun təzahürü kimi çıxış edir. Zamanın və məkanın realist təsvirləri və intellektual dərki, obrazların fərdi cizgilərinin dəqiq ifadə olunması və xüsusilə ideyalılıq Vole Şoyinka nəsrinin özünəməxsusluğunu müəyyən edir. Vole Şoyinkanın dram qəhrəmanları kimi, nəsr əsərlərindəki obrazlar da fərqli görkəmə malik olmaqla bərabər, həm də konkret ideyanın daşıyıcısıdırlar. Ümumiyyətlə, Vole Şoyinkanın yaradıcılığında, xüsusən də "Şərhçilər" romanında fərdin həyatda və cəmiyyətdə rolu və təsiri məsələsi qabarıq ifadə olunmuşdur. "Şərhçilər" romanının Afrika ölkələri ilə yanaşı, Avropa dillərinə də tərcümə olunması Qara Qitənin görkəmli yazıçısının dünya şöhrəti qazandığını nümayiş etdirir.

Vole Şoyinka "Şərhçilər" romanında Qərb təhsili almış Nigeriya gəncliyinin Afrikadadkı çətin və məşəqqətli taleyini dərindən və əsaslı şəkildə əks etdirmiş, Qara qitədə və Nigeriya cəmiyyətində ciddi islahatlara ehtiyac olduğunu göstərmişdir. Vole Şoyinkanın "Şərhçilər" romanı mövzusu və ideyası etibarilə Azərbaycan ədəbiyyatında Marağalı Zeynalabdinin "İbrahim bəyin səyahətnaməsi", Məmməd Səid Ordubadinin "Rzaqulu xan Firəngməab" romanları ilə səsləşir. Çoxcəhətli yaradıcılığa malik olan Vole Şoyinka Afrika qitəsinin Məmməd Səid Ordubadisi təəssüratı yaradır.

Novator yazıçı və dramaturq olan Vole Şoyinka Afrika qitəsində "non fikşin" janrının yaradıcısıdır. Bu, keçmişlə müasirliyin çoxaspektli təhlili əsasında konkret ideyanın təsdiq məqamını inandırıcı şəkildə təqdim etməyə xidmət göstərən bədii təsvir üsuludur. "Non fikşin" üslubunda yazılmış bədii əsərlərində Vole Şoyinka tarixi keçmişə və yaşadığı dövrə münasibətdə fəal surətdə müəllif mövqeyini meydana qoymaqla zamanla dialoqa girir. Bu isə yazıçıdan bədii istedada malik olmaqla bərabər, həm də geniş elmi dünyagörüşünə malik olmağı tələb edir. Londonda ali təhsil almış, İngiltərə universitetlərində mühazirələr oxumuş Vole Şoyinkanın simasında yüksək bədii istedadla intellektuallıq üzvi surətdə birləşir. İntellektual baxışla bədii istedadın vəhdəti Vole Şoyinkanın "non fikşin" üslubunda orijinal dram və nəsr əsərləri yaratmasını mümkün etmişdir. Görkəmli ingilis alimi professor Biodun Ceyixo özünün 2004-cü ildə nəşr etdirdiyi "Vole Şoyinka: Politika. Poetika , Postkolonializm" adlı monoqrafiyasında əsərlərində böyük idealları və dərin ictimai məzmunu novatorluqla təsvir etdiyinə və yaradıcılığı ilə mübarizəsi bir-birini tamamladığına görə bu qara dərili qüdrətli yazıçını "Afrika ədəbiyyatının titanı" adlandırmışdır.

Vole Şoyinka hələ gənclik illərindən etibarən pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olmuşdur. İngiltərənin Lids Universitetindən məzun olan Vole Şoyinka müxtəlif illərdə Nigeriyadakı İbadan və İse universitetlərində dram sənətindən, ingilis dili və ədəbiyyatından dərs demişdir. O, bir müəllim kimi Afrikada yeni nəsil ziyalıların yetişib formalaşmasına böyük əmək sərf etmişdir. Vole Şoyinka Afrika qitəsinin gələcəyini elmin, təhsilin, ədəbiyyatın və mədəniyyətin inkişaf etdirilməsində görür, bu böyük amala şərəflə xidmət göstərmək yolunu davam etdirir. O, ictimai-ədəbi fəaliyyətlə maarifçilik işini vəhdətdə aparmaqla cəmiyyəti inkişaf etdirmək baxımından daha çox uğur qazanmağın mümkünlüyünü özünün atdığı addımlarla isbat edir.

Məlum olduğu kimi, Vole Şoyinkadan sonra daha iki Afrika yazıçısı, hər ikisi Cənubi Afrikadan olan Nadin Qordiner 1991-ci ildə, Con Maksvell Kutzel isə 2003-cü ildə Nobel mükafatı laureatı olmuşlar. Nadin Qardiner Afrika qitəsindən olan ilk qadın Nobelçi kimi dünyada böyük maraq doğurmuşdur. "Öz bənzərsiz eposu ilə bəşəriyyətə böyük xeyir verdiyinə görə" Nobel mükafatına layiq görülmüş Nadin xanımın əsərlərində ümumiyyətlə qitənin yox, əsasən, Cənubi Afrikanın relyefi və problemləri öz əksini tapmışdır. O, "İtirilmiş burjua aləmçiyi", "Mühafizəçi", "Təbiətin qoynunda", "Yanımda kimsə yoxdur" romanlarında fərdin tənhalığı, təcridolunma, hətta tərki-dünyalıqla bağlı ciddi sosial-mənəvi hadisələri böyük sənətkarlıqla təsvir edilmişdir. Con Maksvel Kutzee isə "özgə yad insanların üzləşdikləri saysız-hesabsız çətinlikləri heyrətamiz müxtəlifliklərlə əks etdirdiyinə görə" Nobel Komitəsi tərəfindən fərqləndirilmişdir. Onun əsərlərində Afrikanın müəyyən cizgiləri təsvir edilsə də, əsas yaradıcılıq istiqaməti mücərrəd ictimai-mənəvi mühitdə, zamanın fövqündə, bəzən hətta şərti məkanda insan talelərinin dərinliklərini böyük istedadla kəşf etməkdən ibarətdir. Rahiblər kimi qapalı həyat keçirən və uzun illər Amerika universitetlərində dərs deyən Cənubi Afrikalı yazıçı hazırda Avstraliyada yaşayıb, elmi-pedaqoji fəaliyyətini davam etdirir. Vole Şoyinkanın isə həyatı, mübarizəsi, bədii yaradıcılığı və idealları bütövlükdə Afrika qitəsinin dünəni, bu günü və gələcəyi ilə üzvü surətdə bağlıdır. O, həm də qaradərili Afrika yazıçısı kimi də Qara Qitəni bütün bənzərlikləri ilə simvolizə edir.

Əsərləri ilə dünyada tanınan Afrika yazıçısının tərcümeyi-halında Azərbaycanla bağlı səhifələr də vardır. O, 2016-cı ildə Bakı şəhərində keçirilmiş Beynəlxalq Humanitar Forumda iştirak və çıxış etmiş, Afrika qitəsində gedən ictimai-mədəni proseslər və ədəbiyyat hadisələri haqqında maraqlı söhbətlər aparmışdır. Azərbaycana səfəri çərçivəsində Nobel mükafatı laureatı Vole Şoyinka 28 sentyabr 2016-cı il tarixdə Milli Elmlər Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun kollektivi ilə görüşmüş, elm adamlarına yaradıcılıq yolu və ədəbiyyata dair baxışları barədə məlumat vermişdir. Görüş-yığıncağda çıxış edərək Qara Qitədən gəlmiş qonağın yalnız mənsub olduğu Afrika qitəsində deyil, ingilis dilində yaranan müasir dünya ədəbiyyatının inkişafında özünəməxsus yeri olduğunu bildirmişdim.

Bədii Tərcümə Mərkəzinin əməkdaşı, tanınmış yazıçı Nəriman Əbdürrəhmanlı Nobel mükafatı laureatı Vole Şoyinkanın "Şərhçilər" romanını Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. Romandan bir parça ilk dəfə olaraq 2012-ci ildə Bakıda "Qanun" nəşriyyatında nəşr edilmiş "Ədəbi Nobel Antologiyası"nda oxuculara çatdırılmışdır. "Ədəbi Nobel Antologiyası"nda, eyni zamanda, həm də Vole Şoyinkanın həyatı və yaradıcılığı haqqında qısa bioqrafik məlumat verilmişdir. Nəriman Əbdürrəhmanlı "Təfsirçilər" adı ilə tərcümə etdiyi romanın orijinal xüusiyyətlərini, əsərdə Afrika qitəsinin özünəməxsus koloritini qoruyub saxlamışdır. Romandan təqdim etdiyimiz kiçik parçadan Vole Şoyinkanın liro-epik nəsr üslubunun özünəməxsusluğunu və müstəqilliyi uğrunda mübarizə apardığı Qara Qitənin fərqli, bənzərsiz görkəmi haqqında dərin yazıçı müşahidələrinin həyatiliyini aydın surətdə görmək mümkündür: "Hər şey olduğu kimidi... Torpaq rəngli dirəklər də, onların üzərindəki bozluq da, ştimal divarların bəyazlığı da, yüzlərlə yuvaya oxşayan saman damlar da... Kənd sərt kölgələrdə və burum-burum qalxan buxarda mürgüləyirdi. ...Qayıqdan irigövdəli, yazıçı bir kişi düşdü. O, işıldayırdı. Elə bil, bayaq yediyi yemək bədənini yağlamışdı... Avarçılar avarlardan yapışdılar. Amma Eqbo onları dayandırdı. Yad adam zamanları - bir-birinə bağlayırdı. Eqbo nəhənglərin dizləri üstündə oturmuş cırtdanları gördü… Sonra sevinc dolu gülüş olan tufan nəriltisi qopdu... O addımlarını yetərincə möhkəm basırdı... bununla belə, Eqbo bilirdi ki, cırtdanlar onun bələdçiləridir, lakin başçıların əlləri onların boynuna toxunub, yolu öyrənir".

Nobel mükafatı laureatı Vole Şoyinkanın ölkəmizə səfəri, Bakı Humanitar Forumda, Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutundakı çıxışları və "Şərhçilər" romanının dilimizə tərcümə edilməsi Azərbaycan-Afrika ədəbi əlaqələrinin yaddaqalan səhifələridir. Afrika qitəsinin görkəmli yazıçısı ilə keçirilmiş görüşlər və onun əsərinin oxuculara çatdırılması Azərbaycanda müstəqil dövlətçiliyin yaratdığı imkanlardan biridir. Ümumiyyətlə, Azərbaycan-Afrika ədəbi əlaqələri yeni bir istiqamət kimi ölkəmiz və xalqımız üçün müasir dünya ədəbiyyatını bütün reallıqları ilə təsəvvür etmək baxımından əhəmiyyətlidir.

Nobel mükafatı laureatı, görkəmli Nigeriya yazıçısı Vole Şoyinkanın əsərləri müasir Afrika ədəbiyyatının manifestidir. Bu mübariz vətəndaş yazıçının əsərləri Afrikanın aslılılıqdan xilas olmasına, müstəqiliyini daha da möhkəmləndirməsinə doğru keşməkeşli inkişaf yollarına işıq salır. Yüksək vətəndaşlıq ruhunu və müstəqillik ideallarını əks etdirən əsərləri ilə o, eyni zamanda, geniş mənada milli-mənəvi özünüdərk yollarında çarpışan başqa xalqların da inkişafına xidmət göstərir və dünya ədəbiyyatını bəşəri və ümummilli ideyalarla zənginləşdirməkdə davam edir.

İsa HƏBİBBƏYLİ

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Birinci

vitse-prezidenti, Milli Məclisin deputatı, akademik

16 aprel 2020-ci il

Şüvəlan

525-ci qəzet.- 2020.- 23 may.- S.14-15.