Xalq
yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın
“Seçilmiş əsərləri”nin dördünücü
cildi işıq üzü görüb.
Kitab müəllifin “Qorqudnamə”
adı altında birləşdirdiyi elmi, publisistik əsərlərdən
bəzilərini əhatə edir. Bu cildə
Kamal Abdullanın xalqımızın ana kitabı “Kitabi-Dədə
Qorqud” dastanının
gizli qatlarından dünya xalqlarının
eposları ilə müqayisəli şəkildə
bəhs edən “Gizli “Dədə Qorqud”, yaxud Mifdən Yazıya” kitabı, Dastanın poetik özəlliklərini
elmi əsəslarla şərh edən fundamental “Kitabi-Dədə Qorqud” poetikasına giriş” monoqrafiyası, Azərbaycanşünaslığın
“Dədə Qorqud” dastanında təzahürünü
tapmış sosial, iqtisadi, etnik, dini, milli, siyasi
köklərindən bəhs
edən “Azərbaycançılıq
və “Kitabi-Dədə
Qorqud” adlı dərs vəsaiti və dastanla bağlı elmi-publisistik
məqalələri,
oçerkləri daxil
edilib.
Bu cildə
müəllifin Qorqudşünaslıqla
bağlı həyata
keçirdiyi geniş
miqyaslı işlərin
və araşdırmaların,
o cümlədən, “Gizli
“Dədə Qorqud” silsiləsinin yalnız bir qismi daxil
edilib. Belə ki, akademik Kamal
Abdullanın 1991-ci ildə
çap olunmuş “Gizli “Dədə Qorqud” əsəri 1999-cu ildə əlavələr
edilmiş və təkmilləşdirilmiş halda
“Sirriçində dastan”
və yaxud Gizli “Dədə Qorqud”-2” adı ilə yenidən nəşr edilib. Lakin bu
kitabların heç
biri IV cildə daxil edilməyib. Bu kitabların bütün elmi kvintessensiyası müəllifin
IV cildə daxil edilən “Gizli “Dədə Qorqud”, yaxud “Mifdən Yazıya” (Bakı, Mütərcim, 2009) adlı
monoqrafiyasında akkumulyasiya
olunub.
Müxtəlif illərdə türk
və rus dillərinə tərcümə
olunaraq Türkiyədə
və Rusiyada çap edilən bu silsilə kitabların mahiyyəti və əsas mövzusu “Kitabi-Dədə
Qorqud” dastanının
dərinində miflə
yazının münasibətlərinin
araşdırılmasından ibarətdir. Dastanın
batinində gizlənmiş
sirlər burada mifin gücündə və güzsüzlüyündə,
həmçinin yazının
mifə qalib gəlməsi, yaxud məğlubiyyəti kontesktində
aşkarlanaraq oxucuya təqdim edilir. Oxucu dastanın zəngin iç dünyasına Kamal Abdulla təxəyyülünün
qanaqdlarında səyahət
edir, dastan mətninin öz sirrinin aşkar etməmək üçün
büründüyü qatbaqat
libası bütövlükdə
öz təsəvvüründə
canlandırır.
Kamal Abdullanın
“Kitabi-Dədə Qorqud”
poetikasına giriş”
(Bakı, 2017) monoqrafiyası
dünya kulturoloji fikrinin kontekstində yazılmış bir əsər kimi bu cilddə xüsusi yer tutur. Bu dərin elmi
tədqiqat əsəri
rus dilinə tərcümə edilərək
“Ââåäåíèå â ïîýòèêó “Êèòàáè-Äåäå Êîðêóä”
(Ìîñêâà, Õóäîæåñòâåííàÿ ëèòåðàòóðà, 2018) adı ilə Rusiyada, türk dilinə çevrilərək “Dede
Korkud Kitabı” Poetikasına Giriş” (İstanbul, Ötüken Basınevi, 2020) adı ilə Türkiyədə
nəşr edilib.
Bu monoqrafiyada qədim bir mətn nümunəsi
olan “Kitabi-Dədə
Qorqud” dastanı anaxronik mətn, bədiipoetik enerji, bədiipoetik yasaqlar, estetik poetiklik, autentik mif, mif dövrü, ibtidai sənətlərin
və qədim mətnin formalaşma prosesi, birbaşa və məcazi məna sahələri, xaos-kosmos qarşıdurması kimi yeni
termin və anlayışların orbitində
qiymətləndirilir. Burada
Dastanın mətni mifdən yazıya doğru müxtəlif tarixi və kulturoloji dövrlərin izlərini öz canında daşıyan anaxronik mətn kimi tədqiq olunur. Kamal Abdulla
bu tarixi dövrləri mərhələlər
kimi götürərək
onları kulturoloji və estetik keyfiyyətlərinə görə
də ayrıca təhlil edir. Bu elmi analizlərin
nəticəsində oxucu
“Dədə Qorqud” qəhrəmanlarının mənəvi-psixoloji
və ictimai formasiyasını mətnin
dilindən verilən nümunələr əsasında
tam təsəvvür
edə bilir.
Akademik Kamal Abdullanın
“ADA” Universitetində tələbələrə
oxuduğu “Azərbaycanşünaslıq”
mühazirələrinin əsasında
hazırlanmış “Azərbaycançılıq
və “Kitabi-Dədə
Qorqud” adlı dərs vəsaiti IV cildin xüsusi bir bölməsini təşkil edir. “Dədə Qorqud” dastanında bəhs edilən Oğuz cəmiyyətinin sosial, iqtisadi, etnik, dini, milli, siyasi
durumu və dövlətçilik düşüncəsi
müstəqil Azərbaycanın
əsas ideologiyası
olan Azərbaycançılıq
kontekstində təhlil
edilir. Ulu öndər Heydər
Əliyevin xalqımızın
sahib olduğu qədim adət-ənənələr
üzərində yaratdığı
və bu gün dünyada olan bütün azərbaycanlıları birləşdirən
Azərbaycançılıq ideologiyasının ilkin rüşeymləri dastan
mətnindən hasil edilir və oxucuya təqdim olunur.
Bu cildin son bölümünü təşkil
edən məqalələr
də birbaşa “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı ilə bağlı Kamal Abdullanın müxtəlif
illərdə yazıb
ölkəmizdə və
xaricdə çap etdirdiyi dastan mətninin ayrı-ayrı
problemlərindən bəhs
edən elmi və elmi-populyar tədqiqlərdir. Bura həmçinin “Kitabi-Dədə
Qorqud” ensiklopediyası”nda
Kamal Abdullanın müəllifi olduğu ensiklopedik oçerklər
də daxil edilmişdir. Hər bir oçerk dastan mətnində olan və ya
mətni anlamaqda oxucuya kömək edən anlayışların
əhatəli izahına
həsr edilib.
Akademik Kamal Abdulla
“Kitabi-Dədə Qorqud”
dastanının universal
şərhinə, ana
abidəmiz olan dastanın dünyada tanıdılmasına təkcə
elmi və bədii yaradıcılığında
deyil, ictimai, həmçinin dövlət
xadimi kimi siyasi fəaliyyətində
də böyük yer verib. Belə ki, Kamal Abdulla
“Kitabi-Dədə Qorqud”
dastanının dünya
xalqalarının eposları
ilə birgə öyrənilməsi üçün
“Kitabi-Dədə Qorqud”
və “Nibelunqlar nəğməsi” adlı
müqayisəli elmi araşdırmalar proyektinin
əsas müəlliflərindən
(Almaniyadan prof. Z.Hartman və prof. H.Buşhotenlə bir yerdə)
və bu layihə çərçivəsində
on il ərzində
alman alimləri ilə bir yerdə
ölkəmizdə və
xaricdə həyata keçirilən konfrans, dəyirmi masa və nəşrlərin təşkilatçılarından biri olub.
Akademik Kamal Abdulla
2015-ci ildə Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti
İlham Əliyevin “Kitabi-Dədə Qorqud”un alman dilində ilk tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyinin qeyd edilməsi ilə bağlı imzaladığı
xüsusi sərəncamdan
irəli gələn tədbirlərin icrasına
rəhbərlik edib.
Bu cildin məqalələr hissəsində
verilən yazı da məhz alman
diplomatı və şərqşünası Fridrix
fon Ditsin türk dünyası üçün gördüyü
misilsiz fəaliyyətə
müəllifin minnətdarlığının
ifadəsidir.
Xalq yazıçısı Kamal Abdullanın çoxcildliyinin müxtəlif
cildlərinə daxil edilən “Kitabi-Dədə
Qorqud” dastanının
motivləri əsasında
yazılmış şeirlər,
kiçik poemalar, esselər, hekayələr,
romanlar, pyeslərlə
yanaşı, bu istiqamətdə namizədlik
və doktorluq dissertasiyalarına rəhbərlik
etməsi, Qorqudşünaslıqla
bağlı məruzələri,
müsahibələri də,
əslində, müəllifin
dəyərli “Qorqudnamə”sinə
daxil edilə bilər. Deməli, “Qorqudnamə” bu gün də davam edir desək,
səhv etmərik. Məhz buna görə Kamal Abdullanın Qorduqşünaslıq istiqamətindəki
titanik fəaliyyətini
yüksək dəyərləndirən
Azərbaycan xalqının
Ümummilli lideri Heydər Əliyev 1999-cu ildə Azərbaycan xalqının mühüm
tarix və mədəniyyət abidələrindən
olan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının tədqiqindəki
xidmətlərinə görə
ona “Azərbaycan Respublikasının əməkdar
elm xadimi” fəxri adını vermişdir.
525-ci qəzet.- 2020.- 19 noyabr.- S.9.