"Bu təklif Alban mədəniyyətinə
yüksək ehtiramın
göstəricisidir"
Qarabağdakı alban mədəniyyətinə aid məbədlərin
Azərbaycan Alban-udi xristian icmasına verilməsi barədə təşəbbüsə fəal
ictimai dəstək var
Qarabağda, işğaldan azad
olunan ərazilərdə
yerləşən qədim
Alban mədəniyyyətinə aid məbədlərin ölkədəki
Alban-Udi Xristian dini icmasının ixtiyarına verilməsi barədə təklif cəmiyyətdə ciddi maraq doğurub və ictimai dəstək qazanıb.
Xatırladaq ki, həmin təklifi bu günlərdə "525-ci qəzet"in
baş redaktoru, Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin katibi Rəşad Məcid irəli sürmüşdü. O, qədim Alban məbədlərinin
erməni vəhşiliyi
nəticəsində dağıdılması
və qriqoryanlaşdırılmasının
sözügedən icmanın
nümayəndələri tərəfindən
də faktlar əsasında dünya ictimaiyyətinin diqqətinə
çatdırılmasının vacibliyini vurğulamışdı.
Prezident İlham Əliyevin
çıxışı zamanı
həm məscidlərin,
həm kilsələrin
bizim tarixi sərvətimiz olduğunu
vurğulaması bu baxımdan müstəsna önəm daşıyır. Dövlət başçısı
çıxışında demişdi: "Tarixə baxmaq kifayətdir, hər kəs görsün ki, 1830-cu illərdə çar Rusiyası alban kilsəsini ləğv etdi, alban kilsəsinin
bütün mülkiyyətini
erməni Qriqoryan kilsəsinə verdi
və erməni keşişləri, onların
havadarları bu kilsələri mənimsəməyə
başladılar. Qafqaz Albaniyasının
tarixini silmək, unutdurmaq onların başlıca vəzifəsi
idi. Amma biz imkan vermədik.
Azərbaycanda bu məsələ
ilə bağlı kifayət qədər böyük elmi baza var, əsərlər
var. Bu əsərlər nəinki
elm ictimaiyyətinə, bütövlükdə
dünya ictimaiyyətinə
çatdırılır və
çatdırılmalıdır. Qafqaz Albaniyası böyük dövlət olub. Onun paytaxtı Qəbələ
şəhəri olub.
Qafqaz Albaniyasına aid olan tarixi abidələr, kilsələr bizim tarixi-mədəni sərvətimizdir.
Biz bu kilsələri
qoruyuruq. Mən bu
kilsələrdə dəfələrlə
olmuşam, Şəki
şəhərində, Qəbələ
rayonunda, Udi kilsəsində. Bildiyiniz kimi,
müharibə dövründə
Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü
ilə Nic qəsəbəsində
qədim Udi Qafqaz Albaniyası kilsəsinin təmir işləri yekunlaşdı
və bu kilsənin açılışı
oldu. Biz bu kilsələri mədəni sərvətimiz
kimi qoruyuruq".
Qeyd edək ki, baş
redaktor R.Məcid də mövzu barədə fikir bildirərkən mənfur
düşmənin qədim
Alban irsinə sahib çıxaraq
albanlara aid hər şeyi mənimsədiyini
diqqətə çatdırmışdı:
"Laçın rayonundakı
Ağoğlan, Kəlbəcərdəki
Gəncəsər, Xudavəng
monastırı, Ağdərədəki
Müqəddəs Yelisey kimi qədim alban abidələri var. Bunları
da ermənilər özününküləşdirmişdilər.
Hesab edirəm ki, 1836-cı ildəki rus çarının fərmanı
ədalətsiz hesab olunmalı və Qafqaz Albaniyasına məxsus tarixi abidələr Alban xalqının
irsi hesab edilməli və Azərbaycan Alban-Udi Xristian dini icmasının
ixtiyarına verilməlidir".
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin
Sədr müavini, fəlsəfə doktoru Qəmər Cavadlı işğaldan
azad olunan ərazilərdəki qədim
Alban mədəniyyyətinə aid məbədlər ölkədəki
Azərbaycan Alban-Udi Xristian dini icmasının
ixtiyarına verilməsi
barədə təklifi
yüksək qiymətləndirir.
Sədr müavininin sözlərinə
görə, bu təklif ictimaiyyət tərəfindən dəstəklənməlidir.
Q.Cavadlı vurğulayıb ki,
mənfur düşmən
tərəfindən Qafqaz
Albaniyasına məxsus
xristian məbədləri
və rus pravoslav kilsələri qriqoriyanlaşdırılıb, məscidlər tövləyə
çevrilərək İslam
dinində haram sayılan heyvanların saxlanılması kimi misli görünməmiş
həqarət əməllərinə
məruz qalıb. Ermənilər Şuşadakı İoann Predteça pravoslav kilsəsini, digər bölgələrdəki
Alban-Udi məbədlərini
qəsb edərək qriqoriyanlaşdırıb, Xocavənd
pravoslav kilsəsini tamamilə dağıdıb.
Millət vəkili Fatma Yıldırım bildirib ki, Ermənistandan fərqli olaraq bu gün Azərbaycanda
bütün ibadət
ocaqları, o cümlədən,
Bakının mərkəzində
yerləşən erməni
kilsəsi, içərisində
olan 5 min ədəbiyyatla
birgə dövlət
tərəfindən qorunur:
"30 ilə yaxın
erməni işğalı
altında olmuş ərazilərimizdə isə
düşmən dəhşətli
vandalizmlər törədib.
Onlar üçün heç bir dəyər və müqəddəslik
anlayışı yoxdur.
Məscidlərdə donuz, inək
saxlanılması, bir
qisminin dağıdılması
bu vəhşiliyin əyani sübutudur.
Ermənistan törətdiyi bu
vəhşiliklərə görə
cavab verməlidir və verəcək.
Növbəti mərhələdə məsələnin beynəlxalq
məhkəmə müstəvisinə
çıxarılması nəzərdə
tutulur. Ermənistan törətdikləri bu cinayətlərə görə məsuliyyət
daşımalıdırlar. Ermənilər işğal etdiyi
torpaqlarımızda tarixi
və dini abidələri saxtalaşdırmağa
və erməniləşdirməyə
çalışıblar. Bu abidələr sırasında
Alban abidələri də
xüsusi yer tutur. Ermənilər həmin abidələrə
öz dilləri ilə yazılar yazıblar ki, guya bu abidələrin
onlara məxsus olduğunu göstərsinlər.
Amma texnologiyaların inkişaf
etdiyi zamanda yaşayırıq. Beynəlxalq ekspertləri
dəvət edərək
müasir texnologiyalar vasitəsilə erməniləri
ifşa etmək olar. Çünki hazırda tarixi
abidələri, yazıları
yaşına qədər
aşkar etmək olur. Yəqin ki, dövlətimiz
bu istiqamətdə lazımi addımlar atacaq. Və biz sübut edəcəyik
ki, ermənilər həmin alban abidələrini saxtalaşdırmağa
çalışıblar. Ermənilərin Alban kilsələrinə sahib çıxmalarının və
onların saxtalaşdırılmasının
qarşısının alınması
üçün Alban katolikosluğunun
bərpası və onların idarəçiliyinin
Alban-Udi icmasına verilməsi indiki dövrdə çox vacib və zəruridir.
Bu baxımdan, Rəşad Məcidin sözügedən təklifini
fəal şəkildə
dəstəkləyirəm".
Millət vəkili Ceyhun Məmmədov da
"525"in baş redaktorunun
təklifinə tərəfdardır. C.Məmmədov deyib ki, işğaldan azad olunan ərazilərdə ermənilər tərəfindən
saxtalaşdırılan və
dağıdılan çoxlu
sayda Alban abidələri
var. Ermənilərin Alban kilsələrinə
sahib çıxmalarının və onların saxtalaşdırılmasının qarşısının alınması
üçün Alban katolikosluğunun
bərpası və onların idarəçiliyinin
Alban-Udi icmasına verilməsi indiki dövrdə xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
Vahid idarəçiliyə verilməyəcəyi
təqdirdə bu kimi halların baş vermə ehtimalları daha çox olacaq.
Tarix elmləri doktoru, professor Anar İsgəndərov da işğaldan azad olunan ərazilərdəki
qədim Alban mədəniyyətinə
aid məbədlərin dini
icmanın ixtiyarına
verilməsi təklifini
dəstəkləyir: "Fikrimcə,
bu təklif ictimaiyyət
tərəfindən müsbət
qarşılanacaq və
geniş dəstəklənəcək.
Çünki həqiqətən Azərbaycan ərazilərindəki
xristian məbədlərinin
ermənilərə aidiyyatı
yoxdur. Bu abidələrin xüsusən
qədim tarixə malik olanları Qafqaz Albaniyası dövlətinin tarixi irsidir. Onlar qətiyyən ermənilərə
məxsus deyil, qədim Alban abidələridir.
Çünki bu abidələri
ermənilər 200 ilə
yaxındır ki, özününküləşdirib. 1828-ci ildə Cənubi
Qafqazı işğal
edən Rusiya İmperiyası bu ərazilərə ermənilərin
kütləvi köçünü
təşkil edib.
1836-cı ildə isə Çar hakimiyyəti ermənilərin
müraciəti əsasında
tarixi cinayətə yol verərək Alban Həvari Kilsəsi və ya Alban Katolikosluğunu erməni-qriqoryan
kilsəsinə birləşdirməklə
bağlı qərar verib. Bununla da Qafqazın
əsas sahibi olan alban xristian
kilsəsi erməni kilsəsinə tabe etdirilib. Azərbaycan hökuməti Şəkidə
və Qəbələdə
alban kilsələrini
bərpa etsə də, Alban dini mərkəzi hələ də Rusiya qərarına əsasən,
erməni kilsəsinə
tabedir. Bu tarixi ədalətsizliyi aradan qaldırmaq üçün
Azərbaycanın müvafiq
qurumları Rusiya kilsəsinə müraciət
edərək Alban kilsəsinin
müstəqil kilsə
olaraq tanınmasına
nail olmalıdır. Alban irsini erməni işğalından azad etmək lazımdır".
Azərbaycan Alban-Udi Xristian dini icmasının sədri Robert Mobili qeyd edib ki,
Qafqazda xristianlığın
rəsmi din kimi strukturlaşmasının tarixi
Alban kilsəsindən başlayır. Qədim qaynaqlar təkcə Azərbaycanın deyil, bütün Qafqazın dini-mədəni həyatında
silinməz izlər qoymuş Alban kilsəsi xristian dünyasında ən qədim kilsələrdən biri olduğunu sübut edir. Alban kilsəsinin
qədimliyini təkcə
tarixi faktlar yox, həm də
mövcudluğunu dövrümüzə
qədər qoruyub saxlamış qədim alban məbədləri təsdiqləyir: "Təəssüf
ki, müxtəlif təzyiq və təsirlərdən sonra
1836-cı ildə Alban Apostol
Kilsəsi ləğv
edilib, onun maddi və mənəvi
irsinin bir qisminə erməni qriqoryan kilsəsi sahib çıxmağa çalışıb.
Nəticədə Azərbaycanda,
xüsusilə Qarabağda
tarixi alban məbədlərinin böyük
bir qismi qriqoryanlaşdırılıb, tarixi abidələrimizlə
yanaşı, arxiv materialları və sənədlər saxtalaşdırılıb.
Alban irsinin, o cümlədən, yaşı
yüz illərlə,
hətta min illərlə
ölçülən Alban məbədlərinin qriqoryanlaşdırılması
son yüz ildə Ermənistanın dövlət
siyasətinə çevrilib.
Bunun nəticəsidir ki, indiki Ermənistan ərazisində və Azərbaycanın işğaldan
azad edilən torpaqlarında heç bir alban məbədi
saxlanılmayıb. Ermənistan ya
Alban məbədlərinin arxitekturasını
dəyişdirərək qriqoryanlaşdırmış,
ya da arxitekturasını
dəyişdirə bilmədiyi
məbədləri dağıtmışdır".
Alban mədəniyyyətinə aid məbədlərin ölkədəki
Azərbaycan Alban-Udi Xristian dini icmasının
ixtiyarına verilməsi
təklifinə gəlincə,
R.Mobili vurğulayıb
ki, bu, Azərbaycan
ziyalısının Alban tarixinə,
mədəniyyətinə səmimi
münasibətinin və
yüksək ehtiramının
göstəricisidir: "Mən
Rəşad Məcidə
öz dərin təşəkkürümü bildirirəm".
Sevinc QARAYEVA
525-ci qəzet.- 2020.- 28 noyabr. S. 11.