Söz ilə əbədi yolçuluq və yaxud poetik bütövlük

"Çeşmələrdən dəryalaşan" (M.Şəhriyar) Azərbaycan şeirinin indiki mərhələsində poeziyamızın güclü ənənələrindən bəhrələnən, ona yaradıcı yanaşan və onun poetik bütövlüyünü özünəməxsus şəkildə təmin edənlər sırasında çağdaş lirik-fəlsəfi şeirimizin tanınmış simalarından Mahirə Nağıqızının imzasını da görürük.

M.Nağıqızının ruhuna hopdurduğu milli-mənəvi duyğular, onda yaratdığı milli-psixoloji və milli-estetik keyfiyyətlər şair-vətəndaş olaraq onu daim keçmişinə üz tutmağa, qəlbinə hakim kəsilən bu duyğuların təsiri ilə keçmişdən bu günə, bu gündən gələcəyə boylanmağa sövq edib. Bu səbəbdən onun şeirlərində vətənimizə, tariximizə, təbiətimizə, mədəniyyətimizə, milli varlığımıza şair-vətəndaş mövqeyindən yanaşılma sənətinin milli təəssübkeşlik amillərini çoxaldıb, mövzu, ideya və forma baxımından yaradıcılığındakı milli komponentləri qabardıb.

Min illərdir zaman adlı imtahanda

Dayanıbsan, sınağına salam olsun!

Uca millət, qan qoxuyan bu cahanda,

Ayaqdasan, hər anına salam olsun.

Tanrı yurdu Mövlanaya qucaq açan,

Yunus İmrə ocağına işıq saçan,

Göytürklərdən üzü bəri çiçək açan,

Elm-sənət gülzarına salam olsun.

Mahirə Nağıqızının yaradıcılığı mövzu məhdudiyyəti tanımır. Forma rəngarəngliyi və ideya-məzmun çalarları ilə zəngin olan bu poeziyada gözəllik ilə ülviyyətin, sevgi ilə məhəbbətin, vətənpərvərlik ilə qəhrəmanlığın vəhdəti, tərənnüm və paralelliyi həm diqqəti cəlb edir, insanı əbədiyaşar ideallarla baş-başa saxlayır, həm də oxucunu sirli dünyanın ağuşuna ataraq düşündürür:

Salma məni bu sualın bərkinə

Hər cavabın içində sirr görünür.

Ömür atı alıb gedər tərkinə,

Gəlib keçən ordan bir-bir görünür.

Bildiyimiz kimi, əksər sənətlərdə onu yaradan müəlliflərin iç dünyasının ifadə olunması önəmli yerlərdən birini tutur. Sənət aləmində əsl sənətkarlar öz talelərini yazırlar desək, yəqin ki, səhv etmərik. Mahirə Nağıqızının şeirlərində də həm onun taleyi ilə bağlanan, həm də tərcümeyi-hal faktına çevrilən çoxsaylı nümunələrə rast gəlmək mümkündür. "Qəlbində əkdiyim ağac", "Sənsən", "Al bayrağım", "Ömür yolu", "Məhəbbət", "Alça çiçəyi", "Mənəm", "Ana dilim", "Anama", "Əliyə", "Könülə" və s. kimi onlarla şeirdə Vətənlə, torpaqla, xalqla, tariximizlə, milli dəyərlərimizlə, doğma insanlarla üz-üzə dayanan, bütün varlığı ilə onlara bağlanan, ən başlıcası isə səmimi duyğularını ortaya qoyan sənətkarın Vətəndaş, İnsan, Ana və Şair obrazını görə bilirik. Bu məqamda oxucu Mahirə Nağıqızının şairlik istedadı ilə yanaşı, onun sənətində mahiyyət dəyişikliyinə yol açan Analıq, Vətəndaşlıq və İnsanlıq istedadları ilə də üz-üzə dayanır, paralel şəkildə həmin keyfiyyətləri müşahidə edə bilir. Nəticə etibarilə bu müstəvidə şairin təqdim etdiyi istənilən ifadə və deyimlər (hətta ilk baxışda sadə görünənlər də) ideya-bədii çəkisinə görə fərqlənir, mahiyyətin estetik dərinlikdə çatdırılmasını təmin edir.

Belə düşünürəm ki, Mahirə Nağıqızının şeiriyyəti həyatın gerçəklikləri ilə birbaşa bağlansa da, bir sıra məqamlarda sanki sirli-sehirli aləmlərin ruh pıçıltıları şəklində təsirindən də yan keçə bilmir. "İsa bil, bir də çək çarmıxa məni", "Dünyanın", "Billəm", "Getmədik", "Yolların", "Dənizə bənzər adam" və s. şeirlərində şair düşüncələri insan xəyalının sərhəd tanımayan intəhasızlığında bizi narahat edən, eyni zamanda, maraqlandıran məsələlərlə üz-üzə saxlayır. Nəticə etibarilə bu tipli nümunələrdə müəllif oxucunu "kiçik dünya"nın "böyük problemləri" ilə üz-üzə saxlamağı bacarır, orijinal deyim və ifadələr vasitəsilə diqqəti daha qlobal məsələlərə yönəldə bilir. Şairin özünəməxsus fəlsəfi münasibətlərini təfəkkür süzgəcindən keçirən oxucu həm düşünür, həm də dünya sirlərindən agah olmağa başlayır.

Dünya bir ağır şələdi,

Güc eləmə, boş yerədi.

Kim deyir ki, Yer kürədi,

Düşən qalxa bilmir axı...

Və yaxud:

Gələndir, gedəndir varı dünyanın,

Ən böyük neməti tək adın-sanın.

Üzü Nuh nəbidən gələn insanın

Nəsibi bir əlçim bez idi, billəm.

Həyat hadisələrinə fəal müdaxilə şairin yaradıcılığı üçün xarakterik məsələlərdən biridir. M.Nağıqızının bir vətəndaş-şair olaraq mənsub olduğu millətin taleyüklü məsələləri fonunda sinəsini qabağa verib öndə görünməsi və qələmini süngüyə çevirməsi sənətində milli təəssübkeşlik amillərinin bariz göstəricisi kimi diqqətdən yayınmır. Milli təəssübkeşlik və vətənpərvərlik ruhunda yazılmış şeirlərində keçmişdən bu günə, bu gündən gələcəyə ünvanlanan çağırış və haray səslərində Mahirə Nağıqızının ürəyində və zərif çiyinlərində gəzdirdiyi yükün ağırlığını, müsəlləh əsgər kimi döyüşə atılmaq istəyini, göynəyən yaralarını, düşmənə nifrətini görmək və hiss etmək o qədər də çətin deyil. Çünki onun qələmindən qopan bu cür misralar gözü ilə gördüyü, ruhu ilə duyduğu, xəyalında qurduğu real poetik nümunələr kimi dəyərlidir.

Göynəyən yaraynan yatmaqmı olar,

Dərd, çara axtarır ahu-zarıynan.

Qəlbmi dözər buna, yaşadı ancaq

Dalıyca getdiyi arzularıynan.

Burda, Alxanlıda fəryad səsi var,

Bir ana çağırır haqqa dünyanı.

Almasa bədəlin erməni xunkar,

Boğar hamımızı Zəhranın qanı.

Elə bilirəm ki, Mahirə Nağıqızının Vətənə, Vətənin bütövlüyünə, Vətənin böyüklüyünə həsr edilmiş şeirlərində Vətən sevgisi intəhasızlığı hansı səviyyədədirsə, düşmənə nifrəti də sözün ifadə etdiyi mənadan üstün səviyyədədir. Ona görə də şairin vətənpərvərlik duyğularının ifadə olunduğu və düşmənə nifrət aşılanan şeirlərində "son döyüşə hazır ol" çağırışlı (həm də mövzulu) şeirləri daha çox diqqət çəkir. Bu tipli şeirlər şairin milli duyğu və milli istəyini əsk etdirmək baxımından xarakterikdir:

Azərbaycan əsgəri, yolun Şuşaya gedər,

O yürüşün naminə son döyüşə hazır ol!

İntizarda Laçındı, Zəngilandı, Kəlbəcər,

Pir görüşün naminə son döyüşə hazır ol!

Sən Vətənin gücüsən, vətənin əsgər oğlu,

Vətən haya çağırmaz, haraylamaz hər oğlu,

Qızlar gül-çiçəyiylə süslər müzəffər oğlu,

O gəlişin naminə son döyüşə hazır ol!

Mahirə Nağıqızının şeirlərində müşahidə edilən vətəndaş cavabdehliyi və məsuliyyəti məsələləri onun poeziyasında bir poetik keyfiyyət olaraq şair fərdiyyətini əks etdirən ən xarakterik cəhətlərən biridir. Onun yüksək mənəviyyatlı, qədirşünas insan olması, yaşadığı gündəlik həyat hadisələrinə özünəməxsus müdrik münasibəti, adilikdə (sadəlikdə) böyük mahiyyət axtarışları və s. keyfiyyətləri poeziyasındakı şair fərdiyyətinin estetikasından söz açmağa imkan verir. "Lap uzaqlara", "Sənsən", "Göyərər", "Onun daş nağılı", "Vətən", "Qəlbimdə əkdiyim ağac", "Əmanət eşq", "Ad günün", "Qalmaz", "Heydər babanın dastanı", "Atama", "Sərhəd qapısı", "Şəbnəmə", "Sayın Yılmaz Çakaloğluna", "Zəlimxan", "Anama", "Əliyə", "Gülbəyaz nənə" kimi şeirlərində heç bir təmtəraq və hay-küy olmadan fərdiləşdirmə və ya ümumiləşdirmə yolu ilə poetik təəssüratlarını qələmə almış və şeiriyyət üçün vacib olan psixoloji incəlikləri ifadə edə bilmişdir:

Musa Yaqub, göyərməyən nə var ki,

Baxma duzdu, gözün yaşı göyərər.

Göyərməyən qara daşın nisgili,

Baxta düşən qara daşı göyərər.

Geniş mövzu dairəsi ilə seçilən Mahirə Nağıqızının poeziyasında türk ruhuna, onun qəhrəmanlıq tarixinə, mənəvi ucalığına hörmət, bu gününə və gələcəyinə böyük inam bu sənətin bədii dəyəri ilə yanaşı, onun milli-estetik mahiyyətini xeyli artırır. Şair "haqq-ədalət qalası", "elm-sənət gülzarı" hesab etdiyi türk yurdu və "ədaləti zülmətə işıq olan", "yer üzünün ədalət carçısı hesab edilən" türklər haqqında danışarkən özünün lirik duyğularını ictimai mənalandırmada təqdim edir, öz keçmişinin qüruru ilə yaşamağından zövq alır. Mahirə Nağıqızı bir neçə min il öncə Altaylardan "yola çıxan" türkün Metenin, Atillanın, Alp Ər Tonqanın qüdrətilə artan şöhrətinə, Göytürklərin yaratdığı elm-sənət kəhkəşanına, türkün alqırmızı bayrağına, şəhid məzarlarına olan hörmət və salamlarını incə ruhlu bir türk qadınının öz şərəfli milli kimliyinə səcdəsi kimi təqdim etməyi bacarır.

Əlbəttə, kiçik bir yazıda formaca rəngarəng, məzmun və ideya baxımından zəngin olan Mahirə Nağıqızı poeziyasının özünəməxsus xüsusiyyətlərini geniş təhlil obyektinə çevirə bilməsəm də, təhlil prosesində bu sənət üçün xarakterik olan bir sıra cəhətləri əhatə etməyə çalışdım. Qeyd etməliyəm ki, çağdaş Azərbaycan poeziyasında məxsusi yeri olan, məhsuldar, eyni zamanda, orijinal yaradıcılıq irsinə sahib Mahirə Nağıqızının poeziyası özünün poetik bütövlüyü, dərin lirizmi, lirik-epik çalarların zənginliyi ilə fərqlənən ciddi poetik sənət kimi dəyərlidir. Şübhəsiz, Mahirə Nağıqızının şairlik istedadının təməlində gen, qan və ana südü ilə keçən poetik ruhun mövcudluğu ona poeziya sahəsində uğurlar qazandırdığı kimi, bundan sonra da şeirimizin inkişafı yollarında söz ilə əbədi yolçuluğunun davamlılığını təmin edəcəkdir. Böyük Şəhriyarımızın dediyi kimi: "Şair ola bilməzsən, anan doğmasa şair".

Elman QULİYEV

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin

professoru, "Türk araşdırmaları" bölməsinin müdiri

525-ci qəzet.- 2020.- 16 oktyabr.- S.12.