Filoloji elmimizin Şamil Cəmşidov səhifəsi
Əlyazmalar İnstitutu - 70
Əməkdar elm xadimi, Prezident
təqaüdçüsü, Əmək və müharibə veteranı,
Atatürk adına Türkiyə Böyük
Tarix-Dil Qurumunun fəxri üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor Şamil Cəmşidov ömrünü
AMEA Məhəmməd Füzuli
adına Əlyazmalar İnstitutuna bağlamışdı.
Görkəmli qorqudşünas burada
bu nüfuzlu elm ocağı hələ kiçik bir fond ikən işə başlamış, müqəddəs
yazılı abidəmiz
"Kitabi-Dədə Qorqud"un tədqiqi ilə məşğul olaraq türkoloq və şərqşünaslar
arasında hörmət
qazanmışdı.
Onun ixtisası
şərqşünas, peşəsi
müəllim idi. O, Ağcabədi
Şəhər Xəlfərəddin
orta məktəbində
dil-ədəbiyyat müəllimi,
Ağdam Pedaqoji İnstitutunda baş müəllim kimi çalışmışdı. Lakin Əlyazmalar İnstitutu ona dünya şöhrəti gətirmiş,
o, burada əlyazmaçı
mütəxəssis peşəsini
qazanmış, mətnşünas
alim kimi yetişmişdi. Alimin
elmi araşdırmalarının
mərkəzində "Dədə Qorqud"
dastanı və Qarabağ ədəbi-mədəni
mühiti dururdu. Füzulinin, Vaqifin, Vidadinin və Y.V.Çəmənzəminlinin həyatı haqqında maraqlı faktlar ortaya qoyan tədqiqatçı
bütün uğurlarına
rəğmən çox
sadə insan idi. Bu gün
İnstitutun fondunda alimin öz əli ilə qələmə aldığı
tərcümeyi-halı mühafizə
olunur. Bu yazıya nəzər yetirdikdə onun necə təvazökar insan olduğunu görə bilərik.
Şamil
Cəmşidov 5 may 1920-ci ildə
əzəli yurdumuz Qarabağın Ağcabədi
rayonunda anadan olmuşdur. Orta təhsilini başa
vurmadan ordu sıralarına qoşulmuş,
Böyük Vətən
Müharibəsi iştirakçısı
olmuş və döyüşlərdə iki
dəfə ağır
yaralanmış, müharibədən
təxlis edilib. Qarabağa, Ağcabədiyə qayıdan
kimi burada gənc nəslin təlim-tərbiyə işlərində
fəal iştirak etmiş, paralel olaraq qəzet və radio jurnalistikası
sahəsində də
çalışmışdır.
Bu istiqamətdə mühüm
nailiyyətlər əldə
etsə də, əski əlyazmaları toplamaq, oxuyub, tədqiq etmək həvəsi ilə Bakıya gəlmiş, təhsilini Azərbaycan Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinin
fars bölməsində
davam etdirmişdir.
1949-cu ildə universiteti
bitirən Şamil Cəmşidov bir müddət ali
və orta təhsil müəssisələrində
pedaqoji fəaliyyətlə
məşğul olmuşdur.
Lakin fars
dilini mükəmməl
bilməsi, əski türk yazılarını
oxumaq səriştəsini
nəzərə alan müəllimlərinin məsləhəti
ilə 1954-cü ildə
Azərbaycan Elmlər
Akademiyasında yeni yaradılan Respublika Əlyazmalar Fonduna işə qəbul olunmuşdur. O, burada ustadı, akademik Həmid Araslı ilə çiyin-çiyinə
işləmiş, 1965-ci ildə
"Kitabi-Dədə Qorqud"
Azərbaycan ədəbiyyatı
nümunəsi kimi"
mövzusunda namizədlik,
1986-cı ildə "Kitabi-Dədə
Qorqud"un tekstoloji tədqiqi" mövzusunda
doktorluq dissertasiyasını
müdafiə etmişdir.
İxtisas üzrə
professor elmi adına
layiq görülən
alimin qorqudşünaslıq
sahəsində apardığı
elmi tədqiqatların
nəticəsi olan əsərləri, xüsusən
də "Kitabi-Dədə
Qorqud"u vərəqləyərkən"
(1969), "Kitabi-Dədə Qorqud" (1977) monoqrafiyaları,
"Kitabi-Dədə Qorqud"
əla lisani-tayifəyi-oğuzan:
Drezden əlyazması
əsasında dürüstləşdirilmiş
elmi-tənqidi mətn"
(1995), "Kitabi-Dədə Qorqud" - 1300 müxtəsər
elmi bələdçi"
(1997) bu böyük irsin mühüm parçalarıdır. Təsadüfi
deyil ki, "Dədə Qorqud" dastanının öyrənilməsi
sahəsində bir çox yenilikləri ortaya qoymuş Şamil müəllimin xidmətləri Azərbaycanda
"Kitabi-Dədə Qorqud"un
1300 illiyinin qeyd olunduğu ərəfədə
dövlətimiz tərəfindən
də yüksək qiymətləndirilmiş, ona
Əməkdar elm xadimi fəxri adı verilmiş (1999) və Ulu öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən o, Prezident
təqaüdünə layiq
görülmüşdür.
Artıq
qeyd etdiyimiz kimi, Şamil müəllim "Kitabi-Dədə
Qorqud" yazılı
dastan abidəsində
oxunuşu mübahisə
doğuran söz və ifadələri dəqiqləşdirmək məqsədilə
mənbələr əsasında
müqayisələr aparmış
və 25 il
gərgin əməyin
nəticəsində "Dədəm
Qorqud"un elmi-tənqidi
mətnini hazırlamışdır.
Uzun zaman və səbr
tələb edən bu uğurlu müqayisəli tədqiqat
işi alimin Türkiyədə də tanınmasına səbəb
olub. Məsələn,
5-8 iyul 1988-ci il tarixlərində professor Cahangir
Qəhrəmanovun təşəbbüsü
ilə Əlyazmalar institutunda təşkil edilən kollokviumda Türkiyə və Sovetlər Birliyinin müxtəlif respublikalarından
tanınmış türkoloq
alimlər Orxan Şaik Gökyay, professor Bahaeddin Ögel, professor Tuncer Gülənsoy,
professor Saim Sakaoğlu,
professor Fikrət Türkmən,
professor Osman Fikri Sərtqaya, professor Xalıq
Koroğlu, akademik Ziya Bünyadov, akademik Məmməd Cəfər, akademik Kamal Talıbzadə, akademik Tofiq Hacıyev, akademik Kamal Abdulla, AMEA-nın müxbir üzvü Əlyar Səfərli,
professor Samət Əlizadə,
professor Kamil Vəli Nərimanoğlu, Xalq yazıçı Anar və başqaları Şamil müəllimi Əlyazmalar İnstitutunda
ustadı Həmid Araslının layiqli davamçısı, dünya
miqyaslı qorqudşünas
kimi qəbul etdiklərini bildirmişlər.
Hər zaman: "Mənim üçün Qurandan sonra ikinci böyük
abidə, "Kitabi-Dədə
Qorqud"dur", - deməyi
özünə qürur
bilən professor Şamil
Cəmşidov Ümummilli
lider Heydər Əliyevin Almaniyaya səfəri zamanı heyətə daxil edilmiş, Drezden kitabxanasında olarkən burada mühafizə edilən "Kitabi-Dədə
Qorqud"un əlyazmasını
öpüb gözünün
üstünə qoymuşdur.
Həyatının yarısını bir abidənin tədqiqinə sərf edən alimin orijinal nüsxəyə toxunduğu zaman yaşadıqlarını təsəvvür
etmək çətin
deyil.
Professor Şamil Cəmşidovun
"Kitabi-Dədə Qorqud"la
bağlı tədqiqatı
1990-cı ildə Ankarada,
müxtəlif dastan nümunələrinin təhlilinə
həsr edilən məqalələri ABŞ, Almaniya,
İran, İraq və Türkiyədə işıq üzü görmüş, kitab və məqalələriylə
bağlı
görkəmli şərqşünaslar
Andrey Kononov (Rusiya), İren Melikof (Fransa), Əhməd Şmde (Almaniya), Əbdüllətif
Bəndəroğlu (İraq),
Orxan Şaiq Gökyay, professor Ahmet Cəfəroğlu, professor Hüseyin
Baykara (Türkiyə),
professor Həmid Məmmədzadə
və Məhəmməd
Əli Fərzanə
(Cənubi Azərbaycan)
yüksək fikir bildirmişlər.
Ölkəmiz
müstəqillik əldə etdikdən sonra, bir
çoxları kimi, Şamil müəllim də ürəyində
gəzdirdiyi fikir və düşüncələrini
yazılarında açıqlamış və ona qədərki
folkor ədəbiyyatında adı çəkilməyən
"Dini-mifoloji yazılı dastan abidələri" barədə
ilk dəfə 2002-ci ildə nəşr olunmuş "Azərbaycan
yazılı dastan abidələrinin tədqiqi"
adlı monoqrafiyasında
geniş şəkildə məlumat vermişdir.
Qeyd
etdiyimiz kimi, fars dilini yaxşı bilən Şamil müəllim
dünya ədəbiyyatının klassikləri-Nizami Gəncəvinin,
Sədi Şirazinin, Məhəmməd Füzulinin, Mrzə Fətəli
Axundzadənin və İrəc Mirzənin əsərlərini
farscadan Azərbaycan türkcəsinə tərcümə etmişdir.
Şamil Cəmşidov həm də şair təbli bir insan idi. O, müxtəlif mövzulara həsr edilmiş, fərqli üslub və vəznlərdə şeirlər yazmışdır. Vətəninə, dilinə, ailəsinə, olan böyük sevgisi toplu şəklində 1998-ci ildə nəşr olunmuş "Nisgilli vərəqlər, tikanlı yarpaqlar" adlı şeirlər kitabında öz əksini tapmışdır.
Bu yaxınlarda Əlyazmalar İnstitutu 70 yaşını qeyd edəcək. Çox sevindiricidir ki, professor Şamil Cəmşidovun 100 illik yubileyi də bu ərəfəyə təsadüf edir. Şamil müəllimin əlyazmalar arasında keçən ömrü bu gün bütün əməkdaşlar üçün bir örnəkdir.
Aybəniz
RƏHİMOVA
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
525-ci qəzet.- 2020.- 7 oktyabr.- S.22.