Fərqli
talelərin oxşar zirvəsi
Qəhrəmanlar
unudulmur
Hər
bir xalqın taleyində qəhrəmanlar var. Tarixi şəraitdən
asılı olaraq vətən, millət qarşısında
taleyüklü məsələlərin həllində
xüsusi rol oynayan
şəxsiyyətlər, cəsarətli insanlar
öz xalqının tarixinə qəhrəman kimi
düşürlər. Dünya ölkələrinin
təcrübəsinə baxsaq, daha çox vətənin
yadelli işğalçılardan müdafiəsində
iştirak edən görkəmli şəxsiyyətlərin
adı həmin ölkələrin adı ilə qoşa
çəkilir. Doğrudur, xalqın qəhrəmanı
olmaq üçün mütləq əldə qılınc
olması vacib deyil. Bir çox ölkələrin
taleyində öz zəkası, dönməzliyi, həlledici
anlarda rol oynaması ilə adı qəhrəmanlar
sırasına yazılanlar az
olmamışdır. Azərbaycan xalqının
taleyində də müxtəlif dövrlərdə xarici
düşmənlərə qarşı mübarizədə
ad çıxarmış tarixi qəhrəmanlarımız
var və xalqımız hər zaman bu böyük şəxsiyyətlərlə
qürur duyur. "Kitabi Dədə Qorqud"
dastanından Qazan xan, Bamsı Beyrək, Ərəb Xilafətinə
qarşı vuruşmuş Cavanşir, Babək, dövlət
başçısı-mürşüd-sərkərdə
Şah İsmayıl Xətai, ədalətsizliyə
qarşı döyüşən Koroğlu, Çar
Rusiyasına qarşı mübarizə aparmış
Qaçaq Nəbi, milli mübarizə
döyüşçüsü Səttərxan və digərləri
daim igidlik simvolu kimi tanınmışlar və hər bir azərbaycanlı
üçün qürur mənbəyidir.
Azərbaycanın igid oğulları Sovet hakimiyyəti
illərində də qəhrəman olmağı
bacarmışlar. Dünya faşizm fəlakəti ilə
üz-üzə qaldığında vətənimizin
övladları Sovet qoşunlarının tərkibində
ümumi düşmənə qarşı mərdliklə
vuruşmuşlar. İkinci Dünya müharibəsi illərində
göstərdikləri igidliyə görə 42 azərbaycanlı
Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına
layiq görülmüşdür. General-mayor Həzi
Aslanov isə iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı
olmaqla, bütün İttifaq üzrə bu adı
qazanmış 154 nəfərdən biri olmuşdur. Xalqımızın taleyində qanları, canları
bahasına tarix yazan igidlərimiz bu gün də qəhrəman
olmaq yolundadırlar.
Tarix elə gətirdi ki, müstəqillik dövründə
Azərbaycan ilk Milli Qəhrəmanlarını qazanmış
oldu. Müstəqilliyin ilk günlərindən Azərbaycan
torpaqları Ermənistan tərəfindən hərbi təcavüzə
məruz qaldı. Xarici ölkələrdəki ciddi
diaspor dəstəyi və Sovet ordusunun qalıqları
hesabına yaxşı silahlanmış, dünyanın
müxtəlif ölkələrində terror
qruplaşmalarının tərkibində döyüş təcrübəsi
qazanmış erməni daşnaklarının və
muzdlularının qarşısına Azərbaycanın mərd
övladları çıxdı. Azərbaycanın
Milli Qəhrəmanı adını almış 215 nəfərin
böyük əksəriyyəti Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsində
döyüşlərdə göstərdikləri şücaətə
görə bu yüksək ada layiq görülmüşlər.
Milli Qəhrəmanlarımızın
döyüş yollarına baxdıqda bir daha aydın olur ki,
təpədəndırnağadək
silahlandırılmış, müxtəlif terror
qruplaşmalarının tərkibində cinayətkar
döyüş təcrübəsi keçmiş erməni
işğalçılarının qarşısının
alınmasında hər birinin şəxsi şücaəti
olmuşdur. Onların fərqli taleləri
olsa da, bir oxşar zirvədə - qəhrəmanlıq zirvəsində
hər biri bizim üçün örnək mənbəyidir.
Ümumilikdə
münaqişə nəticəsində Azərbaycan
tərəfdən 20000 nəfərədək insan şəhid
olmuş, təxminən 4 000 nəfərə yaxın Azərbaycan
Respublikasının vətəndaşı itkin
düşmüşdür.
Azərbaycan Respublikasının ən
yüksək fərqlənmə dərəcəsi olan və
Azərbaycan Respublikasının 1992-ci il
25 mart tarixli Qanunu ilə müəyyən edilən "Azərbaycanın
Milli Qəhrəmanı" adı ölkəmizin müstəqilliyi
və tərəqqisi naminə xalq qarşısında
müstəsna xidmətlərə və rəşadətə
görə verilir. Müstəqillik tariximizdə ilk dəfə
1992-ci il 6 iyunda daxili işlər
orqanlarının 11 əməkdaşına Azərbaycanın
Milli Qəhrəmanı adı verilmişdir. İlk Milli Qəhrəmanlar
arasında mayor Əlif Hacıyevin, kapitan Məhərrəm
Seyidovun, baş leytenant Mikayıl Cəbrayılovun rəşadətli
qəhrəmanlıq yolu hər bir Azərbaycan əsgəri
üçün bu gün də örnəkdir.
Xalqımızın igid övladı Mikayıl Cəbrayılovun
atası Əhmədiyyə Cəbrayılov da
tanınmış qəhrəman,
İkinci Dünya müharibəsi dövründə
antifaşist Müqavimət hərəkatının görkəmli
nümayəndəsi olmuş, Fransa dövlətinin bir
neçə mükafatı ilə təltif edilmişdir. Bir ailədən iki qəhrəman - ata alman
faşistlərinə, oğul erməni faşistlərinə
qarşı döyüşmüşdür.
Ümumilikdə 1992-ci il ərzində 106
nəfər bu yüksək ada layiq
görülmüşdür. Sonrakı dövrlərdə
1993-cü ildə 21 nəfərə, 1994-cü ildə 27 nəfərə,
1995-ci ildə 48 nəfərə, 1997-ci ildə 4 nəfərə,
1996-cı, 2009-cu, 2010-cu və 2017-ci illərin hər birində
1 nəfərə, 1999-cu ildə 2 nəfərə,
2016-cı ildə isə 3 nəfərə Milli Qəhrəman
adı verilmişdir.
Hazırda Milli Qəhrəmanlarımızdan 17 nəfəri
sağdır.
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsində rəşadətlə
döyüşüb şəhidlik zirvəsinə ucalan ən
gənc Milli Qəhrəman Abdullayev Namiq Vahid oğludur
(1974-1993). 1993-cü ildə Xocavənd
uğrunda döyüşlərdə şəhadətə
qovuşan qəhrəmanın 19 yaşı belə tamam
olmamışdır. Onunla birlikdə 7 Milli Qəhrəmanımızın
(Elşən Hüseynov, İlham Həsənov, Eldar Xəlilov,
Emin Quliyev, Samir Zülfüqarov, Eltun İsgəndərov) həlak
olanda 19 yaşı, 24-nün isə 20 yaşı tamam
olmamışdır. Şəhid olan zaman ən
yaşlı Milli Qəhrəmanlarımızın isə 56
yaşları olub. Soltanağa Bayramov
(1936-1993) 1993-cü ildə Azərbaycanın cənub bölgəsində
silahlı cinayətkar hadisələrin qarşısı
alınarkən, Baxşeyiş Paşayev (1936-1992) isə
Dağlıq Qarabağda erməni
işğalçılarına qarşı döyüşdə
rəşadət göstərərək şəhid
olmuşlar.
Milli Qəhrəmanlarımızdan 5-i Qarabağda
döyüşlər zamanı itkin düşmüş və
ya nəşləri döyüş meydanında
qalmışdır. Riad Əhmədov "Daşaltı əməliyyatı"nda,
Hikmət Nəzərli Xocalıda itkin
düşmüşdür. Etibar
İsmayılovun, İnqilab İsmayılovun və Mehman Səyyadovun
cəsədlərini isə döyüş meydanından
çıxarmaq mümkün olmamışdır. Ona görə də bu igidləri məzarsız qəhrəmanlar
adlandırmaq olar.
Müstəqilliyin ilk illərindən vətən
uğrunda canından keçənlərin Azərbaycanda yeni məkanları
- Şəhidlər Xiyabanları yaradıldı. İlk Şəhidlər
Xiyabanı 1990-cı ildə Bakıda 20 Yanvar hadisələri
ilə əlaqədar şəhid olanların dəfni məqsədilə
yaradılmışdır. Torpaqlarımız
uğrunda həlak olanların sayı artdıqca,
respublikanın əksər şəhər və
rayonlarında Şəhidlər Xiyabanı yaranırdı.
Milli Qəhrəmanlarımız ölkə ərazisində
həm Şəhidlər Xiyabanlarında, həm də
ayrı-ayrı şəhər və ya kənd qəbiristanlıqlarında
dəfn olunmuşlar. 68 Milli Qəhrəmanımız
Bakıda Şəhidlər Xiyabanında, 3-ü Fəxri
Xiyabanda dəfn edilmişdir. Bundan
başqa, Azərbaycanın 24 şəhərindəki Şəhidlər
Xiyabanında və digər kənd qəbiristanlıqlarında
Milli Qəhrəmanlarımız uyuyur. 5 Milli Qəhrəmanımız
isə ölkəmizin hüdudlarından kənarda -
Ukraynanın Zmiyev şəhərində, Belarusun Minsk vilayətində,
Rusiyanın Tula vilayətində, Smolensk və Samara şəhərlərində
dəfn olunublar. Bu yerdə ürək
yanğısı ilə qeyd etməliyik ki, 28 Milli Qəhrəmanımızın
məzarı ermənilərin işğal etdiyi ərazilərdə
qalmışdır. Azərbaycan ordusunun 2020-ci il 27 sentyabr tarixindən başlayan əks-hücum
əməliyyatları nəticəsində
torpaqlarımızı işğalçılardan təmizləməklə
yanaşı, uzun illərdir əsir olan məzarlarımızı
azad edəcəyimizə də ümid edirik. Artıq Milli Qəhrəman
Vüqar Hüseynovun (1969-1991) dəfn olunduğu Cəbrayıl
rayonunun Daşkəsən kəndi, Şikar Aslanovun (1970-1992)
dəfn olunduğu Süleymanlı kəndi, Kazım Məmmədovun
(1969-1991) dəfn olunduğu Böyük Mərcanlı kəndi,
Nazim Quliyevin (1965-1992) dəfn olunduğu Füzuli şəhəri
düşmən tapdağından azad olunmuşdur.
Qeyd etməliyik ki, müharibənin elə ilk günlərindən
vətən uğrunda həlak olan şəhidlərin xatirəsinin
əbədiləşdirilməsi istiqamətində tədbirlər
görülməkdədir. Həmin dövrdən
indiyədək respublikamızın əksər şəhər,
rayon və kəndlərində Milli Qəhrəmanlarımızın
şərəfinə minlərlə küçə
adlandırılmış, onların büstləri
ucaldılmış, xatirə bulaqları, guşələri
yaradılmış, filmlər çəkilmiş, kitablar
yazılmışdır.
"Vətən uğrunda həlak
olanların xatirəsinin əbədiləşdirilməsi haqqında"
Qanunun 3-cü maddəsinə əsasən, vətən
uğrunda həlak olanların xatirəsinin əbədiləşdirilməsi
formalarından biri də vətən uğrunda həlak olanlar
haqqında "Xatirə kitabı"nın
aparılmasıdır. Respublika üzrə
şəhid adlarının əbədiləşdirilməsi
ilə bağlı informasiya bazasının hazırlanması
ilə Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan
"Respublika Xatirə Kitabı" redaksiyası məşğul
olur (http://xatirekitabi.az). Çox təqdirəlayiq
haldır ki, bu günlərdə Mirzə Fətəli Axundzadə
adına Azərbaycan Milli Kitabxanası tərəfindən "Azərbaycanın
Milli Qəhrəmanları" barədə elektron məlumat
bazası hazırlanmış və istifadəyə
verilmişdir.
Azərbaycanda indiyədək 1400-ə yaxın məktəbə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda canlarından keçmiş şəhidlərin adı verilmişdir. 85 Milli Qəhrəmanın adı respublikanın 36 şəhər və rayonu üzrə 95 məktəbə verilməklə əbədiləşdirilmiş, Bakı şəhərində 30 məktəb, Goranboy rayonunda 5 məktəb və Qubadlı rayonunda 5 məktəb Milli Qəhrəmanlarımızın şərəfinə adlandırılmışdır. Hətta bəzi Milli Qəhrəmanların adı bir neçə rayon üzrə məktəblərə verilmişdir. Belə ki, Bakı şəhəri, Nərimanov rayonunda 202 nömrəli məktəblə yanaşı, Ağstafa rayonu Həsənsu kənd, Qəbələ rayonu Hacıalılı kənd, Qazax rayonu Qazaxbəyli kənd, Ağcabədi rayonu Yuxarı Qiyaməddinli kənd, Saatlı rayonu Qırağlı kənd, Qubadlı rayonu Zilanlı kənd orta məktəbləri Qarakənddə vurulmuş vertolyotda şəhid olan Milli Qəhrəman tanınmış jurnalist Alı Mustafayevin adını daşıyır.
Günümüzdə Azərbaycan tarixinə yeni səhifələr yazılır. Məlum olduğu kimi, 27 sentyabrda erməni hərbi birləşmələrinin növbəti təxribatının qarşısının alınması məqsədilə Azərbaycan ordusu tərəfindən əks-hücum əməliyyatı başlanmışdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə müzəffər ordumuz 60-dan çox viran qoyulmuş yaşayış məntəqəsini erməni işğalından azad etmişdir. Ali Baş Komandan həm hərb, həm də diplomatiya səhnəsində yeni tarix yazır. Bugünkü gündə Vətən uğrunda Qarabağ döyüşlərində hər an böyük qəhrəmanlıqlar göstərən, torpaqlarımızı mənfur düşmənlərdən azad edən igidlərimiz isə Azərbaycanın hərb tarixinə adlarını qanla yazırlar. Birinci Qarabağ müharibəsində həlak olan şəhidlərin qısası alınır. Əminik ki, Azərbaycan ordusunun uğurlu əməliyyatları dərsliklərə, kitablara düşəcəkdir.
Müharibəyədək fərqli tale yaşayan hər bir döyüşçünün şücaəti isə heç zaman unudulmur.
Qəhrəmanlar unudulmaz!
Ərəstü
HƏBİBBƏYLİ
İqtisadiyyat
üzrə fəlsəfə doktoru
525-ci qəzet.-
2020.- 21 oktyabr.- S.10.