Firidun Şuşinski haqqında ilk kitab

Aslan Kənan arxiv materialları əsasında qələmə almış bir sıra dəyərli elmi-publisistik əsərlərin müəllifi kimi tanınır ki, həmin əsərlərdə arxiv sənədliliyi aparıcı olmaqla yanaşı, müəllif mövqeyi, haqqında bəhs edilən hadisələrə emosional münasibət həmişə ön plandadır. Və oxuculara təqdim olunan yeni əsəri - "XX əsrin görkəmli musiqi tədqiqatçısı Firidun Şuşinski" kitabı da bu baxımdan istisna təşkil etmir.

Məlumdur ki, bütün həyatını bir dastan qəhrəmanı kimi yaşamış Firidun Şuşinskinin yaradıcılıq tərcü-meyi-halı, bir tərəfdən, zəngin, ideya-məzmunca orijinal, genişmiqyaslı olmuş, digər tərəfdən isə, ziddiy-yətli fikirlər, mülahizələr, münasibətlər doğurmuşdur. Vəziyyətin nə yerdə olduğunu daha yaxşı təsəvvür etmək üçün yalnız bir məqamı xatırlamaq kifayətdir ki, Firidun bəy həm yeganə görkəmli Azərbaycan musiqişünası səviyyəsinə yüksəldənlər, həm də bu sahədə mütəxəssis belə olmadığını sübuta çalışanlar olmuşlar. Aslan Kənan müvəffəqiyyətidir ki, həmin təzadlı münasibətlərin təfsilatına varmaqdan çəkinməmiş, onların hansı səbəblərdən qaynaqlandığını araşdırmağa, ən başlıcası isə, musiqişünaslığımızın taleyi ilə əla-qədar hansı nəticələrə gətirib çıxardığını aydınlaşdırmağa məhz ilk dəfə hərtərəfli təşəbbüs göstərmişdir.

Firidun Şuşinski, heç şübhəsiz, XX əsrin ikinci yarısı Azərbaycan ziyalılığının klassik nümayəndələ-rindən biridir. Onun yaradıcılığı, ümumən dünyagörüşü, hər şeydən əvvəl milli təəssübkeşlik hadisəsi olmaqla öz mənbəyini bilavasitə mənsub olduğu xalqın ideallarından alır. İstər "Şuşa", "Azərbaycan xalq musiqiçiləri", "Musiqişünasın düşüncələri" və s. kitabları, istər ardıcıl olaraq radio və televiziyada apardığı "Muğam axşamı", "İfaçılıq sənəti" verilişləri, istərsə də uzun illər ərzində Azərbaycan xalq musiqisi tarixinə aid topladığı (və bütöv bir muzey təşkil edəcək qədər zəngin) eksponatlar Firidun bəyin yaradıcılığı barədə yetərincə mükəmməl təsəvvür yaratmaqdadır. Və bu da təsadüfi deyil ki, ölkənin Fikrət Əmirov, Niyazi, Ziya Bünyadov, Əkrəm Cəfər, Aslan Aslanov, Tahir Sala-hov, Tofiq Quliyev, Xəlil Rza Ulutürk... kimi vətənpərvər ziyalıları vaxtında onun həm yaradıcılığını, həm də şəxsiyyətini yüksək qiymətləndirmişlər.

Aslan Kənan görkəmli musiqi tədqiqatçısının tarixi xidmətlərindən, qazandığı böyük nüfuzundan hərtərəfli (və danılmaz faktlara istinad edərək) söhbət açmaqla yanaşı, ahıl çağlarında ona qarşı olan haqsız hücumlar barədə də müfəssəl bəhs edir. Məsələ bundan ibarətdir ki, "Musiqişünasın düşüncələri" kitabı (1995) məhkəməyə verilmiş, müəllif müxtəlif illərdə qələmə alsa da, həmin kitabda toplanmış məqalələrdə gedən "təhqirlərə" görə cavab verməli olmuşdur.

Əlbəttə, Firidun Şuşinskini yaxından tanıyanlar, onun üslubuna az-çox aşina olanlar yaxşı bilirlər ki, görkəmli tədqiqatçı sərt, prinsipal, sözü üzə deyən idi və bu xüsusiyyət özünü, ilk növbədə, xalqın qədim dövrlərdən gələn zəngin mənəvi sərvətinə - muğam sənətinə azacıq da olsa laqeyd, istehlakçı mövqedən yanaşan müasir ifaçılara münasibətdə göstərirdi. Kifayət qədər tanınmış (və xalq arasında sevilən) həmin ifaçılarla Firidun bəyin heç bir qəsdi-qərəzliyi ola bilməzdi. Əksinə, gəncliklərində onların bir çoxuna xeyirxahlıqlar etmiş, mətbuat səhifələrində, televiziya, radio verilişlərində hər bir istedadın parlaması üçün əlindən gələni əsirgəməmişdi... Ancaq bu o demək deyildi ki, bugünkü qayğı hər hansı istedadı sabahkı məsuliyyətdən azad edir.

"XX əsrin görkəmli musiqi tədqiqatçısı Firidun Şuşinski" kitabının müəllifi inandırır ki, hörmətli muğam ifaçılarımız Azərbaycan musiqi tənqidinin ilk fundamental əsərinə (və nümayəndəsinə) qarşı çıx-maqla nəinki düz hərəkət etmədilər, eyni zamanda, ümumən həmin sahənin inkişafına mane oldular. Və bu günə qədər musiqi tənqidi ölkəmizdə böhran keçirməkdə davam edir. Halbuki Firidun Şuşinski xalq musiqisi tarixşünaslığında gördüyü işi onun tənqidşünaslığında da həyata keçirməyə başlamışdı... Ola bilsin ki, ümumən təcrübənin mövcud olmaması Firidun bəyin tənqidlərinə müəyyən "xətrədəyənlik" gətirmişdi, lakin bu, heç cür əsas vermirdi ki, son dərəcə zəhmətkeş, istedadlı və vətənpərvər tədqiqatçının şəxsiyyəti opponentləri tərəfindən "ictimai-faydalı əməklə məşğul olmayan", "öz-özünə musiqişünas","ideoloji təxribatçı", "mənəvi terrorçu" kimi sərsəm təfəkkürün məhsulu olan "təyinlər"lə (özü də məhkəmə qarşısında) üz-üzə qoyulsun...

Lakin Zaman növbəti dəfə də obyektiv münsifliyini etməkdə gecikmədi.

Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, Azərbaycan Res-publikasının Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə ölkədə muğam sənətinin inkişafına göstərilən mükəmməl (və tarixi!) qayğı, Bakıda möhtəşəm Muğam Mərkəzinin uğurla fəaliyyət göstərməsi, vaxtaşırı olaraq keçirilən muğam müsabiqələri, əlbəttə, bir tərəfdən, mədəniyyətimizin tərəqqisi, intibahı deməkdirsə, digər tərəfdən, vaxtilə bu sahədə xidmətləri olmuş hər bir sənətkarın, hər bir tədqiqatçının, eləcə də Firidun Şuşinskinin ölməz xatirəsinə dərin ehtiramdır...

Nizami CƏFƏROV

525-ci qəzet.- 2020.- 8 oktyabr.- S.11.