Ərəfə - Almaz Bəyazidin hekayəsi

Altmış yaşımın tamamından cəmisi üç ay keçirdi. Texniki səhv ucbatından şəxsiyyətimi təsdiq edən vəsiqəmi Asan Xidmətdə dəyişdirməli oldum.

Kiçik ölçülü, mavi rəngli, parlaq kardon parçasından mənə baxan şəklimdə gəncliyimdən əsər-əlamət qalmayan, ağ saçlarım, kiçilmiş və ət çuxuruna düşmüş gözlərim, batmış ovurdlarım "bu sən deyilsən" - deyir və mən bir də bu şəkili görməmək üçün həmişə gözümü yayındırırdım. Ona görə yox ki, mən qocalmaqdan qorxurdum. Əsla. Əslində, az qala mənə bu yaşadək möhlət verən Yaradana minnətdar idim. Axı mən lap körpəykən, gənc ikən, təzə ana olarkən və arzularımın ən çılğın vaxtında da ölə bilərdim. Demək, bugünə kimi həyatımda heç bir faciə baş verməmiş və ölümün xilasına ehtiyacım olmamışdı. Hətta hərdən lazım olduğundan artıq yaşadığımı da düşünüb narahat oluram.

Yeni şəxsiyyət vəsiqəmin on il yararlılıq müddəti sanki bundan sonra daha on il yaşamağıma zəmanət verirdi. Doğrusu, bu, hardasa mənim qəlbimdə azacıq sevinc hissləri oyadırdı. Çox romantik olduğumdan yaşamalı olduğum soyuqqanlı həyatla dil tapmaq mənim üçün çətin idi.

Artıq mənim üçün hər şeyin mənasını itirdiyi bir vaxtda, xarakterimdə qoruyub saxladığım yalnız bir şey var idi: surətpərəstlik. Mən yaraşıqlı, savadlı, mədəni, daima səliqəsi ilə nəzəri cəlb edən zövqlü insanları xoşlayırdım. Bir sözlə, gözəllik vurğunu idim. Müasir dizaynlar və açıq rəngli mebellərdən zövq almırdım. Mən tünd şabalıdı, ağır mebelləri daha çox sevirdim. Həm də onlar təmiz qoz ağacından olmaq şərti ilə parıltısız olmalı idi. Təəssüf ki, arzu etdiyim belə mebelləri almaq heç zaman mənə qismət olmadı. Ta o zamana kimi ki, artıq onların olmasının mənim üçün heç bir əhəmiyyəti də yox idi. Mən iki otaqlı, kiçik dəhlizi, mətbəxi və vanna otağı olan mənzilimdə çox rahat yaşaya bilirdim.

Arzu etdiklərimin bir neçəsi artıq öz əhəmiyyətini itirdikdən sonra məni tapdığından artıq həyatdan nəsə arzulamaq həvəsimi itirmişdim.

Çox sevdiyim isti yay fəslində səhərə yaxın açıq qalmış torlu pəncərəmdən eşidilən quşların cəh-cəhi artıq mənim könlümü oxşamırdı. Günəşin yatağıma düşən isti şüaları da mənə əvvəlki zövqü vermirdi. Heç sevmədiyim payızda saralıb tökülmüş xəzəllər də artıq məni kövrəltmirdi. Otların arasından boylanan çox kiçik, çox gözəl adını bilmədiyim bənövşəyi, sarı çiçəklər də artıq məni özünə cəlb etmirdi. Günəşin yenə buludlarla qaraya boyanacağını, soyuğun və küləyin zərif çiçəkləri soldurub məhv edəcəyini, əbədi ədalətin yaramaz həyatdan başqa heç nəyin əbədi olmadığını düşünüb qüssələnirdim. Hərdən özümü Pasternaka bənzədirəm. Yəni özünə qərq olmuş kimi... Amma oxuyub bildiklərimə rəğmən Pasternak yaşadığı cəmiyyətə uyğun gəlirdi. Mənim isə yaşadığım cəmiyyət ilə heç bir uyğunluğum yox idi. Özümdə dünyanı yenidən qurmaq və idarə etmək kimi güc hiss edirdim. Lakin mən bunun üçün nəhəng bir filin yanında kiçik bir qarışqa olduğumu anlamayacaq qədər axmaq deyildim.

Məni sevməyənlərin məni sevənlərdən daha çox olduğunu bilirəm. Bu, mənim çoxlarının deyə bilmədiklərini asan və rahat söyləməyimdən irəli gəlirdi. Ətrafım yalançı, şöhrətpərəst insanlarla doludur. Yuxarıdan aşağı, aşağıdan yuxarı insanlar yalansız yaşaya bilmirlər. Bu, onlara sanki yaşamaq üçün hava və su kimi lazımdır. Əvvəllər mən bu yalançı insanların saxtakarlığından təngə gələrək "Bəsdir, gopa basmayın" - deyərək kobudcasına bağırardım. Məsələn, idarəmizə yeni təyin edilmiş yaşlı və savadsız kuratorumuzun kütbeyinliyinə dözməyərək, "Sizi hansı məntiqlə bu vəzifəyə təyin ediblər? Siz nəvələrinizlə vaxt keçirsəniz, daha yaxşı olardı" - deyib onun könlünə toxunaraq özümə qarşı nifrət hissi oyatmışdım.

Əlbəttə, mən bunu onun yaşının bir qədər çox olması üçün yox, kütbeyin olduğu üçün demişdim. Mənə görə insanın həyat fəaliyyətinin yaşa heç bir dəxli olmamalıdır. Yox, əgər insanlar müəyyən yaşdan sonra cəmiyyət tərəfindən yararsız hesab edilərsə, elə vaxtında onları həyatdan təcrid etmək, sağlam hissələrini qablaşdırmaqla ehtiyat hissə kimi də saxlamaq olar. Məsələn, bir ay bundan qabaq şirəçəkən maşınımı təmir etmək üçün ustanın kiçik emalatxanasında artıq yararsız olan bir düjün şirəçəkənin yalnız ayrılmış hissələrinin səliqə ilə düzüldüyünü gördüm. Və bir anlıq artıq yaşı ötüb heç nəyə yaramayan insanların da gələcəkdə hissələrlə satılacağını sarsaq fərziyyələrimlə düşünüb rahatlıq tapdım.

Mən indi gopçularla savaşda beynimi və boğazımı axmaqcasına yormağıma çox peşmanam.

Məsələn, qonşularımdan biri yaxşı montyordur. İşıq xəttimizdə nasazlıq olduqda ona müraciət edirəm. O, mənim hansı sahədə işlədiyimi bildiyi üçün: - Sizin nazirin bağına elektrik xətlərini mən çəkmişəm. Arada zəng vurub məni bağa dəvət edir, deyir gəl bir-iki badə vuraq, - deyib ürəkdən gülmüşdü.

Adam uydurduğuna və mənim də onun uydurduğuna inandığıma o qədər inanmışdı ki, mən bu müqəddəs yalanın qarşısında söz tapa bilməmişdim. Əslində, adi bir montyorun nazirlə arabir bahalı viski içərək dərdləşməsində qeyri-adi heç bir şey yoxdu və qonşum insanların ən doğru ünsiyyətlərini əks etdirən bir yalan uydurmuşdu. İndi mənim "gopçu" adlandırdığım qonşuma acığım tutmur, insanlar öz arzu etdiklərini uydurduqları yalanla ovudaraq rahatlıq tapırlar deyə düşünürəm. Həyat və insanlar haqqında düşüncələrim tədricən baş verərək kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Bu da əsrin əvvəlində, koronavirus deyilənin yeni bir növünün peyda olunmasına təsadüf etdi. Az qala ovcuma yerləşə biləcək qədər kiçik görünən dünyanın fonunda həyat mənim üçün tamamilə mənasını itirmiş oldu. Buna baxmayaraq, mən altmış il dostluq etdiyim həyatdan tam qopa bilməyərək onda bir məna axtarsam da, heç nəyə nail ola bilmirdim.

Ən çox qorxduğum şey xəstəlikdir. Uzun çəkən, yalnız ölümün ümidinə qalıb xilas edilən xəstəlik mənə həmişə dəhşətli gəlirdi. Qəfil ölən insanları xoşbəxt hesab edirəm. Xəstəlikdən danışmışkən, dünən xəstəxanaya getməli oldum. Həkimlik peşəsini çox sevdiyimdən çoxlu həkim dostlarım var. Onlardan birinin vasitəsilə bir başqa həkimə yönəldildim. "Bizim hörmətli yazıçımızdır" - deyə məni dönə-dönə tapşırdı. Sanki mənim kitablarım və yazdıqlarım olmasaydı, dünyada nələrsə baş verəcəkdi. Yazıçıların dünyaya gərəkliyinin şişirdilməsi məni utandırdı.

Xəstəxananın dar və uzun dəhlizi xəstələrlə dolu idi. Hamı maskada olsa da, xəstələrin yanı ilə gələnlər dəhlizdə sıxlıq və havasızlıq yaratmışdılar. Ağır və yüngül xəsarət alanları müşahidə etmək maraqlı idi. Baxçada oynayarkən ayağı kəsilmiş qızcığaz, yüngül avtomobil qəzasından ayağı çatlamış, burnu zədələnmiş, velosipedden yıxılaraq başı qanamış balaca oğlan, mənə məlum olmayan bir çox xəstələr sağa-sola qaçaraq ilk yardım ilə məşğul olan həkimi izləyərək zarıyırdılar. Mənim vəziyyətimin yüngülləşməsi vacib olmadığından həkim ən vacib xəstələri qəbul edir, yarılmış dəriləri tikir, sınmış ayaqları gipsə qoyaraq onları gülə-gülə yola salırdı. Hündürboy, qarayanız, yaraşıqlı həkimin tünd yaşıl rəngli həkim geyimi tərdən islanmışdı. O, tez-tez sağ qolu ilə alnının tərini silirdi. Düşünürəm ki, həkim fədakardır. Mən yazıçı olaraq insanlara necə xidmət edirəm? - deyə özümdən soruşuram. Boşboğazlıqdan savayı, əlimdən bir iş gəlmədiyini anlayıb peşmançılıq hissi keçirirəm. Mən yaxşı həkim ola bilərdim. Artıq bunun üçün çox gec olduğunu, hətta çox şeylərin çox gec olduğunu düşünüb yüngülvari qüssələnirəm.

Əsrlərlə yaradılan ən gözəl insan obrazını səhnədə yaradan aktyor belə əsl həyatda yaratdığı obraz qədər mərd, mübariz, fədakar qəhrəman ola bilmirsə, onda bu yazılanlar yalnız bir fərdin arzu etdiklərindən başqa bir şey deyilmiş.

Heç sevmədiyim yazıçı Pamukun Nobel mükafatına satqınlıqla müvəffəq olduğuna bütün varlığımla inanıram. O, buna "erməni soyqırımını" tanımaqla nail oldu. Bəli, bu, böyük şöhrət hesab edilir və məncə, yazıçı deyilən Pamuk həyatı, zəmanəni udduğunu zənn edib rahat həyat sürməyindədir. Ən müqəddəs insanlıq hisslərinin ədalətin məhvi onun vecinə də deyil, deyə düşünürəm. Bir sözlə, bütün sirlərini qulağıma pıçıldamış dünyada heç bir marağım qalmayıb. Bu ara başımı qaldırıb orta ölçülü çərçivədən məhəbbətlə mənə baxan iki uşaq şəklinə baxır və acı-acı gülümsəyirəm. Çünki onlar artıq mənə çox yad insanlardılar. Sadəcə Yer üzünü insanla doldurmaq üçün Allah onları məhz mənim vasitəmlə dünyaya göndərdiyini və onların mənə heç bir borcu olmadıqlarını düşünürəm. Artıq biz ayrı məkanlarda, ayrı arzularla yaşayan insanlarıq. Oğlum Amerikada arvadı və qızı ilə, qızım Almaniyada əri və oğlu ilə öz həyatlarını yaşayırlar. Yazı masamın qoyulduğu divarda keçmişdən qalma bir ailə şəklimiz var. Mən, həyat yoldaşım, qızım və oğlum. Biz birgə çox xoşbəxt görünürük. Çəkdirməli olsaydıq, indi bizim sayca daha böyük ailə şəklimiz ola bilərdi. Bu isə qeyri-mümkün idi. Artıq mən onları əvvəlki sevgi ilə anmıram. Uzaqlaşmaq unudulmağın başlanğıcıdır. Uşaqkən mən onları hədsiz dərəcədə sevirdim. Onların qayğısına qalmaq ən böyük xoşbəxtliyim idi. Hər səhər məktəbə yola saldıqda və məktəbdən qayıtdıqda "Ana" deyərək boynuma sarılır, mən isə onları köksümə sıxaraq öpürdüm. Sonralar sağ ol və salam demək belə unuduldu. Çünki onlar dəhlizdə ayaqqabılarını geyinib və ya soyunduqları zaman bahalı əl telefonları qulaqlarında olardı. Onların artıq köksümdən də vacib sığındıqları kiçik bir əşyaları vardı. Çox həsrətində olduqlarımı sonralar bir müddət nəvəm mənə yaşatsa da, valideynləri ilə xaricə getdikdən sonra bu istilikdən də məhrum oldum. Artıq nəvəmi də unutmağa başlamış və onun da nə zamansa böyüyüb yaramaz insanlardan birinə çevriləcəyini düşünüb qüssələnirdim. Mənə görə bütün insanlar yaramaz, qorxaq, aciz zavallıdırlar və onlar dünyanı özlərinə bənzətməkdə davam etməkdədirlər. Övladlarım mənim onları dünyaya gətirməyimin öz istəyim olduğunu, bunu məndən xahiş etmədiklərini soyuqqanlıqla deyəcək qədər müasir idilər.

İş fəaliyyətimlə bağlı təqaüdə çıxmağım bütün missiyalarımın sonu demək olardı. Mən artıq hər səhər şifonerimi açaraq bu gün işə nə geyinəcəyimin qayğısından azad olmuşdum. Elə bu səbəbdən də bir neçə vacib geyim əşyalarımdan savayı, bahalı köynəklərim, donlarım, ayaqqabılarım, çantalarımdan isə birini saxlamaq şərti ilə kasıb bir qadına bağışladım. Hətta bahalı və çox təzə qalmış yataq mebelimi də çox kasıb bir ailəyə bağışlamaqla onları sevindirməyimə çox sevindim. İndi mən "ikinci əl" deyilən satış mağazasından aldığım adi keçmişi xatırladan dəbdən düşmüş bir çarpayıda yatıram.

Arabir bətnimdən dünyaya gələnlər və on bir ildən bəri Rusiyada məskunlaşmış ərimlə internetlə görüntülü danışmalı oluram. Müstəqilliyimizin ilk illərində pul qazanmaq üçün əsarətindən yenicə ayrıldığımız Rusiya ərimə qucaq açdı. Rus qadını ilə mənə xəyanət etdiyindən xəbər tutduqda çox sarsıldım. İndi o, məndən onu bağışlamağımı, yenidən bir ailə olmağımızın həsrətini çəkdiyini, məni çox sevdiyini dönə-dönə deyir. Onun əhəmiyyətini itirmiş arzu və sevgisi çox gülünc görünür.

Əslində, mən bu cəmiyyətdəki yararsızlığımdan elə də kədərə qərq olmuram. Əksinə, bunun mənə bir qədər rahatlıq gətirdiyini hiss edirəm.

Düşündüyüm müqəddəs ailə tablosunun parçalanmasını cəmiyyətin parçalanması kimi qəbul edirəm. Mən müqəddəs hisslərin bərpa edilməsi naminə özünü fəda edə bilməyəcək dərəcədə zavallı bir yazıçı olduğumdan xəcalət çəkərkən Nobellə kifayətlənib dünyanın ədalətsizliyinə soyuqqanlı yanaşan yazarlara lənət oxuyur, ədalətin ədalətsizliyinə qəzəblənirdim.

Mən iyirminci mərtəbənin açıq eyvanındakı alçaq kətilin üstünə çıxaraq aşağıya, yaşıl otlara bürünmüş torpağa məhəbbətlə baxıram. Sanki torpaq mənə hiyləgərcəsinə "gəl" deyirdi. Mən ateist deyiləm, amma mənim və həyatımın yaradıcısı olan Allahımdan da tam razı deyiləm. Sanki Allah Yer deyilən dünyanı və insanları yaratdıqdan sonra onlardan üz çevirmişdi. Əlahəzrət ölümün mənim vaxtımın çatdığını görmədiyini anlaya biləcək qədər ağıllı idim. Bədənimizin hansısa hissəsindəki dəhşətli fiziki ağrının günahkarı kimi həmən ölümü xatırlasaq da, onun bizi bu ağrılardan xilas edən yeganə qüvvə olduğu sirri də mənə məlum idi. Həmən özünü yetirən ölüm ruhumuzu ağrıyan bədənimizdən xilas edir. Mən ağrılarımı görməzdən gələn və nə üçünsə gecikməli olan ölümün ayağına özüm getməli oluram. İnsanlar buna intihar deyirlər və bu bütün dini kitablarda günah hesab edilir. Elə isə mən bütün kitablara rəğmən bu qədər günahlar içərisində fırlanan həyatı günahkarcasına tərk etməkdən çəkinmirəm.

Bu an zavallı Martin yadıma düşür. Yaşadığım ilk quruluşda onu nə qədər sevdimsə, sonrakı quruluşda bütün varlığımla dərk etdim. Mən Martin İden qədər zavallı və şöhrətin mənasız ucalığına çatacaq qədər bir yazıçı ömrü yaşamasam da, bu an onunla eyniliyimin fərqindəyəm.

Son üç nöqtədən sonra mən artıq dərin peşmançılıq hissi ilə xilas olmaq üçün boş buludlardan yapışaraq sürətlə torpağa düşərək param-parça olmuş bədənimdən ayrılaraq rahatlıq tapmış ruhumla baş-başa qalacam və mənim sizə son sözüm bu olacaq: Həyat gözəlmiş...

Almaz BƏYAZİD

2020

525-ci qəzet.- 2020.- 19 sentyabr.- S.18;23.