Bu da 40-cı qapı...
ŞAİR AY BƏNİZ
ƏLİYARIN PORTRET CİZGİLƏRİ
Sözə,
şeirə heyranlığımı xatırlayanda, yadıma
təxminən 60 il uzaqlıqda
qalmış bir yaz günü düşür. Həmin ilin yazı nədənsə gecikmişdi və
ağaclar da gec çiçəkləmişdi.
Və mən
bağçamızda ağ çiçəklərə
bürünmüş bir gilas ağacının altında
oturub "Ana dili" kitabından bir şeiri oxuyurdum:
Səhər
çağında,
Gilas bağında.
Uçurdu
bir quş,
Edirdi
cik-cik...
Qəribədir, indi aradan uzun illər keçəndən
sonra da ürəyimə yatan bir şeiri oxuyanda yadıma
gecikmiş bir yaz günü düşür. Həmin yaz günündə
gilas ağaclarının çiçəklədiyi bir
bağça düşür və mən səhər
çağında o bağçada belədən-beləyə
uçan azad, sərbəst balaca bir quşcığazın
xoş avazını, nəğməsini eşidirəm...
İstedadlı
şair AY Bəniz Əliyarın saysız-hesabsız poeziya
nümunələrini də mən beləcə heyranlıqla
oxuyuram:
Torpaq da hər
canlı kimi
Yazın xoş ətrini duyur.
Yağış
çırmalanıb yenə,
Hisslərimin tozun yuyur.
Çağdaş poeziyamızda məxsusi yeri, dəsti-xətti
olan AY Bəniz Əliyar qədim və həmişəcavan
Şabran torpağında yaşayıb-yaradır.
"Hər şeirin öz yaşı olduğu kimi, hər
yaşın da öz şeiri yazılır. Bunun əksinə olaraq AY Bəniz
Əliyarın şeirlərində sakit, ehtirassız Aybənizdən
daha çox, həyata fəal müdaxilə hissi olan, rast gəldiklərinə
kənardan seyirçi kimi baxmayan, ətrafda cərəyan edən
hadisələrin burulğanına girməyi, başa
düşməyi, ürəyinin süzgəcindən
keçirməyi bacaran qayğıkeş, düşüncəli
Aybənizi görürəm" - bu səmimi, isti sətirlər
şairənin 2002-ci ildə çap olunan ilk kitabına
ön söz yazmış tanınmış şair, həkim-professor
Paşa Qəlbinurundur. İndiyə kimi AY Bəniz
Əliyarın "İlk görüş", "Dənizin
dostu", "İşığa can atan arzular",
"İntizar", "Qürubda günəş",
"Cənnətdən gələn məktublar",
"Darıxmaq" adlı şeir kitabları çapdan
çıxıb və oxucular tərəfindən rəğbətlə
qarşılanıb.
***
AY Bəniz
Əliyar öz yaradıcılığı ilə
çox-çox məşhur, adlı-sanlı
oxucularının, qələm dostlarının diqqətini cəlb
edib. Sağ olsunlar, onlar da bu istedadlı şairəmiz
haqqında ürək açıqlığı, qəlb səxavəti
ilə xoş sözlər deyiblər. Xalq
yazıçısı Elçinin fikrincə:
"Baxın,
mətbuatdakı elə ilk yazılarından istedadı hiss
olunan şairənin - AY Bəniz
Əliyarın lirik qəhrəmanı hansı bir daxili aləm
çırpıntısı ilə dəruni bir qorxunu yox, məhz
kədəri - bu yerdə kədər ilə tənhalıq
üzvi bir vəhdətdədir - necə ifadə edir:
Bir az insanlardan qaçmaq,
bir az
özünü dinləmək...
Bir az torpağı qoxlamaq,
getmək
və geri dönməmək..."
Akademik
İsa Həbibbəyli isə onun haqqında belə
düşünür:
"...
AY Bəniz Əliyarın harada yaşadığını
bilməsək, şeirlərindəki zəngin obrazlar aləminə,
düşüncəsində müasirliyə görə onu
paytaxtın ən qaynar ədəbi mühitini təmsil edən
şairlərdən biri hesab edə bilərik. Fikrimcə,
o, müasir Azərbaycan şeirinin istedadlı nümayəndələrindən
biridir və böyük ədəbiyyatın yaranması
yollarında məsuliyyətlə xidmət edir".
***
Söz adamı-qələm əhli, istər şair
olsun, istər nasir, həm də demə, mahir bir rəssam
imiş. Bir
balaca fırça tutmaq məharətin ola
ki, molbert arxasına keçib qələm əhlinin sözlə
təsvir etdiyi bir mənzərəni boyaların dili ilə
bir tabloya çevirəsən. Baxdığınız tabloda
gözlərinizin dincəlməyini, ruhunuzun
oxşamağını istəyirsinizsə AY Bənizin bu
şeirini oxuyun:
Qaranlığa
boğulmuşdu gecənin gözü,
Çəyirtkələr yarışırdı verib səs-səsə.
Qəmlənmişdi
göydə Ayın yarımçıq üzü,
Pərvanələr ertəgözlü
batmışdı yasa.
Kim deyərdi
bu gecənin səhəri yoxdu,
Ay
özü də Ay olmazdı gizlənməsəydi.
Sanardın
ki, bir ins-cinsdən xəbəri yoxdu,
Maşın
fiti, qatar səsi səslənməsəydi.
Ruhunuzla birgə gözləriniz də
oxşanmadımı?
***
Novella nəsrə aid janrdır. Oxuculara ədəbiyyat
nəzəriyyəsindən dərs keçmək niyyətində
deyiləm. Qısaca bunu qeyd edim ki, novellada
süjet adətən oxucunun gözləmədiyi bir sonluqla
bitir.
Açığı, həcmcə o qədər də
böyük olmayan bir şeirdə belə gözlənilməz
sonluğa rast gəlməmişəm. Bəlkə
başqa oxucular oxuyub. Sözüm bunda
deyil. AY Bəniz Əliyarın bu şeiri isə əsl
novelladır ki var:
Qapımı
döyəcəksən,
qapım
sənə qurban,
Pəncərəmdən
boylanacaqsan,
pəncərəm sənə qurban...
... sənə qoşulub gedəcəm,
arxamda
buraxıb
körpə balalarımı,
həyat
yoldaşımı,
hər
şeyimi...
Ölüm,
ay ölüm,
ay
gözəl-göyçək sevgilim...
Qapıma
gəlmə,
yerini
de, mən gəlim...
Bu da
vaxtsız körpə itirmiş şairənin sinələri
dağlı anaların ürəklərini, dillərini
yandıran ağılarımız, bayatılarımız kimi
oxucunu için-için ağladan, korun-korun yandıran ana
acısı-elegiyası:
Bir
körpə qəbrinə zillənib gözüm,
On il bundan qabaq bətnimdə idi.
Necə
uşaq idi, balaca, şirin,
On ildi eləcə körpə qəbirdi.
Qurtula
bilmirəm düşüncələrdən,
Çox keçib, əlbəttə, deyirlər, nə
var.
On ildi
saçını daramıram mən,
Yəqin
ki, bir xeyli uzanmış olar...
***
Əl-ayaq yığışandan sonra axşam
bazarına yolunuz düşübmü? Satan satıb, alan alıb aldanıb... Piştaxtaları hələ
də boşalmayan bir bazara... Çəkidə-hesabda
kəf gəlib kefi də saz olan, müştərisinin
üzünə baxıb, halından-əhvalından xəbərdar
olan, çəkidə də, qiymətdə də zərərə
düşsə də, insafa gəlib onu razı
salmasını müşahidə etmisinizmi?
İstər
meqapolis, istərsə də bizim Şabranın kiçik əyalət
bazarı olsun - AY Bəniz Əliyarın "Axşam
bazarı" şeiri bəlkə də şərqində
Günəş doğanda, qərbində Günəş
batandakı bir dünyanın Axşam bazarıdır.
Çəkilər
eyni, qiymətlər eyni, satıcının da,
alıcının da fikir-düşüncəsi eyni...
Satmağı bacarmaq, bacarıb aldanmamaq... Təkcə
şairəni düşündürən tərəzinin
haqq-hesab gözünün əyilməməyidir.
Yenə
ucuzlaşdı axşam bazarı,
Biri təbin satdı, biri ilhamın.
Biri ad
çıxardı - "İlin yazarı",
Biri ad qazandı - "Gündəm adamı".
***
Bu gün
ölkəmizdə istedadlı bir şairə kimi tanınan,
şeirləri qardaş Türkiyədə, Özbəkistanda
işıq üzü görən, rus dilinə tərcümə
edilən, Prezident tədaüdçüsü olmuş AY Bəniz
Əliyar Şabran ədəbi mühitinin son illər yetirdiyi
tanınmış nümayəndəsidir və buradan pərvazlanmış
adlı-sanlı qələm dostlarının cərgəsinə,
neçə vaxtdır ki, AY Bəniz Əliyar da qoşulub. Bizim üçün son dərəcə fərəhləndirici
haldır ki, Şabran ədəbi mühiti son zamanlar ölkə
miqyasında böyük diqqət və rəğbətlə
izlənilir. Bu bölgənin söz
adamlarının yaradıcılığı paytaxtda məmnunluqla
qəbul edilir, yerli ədəbi mühitin ümumən ölkə
ədəbiyyatı ilə qaynayıb qarışması
sürətlə cərəyan edir. Təsadüfi deyil
ki, görkəmli ədəbiyyatşünas alimimiz,
AMEA-nın birinci vitse-prezidenti, akademik İsa Həbibbəylinin
bir neçə il bundan qabaq çap etdirdiyi "Şabranda ədəbi
həyat" adlı kitabında da bu məqam xüsusi
vurğulanıb və bunun əsasları, səbəbləri
haqqında olduqca dəqiq təhlillər verilib. Akademik bu barədə
yazır: "Fikrimcə, Şabranda ölkə miqyasında qəbul
edilən və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin
Bölməsinə çevrilən ədəbi mühitin
yaranmasının əsas səbəbi (2019-cu ildən əvvəlki
illər nəzərdə tutulur - Aydın T.) rayona
rəhbərlik edən şəxsin həm də ciddi bir
yaradıcı sima olması ilə əlaqədardır... AYB-nin üzvü olan N.Nəcəfoğlunun yüksək
səviyyəli yaradıcı şəxsiyyət olması
onun bölgədəki "əhli-qələm"i
arayıb-axtarmasını, onlarla ünsiyyət
qurmasını, bədii yaradıcılıqla məşğul
olan insanlara hörmət və ehtiramla yanaşmasını
şərtləndirmiş, Şabrandakı ədəbi
qüvvələrin bu ərazidə mərkəzləşməsinə
münasib şərait yaratmışdır".
Akademikin
sözlərinə qüvvət olaraq, deyim ki, AY Bəniz
Əliyarın da yaradıcılığının
güclü pərvəriş tapması və ölkə səviyyəsində
tanınması, mərkəzi ədəbi mühitlə, paytaxtdakı qələm
dostları ilə sıx ünsiyyət qurması da məhz
qeyd olunan illərdə baş verib.
***
AY Bəniz
Əliyarın bir portret cizgisi də budur ki, yamanca şəkil
çəkdirmək həvəskarıdır.
Ömrünün, az qala hər
gününü sözlə əbədiləşdirib
şeirə köçürmək bir yana, dostlarla oturub
durduğu anları da çəkib paylaşmağı da onun
bir şakəridir.
Qələm dostumuz Qəşəm Nəcəfzadə AY Bənizin bu "zəif damarını" duyandan sonra bir neçə il bundan qabaq onun haqqında yazıb "Ulduz" jurnalında dərc etdirdiyi essesini "AY Bəniz Əliyar və onun yeddi şəkli" adlandırıb və orada çox maraqlı müşahidələr yer alıb: "Mənə elə gəlir ki, AY Bəniz Əliyarı milyon il əvvəl görmüşəm. Uzaq bir diyarda Günəş qürub etdiyi zaman. Günəşin sarı şüaları hələ saralmamış taxıl zəmisini qızılı rəngə boyayırdı. Həmin taxıl zəmisinin yanında AY Bəniz Əliyar şəkil çəkdirirdi, bir tərəfində rəfiqəsi, şairə Sevinc Məmmədova, bir tərəfdə gül balaları. Bir az o tərəfdə gözəl yazıçı Aydın Tağıyev dayanmışdı, uzağa baxırdı, günəşin batmasına tamaşa eləyirdi və üzünə düşən şüaları qamçı kimi əlinə alıb vaxtı döyəcləyirdi, bu günümüzə gəlib çatmaq istəyirdi. AY Bəniz tələsmirdi, şəkillərlə milyon il sonraya gəlmək üçün yarpaqlarla, ağaclarla, çiçəklərlə, hətta xəyallarla şəkil çəkdirirdi..."
***
Nağıllarımızda, mifologiyamızda 40
rəqəmi sirlidir, sehrlidir... Bir çox sirlər-sehrlər
də elə 40-cı qapı açılandan sonra
aşkarlanıb əyan olur. AY Bəniz
Əliyar bu günlərdə ömür sarayının
40-cı qapısını bağlayır. 41-ci və bundan
sonrakı qapılar da qoy xeyirə qənşər
açılsın. İnanıram ki, onun sözünün
sirri-sehri ilə oxucu ürəyinə hələ çox
qapılar açılacaq!..
Aydın TAĞIYEV
AYB Şabran bölməsinin rəhbəri
525-ci qəzet.- 2020.- 25 sentyabr.-
S.15.