Azərbaycan və dünya
mədəniyyətinin
parlaq səhifəsi
Üzeyir Hacıbəyli – 135
DAHİ
ÜZEYİR HACIBƏYLİ İRSİNİN
TƏBLİĞİ VƏ 18 SENTYABR MİLLİ
MUSİQİ GÜNÜ İLƏ ƏLAQƏDAR
AZƏRBAYCAN BƏSTƏKARLAR İTTİFAQI ÖNƏMLİ
İŞLƏR GÖRÜB
Azərbaycan professional musiqi sənətinin banisi, Şərqdə
ilk operanı yaratmış dahi bəstəkar Üzeyir bəy
Hacıbəylinin dünyaya gəldiyi tarix 1995-ci ildən ənənəvi
olaraq Milli Musiqi Günü kimi qeyd edilir.
Ruhunun işığı daima dünyamızı
nurlandıran o dahi şəxsiyyətin - Üzeyir Hacıbəylinin
bu gün 135 illik yubileyidir. Üzeyir bəy Azərbaycan
mədəniyyəti tarixində opera, operetta, balet
janrının bünövrəsini yaratmağa nail oldu. Gənc milli kadrlar hazırlamaq üçün
musiqi məktəblərini, musiqi texnikumunu, Azərbaycan
Dövlət Konservatoriyasını ərsəyə gətirdi.
Bütün musiqi kollektivlərinin - Xalq
çalğı alətləri notlu orkestrini, Dövlət
xorunu, simli kvarteti, simfonik orkestri, mahnı və rəqs
ansamblını, sazçı qızlar dəstəsini təşkil
etdi. Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin
əsasını qoyaraq, çox sayda bəstəkar və
musiqişünaslar nəsli yetirdi. Tələbələrindən
Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Asəf Zeynallı, Cövdət
Hacıyev, Niyazi, Əfrasiyab Bədəlbəyli, Şəmsi
Bədəlbəyli, Soltan Hacıbəyov,Tofiq Quliyev,
Süleyman Ələsgərov, Əşrəf Abbasov, Hacı
Xanməmmədov, Səid Rüstəmov, Cahangir Cahangirov,
Xanlar Məlikov, Məmməd Cavadov, Məmməd Saleh
İsmayılov, Ədilə Hüseynzadə, Ağabacı
Rzayeva, Şəfiqə Axundova, Hökumə Nəcəfova,
Fatma Səmədova, Fatma Zeynalova, Əminə Eldarova və digərləri
görkəmli bəstəkar və musiqişünas oldular.
Dünya
şöhrətli bəstəkar, görkəmli
musiqişünas alim, publisist, dramaturq, pedaqoq və ictimai xadim
Üzeyir Hacıbəyli müxtəlif tarixlərdə Azərbaycanın
Əməkdar incəsənət xadimi (1935), SSRİ Xalq
artisti (1938) adına və başqa mükafatlara, təltiflərə
layiq görülüb. Azərbaycan Elmlər
Akademiyasının akademiki (1945), professor (1940), Azərbaycan Bəstəkarlar
İttifaqının sədri (1938-1948), Azərbaycan Dövlət
Konservatoriyasının rektoru (1928-1929, 1939-1948), Azərbaycan
EA İncəsənət İnstitutunun direktoru (1945-1948) kimi
mühüm vəzifələri ləyaqətlə
daşıyıb. Üzeyir Hacıbəyli 300-dən
çox xalq mahnısını nota köçürüb.
Yaradıcılığında marş, kantata, fantaziya,
mahnı və romanslar, kamera və xor əsərlərinə
rast gəlirik. Adını daim qürurla
andığımız o dahi insan sadəcə musiqi bəstələməklə
kifayətlənməyib, həm də xalq musiqisinin nəzəri
əsaslarını gələcək nəsillərə
çatdırmaq üçün müxtəlif vəsaitlər
hazırlayıb. 1945-ci ildə nəşr edilmiş
"Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" adlı elmi əsəri
Üzeyir Hacıbəylinin musiqişünas-alim olaraq mükəmməl
fəaliyyətinin parlaq bir bəhrəsidir və bu gün də ali mənbə kimi istifadə edilməkdədir.
***
Əlamətdar bir məqam xüsusi
vurğulanmalıdır ki, Üzeyir bəyin doğum
gününün musiqi bayramı kimi keçirilməsinin təməli
Ümummilli Liderimiz, mədəniyyətimizin böyük himayədarı
olan Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən
qoyulub. Daha sonra - dahi bəstəkarın 110 illik yubileyində
isə bunu rəsmiləşdirib. Əbədiyaşar
liderimiz Heydər Əliyev Üzeyir Hacıbəyli barəsində
deyib: "Bir azərbaycanlı, Azərbaycanın Prezidenti kimi
fəxr edirəm ki, Azərbaycan xalqı belə zəngin incəsənətə,
peşəkar musiqiyə malikdir. Azərbaycan
peşəkar musiqisinin əsasını böyük
Üzeyir Hacıbəyli qoyub".
Azərbaycan
Respublikasının Prezident cənab İlham Əliyev isə
dahi Üzeyir Hacıbəyli bəstəkar barəsində
söz açarkən: "Üzeyir Hacıbəyli Azərbaycan
xalqının dünya mədəniyyətinə bəxş
etdiyi ən görkəmli şəxsiyyətlərdən
biridir" deyə vurğulayıb.
Dövlətimizin
başçısı cənab İlham Əliyev Üzeyir bəy
irsinə, onun milli və bəşəri miqyasına,
böyük önəminə daima ali
münasibət nümayiş etdirib. Dahi bəstəkarın
adının, irsinin yaşadılması, layiqincə uca
tutulması ilə bağlı məsələlər hər
zaman onun yüksək diqqətində olub. Prezident İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamına
əsasən 2009-cu ildən etibarən Azərbaycanda Üzeyir
Hacıbəyli Beynəlxalq Musiqi Festivalı təşkil
olunub. Bugünədək keçirilən
festivalın konsertlərində görkəmli musiqiçilər,
müxtəlif ölkələrdən bədii kollektivlər,
solistlər, dirijorlar iştirak edib.
Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər
Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın Azərbaycan
Bəstəkarlar İttifaqının təsis etdiyi
"Üzeyir Hacıbəyli" Fəxri Medalı ilə təltif
edilməsi də son dərəcə önəmli bir hadisə
olaraq diqqət çəkir. Azərbaycan Bəstəkarlar
İttifaqı Mehriban xanım Əliyevaya Azərbaycan mədəniyyətinin
inkişafında müstəsna xidmətlər göstərmiş
dahi bəstəkar, müasir peşəkar musiqi sənətinin
banisi, görkəmli musiqişünas-alim, publisist, dramaturq,
pedaqoq və ictimai xadim Üzeyir Hacıbəylinin zəngin
irsinin qorunub saxlanılması və gələcək nəsillərə
çatdırılmasına verdiyi əvəzsiz töhfələrə
görə fəxri medalın ilk nüsxəsini təqdim
edib.
"Üzeyir irsi, həqiqətən, böyük bir
dünyadır. Bu dünyanın əzəməti
ondadır ki, Üzeyir bəy bu gün də əsl pedaqoq kimi
bizi tərbiyə edir, bizə kədərlənməyi və
gülməyi öyrədir. Muğam
dramaturgiyasının sirrlərini açır. Aşıq sənətinin qüdrətini dərk
etməyə kömək edir" deyə hörmətli
Mehriban xanım Əliyeva bu barədə bildirib. Nəzərə çatdıraq ki, məhz Mehriban
xanım Əliyevanın təşəbbüsü və rəhbərliyi
ilə 2005-ci ildə Üzeyir Hacıbəylinin 120 illik
yubileyi münasibətilə birinci Muğam Müsabiqəsi
keçirildi. 2008-ci ildə dahi bəstəkarın
həyat və yaradıcılığına həsr olunan
"Üzeyir dünyası" layihəsi işıq
üzü gördü. Həmin nəşrə
"Ömür salnaməsi", "Üzeyir Hacıbəyli
ensiklopediyası", "Bədii və publisistik əsərlər"
kitabları, "Leyli və Məcnun", "Koroğlu"
operaları və "O olmasın, bu olsun",
"Arşın mal alan" musiqili komediyalarının klavir,
libretto və CD-ləri daxildir.
Bundan əlavə, 2009-cu ildən etibarən ənənəvi
olaraq bir çox ölkələrdən dünya şöhrətli
musiqiçiləri bir araya toplayan Üzeyir Hacıbəyli
Beynəlxalq Musiqi Festivalı təşkil edilib. 2013-cü ildə Heydər
Əliyev Fondunun təşəbbüsü və dəstəyi
ilə 1945-ci ildə dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin
eyniadlı operettası əsasında ağ-qara formatda çəkilmiş,
Azərbaycan kino sənətinin əfsanəsi olan
"Arşın mal alan" filmi bərpa
edilərək rəngli versiyası hazırlanıb.
Heydər
Əliyev Fondunun prezidenti hörmətli Mehriban xanım
Əliyeva layiq görüldüyü "Üzeyir Hacıbəyli"
Fəxri Medalı münasibətilə Bəstəkarlar
İttifaqının sədri Firəngiz Əlizadəyə
ünvanladığı təşəkkür məktubunda
bildirir:
"Fəaliyyətində
milli musiqi irsimizin və dünya musiqi mədəniyyətinin ən
yaxşı ənənələrinin qorunub saxlanılması
və yeniləşdirilməsi prinsiplərini əsas
götürən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı
Azərbaycan klassik professional musiqisinin banisi Üzeyir Hacıbəylinin
zəngin irsinin qorunub saxlanılması, elmi cəhətdən
öyrənilməsi, gələcək nəsillərə
çatdırılması və dünyada təbliğində
xüsusi rol oynayır.
Bu baxımdan İttifaq tərəfindən
"Üzeyir Hacıbəyli" Fəxri Medalının təsis
edilməsini yüksək qiymətləndirir, medalın ilk
nüsxəsinin mənə təqdim edilməsi qərarına
görə Sizə təşəkkürümü bildirir və
gələcək fəaliyyətinizdə uğurlar
arzulayıram".
***
Məlumdur
ki, 1995-ci ildən etibarən hər il 18
sentyabrda mədəniyyət ocaqlarımızda, o cümlədən,
Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqında yüksək səviyyədə
tədbirlər keçirilib. Ancaq məlumdur ki, ölkə
üzrə xüsusi karantin rejimi tətbiq edildiyindən bu il kütləvi tədbirlər ləğv
olunub. Təəssüf ki, bəşəriyyəti
bürüyən bu bəlanın mənfi təsiri mədəniyyət
sahəsindən, o cümlədən, bizim Milli Musiqi
Günümüzün qeyd edilməsindən də yan
keçməyib.
Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının fəaliyyətinə
diqqətlə nəzər yetirsək görərik ki,
İttifaqın sədri, Xalq artisti, professor Firəngiz
Əlizadənin rəhbərliyilə Milli Musiqi Günü ərəfəsində
hər zaman xüsusi hazırlıqlar görülüb. Firəngiz xanımın
nitqində, haqlı olaraq: "Mən xoşbəxtəm, ona
görə ki, sənət yolunda Üzeyir Hacıbəyli və
Dmitri Şostakoviç nəvəsiyəm" kimi bir fikrə
rast gəlirik.
İttifaqın bu yöndəki fəaliyyətindən
söhbət açarkən onun rəhbərliyi ilə təşkil
olunan bir çox önəmli layihələrin, elmi-praktik
konfransların, festivalların şahidi olmuşuq. Həmin tədbirlərdə
Üzeyir bəyin öz əsərləri ilə
yanaşı ona həsr olunan əsərlər də yer
alıb. Elmi konfranslarda hər dəfə
dahi bəstəkarın barəsində yeni-yeni faktlar ortaya
qoyulub. Bu silsilə tədbirlərdə
daim musiqi xadimləri ilə yanaşı gənc musiqiçilər
də iştirak edib. Hazırda isə
yaradıcı təşkilat kimi mövcud şəraitə
uyğun olaraq layihələri onlayn formada həyata keçirməkdədir.
İttifaqın
Üzeyir Hacıbəyli adına Konsert
Salonunda bu illər ərzində dahi bəstəkarın
yaradıcılığına həsr olunan konfranslarda Azərbaycan
musiqi tarixi silsiləsindən romans-qəzəl janrına həsr
olunan tədbirlər də keçirilib. Firəngiz Əlizadənin
mövzuya dair çıxışında olduqca maraqlı və
dəyərli fikirlər yer alıb:"Azərbaycan
, musiqi tarixində muğam, simfonik muğam, caz-muğam
və romans-qəzəl kimi janrların vətənidir. Ədəbi qəzəl Şərq ədəbiyyatının
ən geniş yayılmış janrıdır. Lakin musiqili qəzəlin ilk nümunəsini
dünyaya məhz Üzeyir Hacıbəyli bəxş edib.
Ədəbi qəzəl kimi, musiqili qəzəl
də mürəkkəb lad və ritm qanunlarına söykənir.
Təəssüf ki, son vaxtlar romans-qəzəl
janrına nadir hallarda müraciət edirlər. Romans-qəzəl janrı 1940-cı ildə
Üzeyir Hacıbəyli yaradıcılığının bəhrəsi
olub. Dahi bəstəkar XII əsr Azərbaycan klassik poeziyasının
dühası, mütəfəkkir şair Nizami Gəncəvinin
800 illik yubileyi ilə əlaqədar onun "Sənsiz"
(1941) və "Sevgili canan" qəzəlləri əsasında
eyniadlı iki romans yazıb. Həmin əsərlər
musiqi üslubu baxımından orijinallığı və
milli koloriti ilə seçilir. Sonralar Azərbaycanın
bir çox bəstəkarları həmin janra müraciət
ediblər".
Firəngiz xanım Əlizadənin redaksiyası
altında ilk dəfə "Əsli və Kərəm"
operasının partiturası işıq üzü
görüb.
O, "Əsli və Kərəm" operasının
partiturasının ilk nəşrini Üzeyir Hacıbəylinin
125 illik yubileyinə böyük töhfə kimi dəyərləndirib
və kitabın redaktoru kimi qələmə aldığı
yazıda bu fikirlərə yer verib:
"Təqdim etdiyimiz partitura Üzeyir Hacıbəylinin
məşhur "Əsli və Kərəm"
operasının ilk nəşridir. Əsərin xalq
arasında böyük uğur və əsl
tamaşaçı sevgisi qazanmasına baxmayaraq, onun nə
klaviri, nə də partiturası bu günə qədər
çap olunmamış, yalnız ayrı-ayrı
parçaları müxtəlif vaxtlarda işıq üzü
görmüşdür. Nəhayət, Heydər
Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə gerçəkləşən
"Üzeyir dünyası" layihəsi çərçivəsində
musiqi tariximizin önəmli səhifəsinə
çevrilmiş "Əsli və Kərəm"
operasının da nəşri üçün gözəl
bir imkan yarandı.
"Əsli və Kərəm" Üzeyir bəyi
klassik opera zirvəsinə - "Koroğlu"ya aparan yolda
çox vacib bir mərhələni təşkil etdi. Əgər
"Leyli və Məcnun" əsasən zəngin şifahi
milli musiqi irsinin dahiyanə səhnə inikası idisə,
"Əsli və Kərəm" də artıq bəstəkar
təxəyyülünün məhsulu olan yazılı musiqi
səhifələri üstünlük təşkil edirdi.
Beləliklə, məhz bu əsərlə Üzeyir Hacıbəylinin
opera yaradıcılığında şifahi, yəni
muğam improvizələri ilə yazılı bəstəkar
musiqisi arasında yeni nisbət yarandı və "Əsli və
Kərəm" bəstəkarın opera yolunun təkamülündə
zəruri halqaya çevrildi.
Yarandığı 1912-ci ildən etibarən, müxtəlif
redaktə (özü də bu redaktələr əsasən
orkestr fraqmentlərinə aid olub) və quruluşlarda səhnəyə
qoyulmuş bir operanın yeganə düzgün və müəllif
qayəsinə uyğun variantını ərsəyə gətirməyin
üzərimizə necə böyük bir məsuliyyət
qoyması, zənnimcə, heç kimdə şübhə
doğurmaz. Operanı nəşrə hazırlayarkən
rastlaşdığımız ən başlıca çətinlik
- qarşımızda əsərin musiqi materialının
vahid küll halında olmaması idi. Müxtəlif
mənbələrdən əldə edilən orkestr fraqmentlərini,
xor partiyalarını, muğam parçalarını bir araya
gətirib, libretto əsasında operanı həqiqətən
yenidən yığmaq lazım gəldi. "Üzeyir
dünyası" layihəsinin beynəlxalq miqyasını nəzərə
alaraq, əsas məqsədimiz "Əsli və Kərəm"in
partiturasını bütün dünyada qəbul olunmuş
akademik nəşrlər səviyyəsində hazırlamaq
idi. Bunun üçün isə
operadakı musiqi materialının, o cümlədən,
muğam şöbələrinin dəqiq göstərilməsi
tələb olunurdu. Bu işdə
operanın uzun tarixə malik ifaçılıq təcrübəsi
köməyimizə gəldi.
Bəzi məqamlarda
yaranmış mübahisə və çətinliklər
işimizə mane ola bilmədi və indi
"Əsli və Kərəm" operasının ilk tarixi nəşri
qarşınızdadır. Şübhəsiz
ki, Azərbaycanın musiqi ictimaiyyətini bu münasibətlə
təbrik etmək olar.
Dahi Üzeyir bəyin ölməz irsi və ruhu
qarşısında bir müqəddəs borcumuzu da beləcə
yerinə yetirdik".
Bilirik ki, Üzeyir Hacıbəyli Azərbaycan Bəstəkarlar
İttifaqının ilk sədri olub. Ondan sonra Səid
Rüstəmov, ardınca Qara Qarayev, daha sonra Tofiq Quliyev quruma
sədrlik edib. Hazırkı sədr isə
Firəngiz xanım Əlizadədir. Firəngiz
xanım özündən öncəki ənənələri
qoruyaraq inkişaf etdirməkdədir. İttifaqda
dahi bəstəkarın abidəsinin olması, portretinin
asılması və qurumun Konsert Salonunun Üzeyir Hacıbəylinin
adını daşıması xüsusilə əlamətdardır.
***
İnsanın ucalığı dərin zəkası, əməli,
mənəvi dünyası ilə ölçülər. Yüksək amallarla
yaşamaq, xalqa ürəkdən xidmət etmək, şəxsi
mənafeyini önə çəkməmək hər insana nəsib
ola biləcək cəhətlər deyil. Uca Tanrı və taleyi Üzeyir bəyə mənalı,
ləyaqətli ömür qismət etmişdi. Fiziki mövcudluğu tamamlansa belə ruhən bizimlə
olduğunu silinməz izlərindən duyuruq. İnanırıq ki, əsrlər keçsə də
yaddaşlarda, qəlblərdə yaşayacaq. Belə
şəxsiyyətlər dünyaya nadir hallarda bəxş olunur. Onun kimi dahinin azərbaycanlı olması bizim
üçün ilahi bir hədiyyədir. Azərbaycan
mədəniyyətinə misilsiz xidmət edən Üzeyir
Hacıbəyli, əlbəttə ki, təkcə
doğulduğu və əbədiyyətə qovuşduğu
gün yox, daima xatırlanmalı, ehtiramla
anılmalıdır. Həmçinin məzarı
yalnız xüsusi günlərdə deyil ilin müxtəlif zamanında
ziyarət olunmalıdır. Sözsüz
ki, vəfa borcumuz sadəcə bununla tamamlana bilməz. Öhdəmizdə bununla bağlı
saysız-hesabsız görüləcək işlər var.
Onun həyat və yaradıcılığı barəsində
bir neçə məqalə müəllifi olsam da, bilirəm
ki, bunlar hələ o böyüklüyün önündə
cüzi işlərdir. Üzeyir Hacıbəyli ənənələrinin
davamçısı kimi onun sənət irsinə sadiq qalacağıma dair
söz verib, and içirəm, parlaq ruhu qarşısında dərin
ehtiramla baş əyirəm!
Musiqi insan qəlbini fəth edən, daxili aləmə təsir
göstərən ecaskar gücdür. Dünyadakı millətlər
fərqli dildə danışsa da musiqi insanları bir yerə
toplamağı bacaran universal dildir. Duyğuları fərqli
üsulla çatdıran hiss xəzinəsi, hiss dəryasıdır.
Ən əsası böyük mədəniyyətdir. Biz azərbaycanlıları
bu mədəniyyətə qovuşduran dahinin ruhu şad olsun!
Üzeyir Hacıbəyli sayəsində doğulan peşəkar
Musiqi-bəstəkarlıq sənətin əbədi
yaşasın və bu gözəl bayramın mübarək
olsun, Azərbaycan!
Aysel KƏRİM
Azərbaycan Bəstəkarlar
İttifaqının
və Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin üzvü
525-ci qəzet.- 2020.- 18 sentyabr.-
S.10-11.