Qardaş dillərin yad telləri

Azərbaycan dilindəki feil sonluqlarını dəyişdirməklə türk dilində həmsöhbətlərinizi anlayıb-anladacağınızı düşünürsünüzsə, pərt duruma düşə bilərsiniz Türkiyədə. Hər iki türkcədə elə sözlərimiz var ki, onu bilmədən işlətdiyin anda ortalıq qarışar...

Keçən ay Alim Qasımovun Okan Bayülgenin proqramına qonaq olarkən aparıcının "kayırmaq" sözü əsasında ünvanladığı sual da, beləcə, ortalığı qarışdırdı. Sosial media üzərindən minlərlə azərbaycanlı bu duruma öz prizmasından qiymət verdi.

Alim Qasımov, bu durumda, Okan Bayülgenə etirazçı çoxluqdan fərqli olaraq öz ədəbi ilə reaksiya verdi. Amma bu sözün izahlı mənasından daha çox, arqo anlamına diqqəti yönəldən insanların hiddəti o qədər güclü oldu ki, Okan Bayülgen özəl bir açıqlama vermək məcburiyyətində qaldı.

Sərt yumor üslubu ilə seçilən Bayülgen çox təcrübəli televiziya adamıdır - bu ayrı! Amma yazıq adam nə etsin ki, iki türkcədə bəzən xoş, bəzən naxoş "yad telli səslər" çıxır.

10 ildən çoxdur, Türkiyədə yaşasam da, türkcədə "kayırmak" sözünün olduğunu bir neçə ay əvvəl bilmişəm.

Yoldaşım bir gün votsap-da bacımla danışırdı. Söhbətin bir yerində yeznə-baldız Bakıya son səfərimizi xatırladılar. Yoldaşım dedi ki, "Arzu, sağol ki, gecen yıl biz sizde olduğumuzda kaç defa beni kayırdın".

Xəttin o biri tərəfində olan bacım duruxdu bu sözdən.

Mən də sözü ilk dəfə eşidirdim deyə tutuldum. Yoldaşımdan soruşdum ki, "Reco, kayırmak ne oluyor?"

- Hani sen bana bira içmeğe izin vermiyordun ya. Ama sen evde olmadığında Arzu bana izin veriyordu bira içmeye. Yani içdiğimi sana söylemiyordu. Buna kayırmak diyorlar".

Bu sözü xatırlayanda hər dəfə gülürük.

Dilimizin özəl sözlərini uşaq tərcümə edərsə...

Allah hər kəsin övladlarını saxlasın. Mənim də bir oğlum var. İki türkcənin fərqlilikləri ilə bağlı onun da özünəməxsus müşahidələri var.

Azərbaycana növbəti səfərdən yeni qayıtmışdıq. Avtobusda anidən oğlum qayıtdı ki:

- Anne, azerbaycanca korkmaya "vay dedem" diyormuşlar. Biliyormuydun?

Türkcənin rusca "qarşılığı"

Oğlum türkcə dərsindən tapşırıqlarını edir. Sözlərin sinonimləri ilə bağlı çalışmada "okul", "öğrenci", "öğretmen" sözlərinin sinonimlərini yazmaq istənilir.

"Okul - mektep", "öğretmen - muallim", "öğrenci - talebe" imiş. Baxdım ki, sinonimlər bizim sözlərin eynisidir. Uşağa Azərbaycan dilinin də türk kökənli olduğunu anlatmaq üçün yaranmış fürsəti dəyərləndirdim. Dedim, Azad, bu sözlər azərbaycancada da istifadə edilir. Azad da müşahidələrini xatırlayır:

- Evet, anne. Sen hep Reşad muallim diyorsun ya.

Növbədə "uçak" kəlməsi gəlincə, Azad:

- Anne, "uçağın" eş anlamlısı "samalyot" olacak, değilmi?

Uşaq nə etsin, heç kimdən bu sözü Azərbaycan dilində eşitmədi ki... Eşitsə idi, biləcəkdi ki, "uçak" sözünün də sinonimi Azərbaycancada olduğu kimi "təyyarə"dir.

Düş, amma yıxılma...

Bacım bizə qonaq gəlib. Yemək vaxtı qaşıq əlindən yerə düşür. Uşağa:

- Xala qurban, düş, yerdən o qaşığı teyzənə ver.

Azad da ona "düş"məyi təklif edən xalasına hikkə ilə:

- Arzu teyze, ben yere düşüm öyle mi. Düşüm kolum kırılsın mı istiyorsun?

Bacım da nə olduğunu anlamadan, çaşqın halda:

- Ay bala, qolun niyə qırılır? Qaşığı teyzene verəndə qolun qırılmaz ki...

Xülasə, araya girib, teyzeyə "düşmək" sözünün türkcə "yıxılmaq" mənasını verdiyini deyirəm. Azada da deyirəm ki, oğlum, xalan, əslində, sənə "en, o qaşığı mənə ver" deyib...

Anlamağına anladılar, amma gərginlikdən ikisi də əldən düşmüş halda idilər.

Türk qızın qəlbində taxt quran ağcəbədili oğlan

Keçən çərşənbə günü alış-veriş üçün bir mağazaya girmişəm. Satıcı qız azərbaycanlı olduğumu bilib soruşdu ki, Azerbaycanın neresindensiniz?

Dedim, Baküden.

- Hmm. Yok, orası degil. Benim eski sevgilim vardi Ağcabediden. Belki siz de ordan olur ve ya onu tanırsınız diye sordum, dedi.

Hiss eledim ki, bu ağcabədili qaqaş qızın qəlbini əməlli-başlı fəth edə bilib və xatirəsində çox romantik iz buraxıb.

Qız o ağcabədili sevgilisini elə həsrətlə xatırladı ki...

Ankara

İlhamə QASIMLI

525-ci qəzet.- 2020.- 22 yanvar.- S.9.