Təhsilin beynəlxalq qiymətləndirilməsi
yolunda daha bir mühüm addım
8-ci sinif
şagirdlərinin kompüter və informasiya
savadlılığı ilə bağlı qiymətləndirməsinin
aparıldığı Kompüter və İnformasiya
Savadlılığı üzrə Beynəlxalq Qiymətləndirmə
Tədqiqat (ICILS)
bu sahədə ən mühüm layihələrdəndir.
İlk dəfə 2013-cü ildə Təhsil Nailiyyətlərinin
Qiymətləndirilməsi üzrə Beynəlxalq Assosiasiya
(IEA) tərəfindən aparılıb. 5 ildən bir
keçirilən qiymətləndirmə tədqiqatı ikinci
dəfə 2018-ci ildə baş tutub. 2023-cü ildə
isə tədqiqatın növbəti dəfə həyata
keçiriləcəyi planlaşdırılıb və ölkəmizin
də həmin tədqiqatda iştirak etməsi nəzərdə
tutulub.
Təhsil Nazirliyinin Ümumi təhsildə məzmun, tədris
və qiymətləndirmə şöbəsinin
aparıcı məsləhətçisi Toğrul
İbrahimovun sözlərinə görə, ICILS 2 meyar əsasında
informasiya və kommunikasiya texnologiyaları
bacarıqlarını qiymətləndirir. İlk meyar
kompüter və informasiya savadlılığıdır
(computer and information literacy (CİL). Bu
meyar əsasında kompüterin xüsusiyyətlərinin
istifadəsi, məlumatların toplanması, toplanılan məlumatlar
əsasında rəqəmsal məhsulun istehsal edilməsi və
rəqəmsal kommunikasiya bacarıqları qiymətləndirilir.
Kompüter və informasiya savadlılığı meyarı evdə, məktəbdə,
iş yerində və digər sahələrdə
araşdırma aparmaq, istehsal etmək və kommunikasiya qurmaq məqsədi
ilə kompüterdən fərdi istifadə
bacarıqlarını qiymətləndirmək
üçün müəyyən edilib. İkinci
meyar isə şagirdlərin hesablama düşüncəsinin
(computational thinking (CT) ölçülməsinə, yəni
problemlərin konseptuallaşdırılmasına və həlli
əməliyyatlarının icrasına yönəlib.
Aparıcı
məsləhətçisi deyir ki, ilk dəfə 2018-ci ilin
ICILS tədqiqatında ölçülən hesablama
düşüncəsi (CT), kompüterlə real
dünyadakı problemlərin fərqli cəhətlərini
ayırd etmək, hesablama formullarını təkmilləşdirmək
və alqoritmik həlləri inkişaf etdirmək
bacarıqlarının qiymətləndirilməsi
üçün müəyyənləşdirilib.
Tapşırıq sadə alqoritmik qaydalara əməl edərək
alqoritmlərin tətbiqə adaptasiya olunmasını və
vizuallaşdırılmasını tələb
edir: "Hesablama düşüncə meyarı
proqramlaşdırma ilə məşğul olarkən və
ya rəqəmsal cihaz üçün tətbiq hazırlayarkən
istifadə olunan yanaşmaya uyğun dizayn edilib. Bu meyarın üstünlükləri qeyd olunanlardan
daha çoxdur. Hesablama düşüncəsinin
təməlində dayanan düşünmə
strategiyaları mürəkkəb ideyaları anlamağa və
problemləri həll etməyə kömək edir. Tapşırıq simulyasiya alətini konfiqurasiya edərək,
dronu hərəkətə gətirməyi və onun balqabaqlar
arasında optimal uçuş istiqamətini müəyyənləşdirməyi
tələb edir".
T.İbrahimov bildirib ki, ICILS tədqiqatı vasitəsilə
hesablama düşüncəsinin qiymətləndirilməsi
şagirdlərin məktəbdə kompüterlərlə
problemi həll etmə bacarıqlarını necə
inkişaf etdirdikləri barədə məlumatlar toplamaq və
beynəlxalq səviyyəli müqayisələr aparmaq
üçün bir fürsətdir.
ICILS qiymətləndirmə tədqiqatında da digər
beynəlxalq tədqiqatlarda olduğu kimi, müəllimlər
və şagirdlərdən sorğu anketləri vasitəsilə
müəyyən məlumatlar toplanır. Şagirdlər İKT
avadanlıqlarının əlçatanlığı, evdə
və məktəbdə İKT-dən istifadə və s.
müəllimlər isə tədrisdə İKT-dən istifadə
ilə bağlı yanaşmalar və bu sahədə peşəkar
inkişafa dair sorğu anketlərini doldururlar.
Eyni zamanda, təhsil müəssisələrindəki
İKT koordinatorları məktəbdə İKT
avadanlıqları və öyrənmə prosesinə dəstək
vermək üçün onlardan necə istifadə edildiyi barədə
sorğu anketini doldururlar. Əlavə olaraq,
direktorlar da məktəbdə İKT-nin tətbiqinin genişləndirilməsi
üçün prioritetlər haqqında məlumatların
toplanmasına imkan verən sorğu anketini
cavablandırırlar.
Beləliklə, iştirakçı ölkələr
milli səviyyədə İKT-yə dair kurikulum, resurslar, tədris
proqramları, həmçinin, kompüter və informasiya
savadlılığının inkişafı ilə əlaqəli
məlumatları bölüşürlər.
Onun
dediyinə görə, 2018-ci ildə keçirilən ICILS
beynəlxalq tədqiqatında
Almaniya, Danimarka, İtaliya, Qazaxıstan, Koreya,
Lüksemburq, Rusiya, Uruqvay, ABŞ, Finlandiya, Fransa və
Çili iştirak edib. Nəticələr
göstərir ki, tədqiqatda iştirak edən şagirdlərin
18 faizi kompüter və informasiya savadlılığı
(computer and information literacy (CİL) meyarının
şkalasının ən aşağı səviyyəsinə
belə çata bilməyib. Ümumilikdə,
şagirdlərin 25 faizi qeyd olunan meyar üzrə ən
aşağı nəticəni əldə edib. Şagirdlərin 21 faizi isə CIL meyarı üzrə
iki dəfə daha yüksək səviyyəyə
çataraq kompüterlərdən məlumat toplama və idarəetmə
vasitəsi kimi istifadəyə dair müstəqil işləmək
bacarığına sahib olduğunu göstərib. Tədqiqatda
iştirak edən şagirdlərin yalnız 2 faizi CIL meyarı üzrə
ən yüksək nəticəyə nail olub: "Maraqlı
məqamlardan biri kimi deyə bilərik ki, kompüter və informasiya
savadlılığı üzrə fərqlər ölkələr
arasındakı fərqlərdən daha çoxdur.
Çünki kompüter və informasiya
savadlılığı üzrə ən yüksək və
ən aşağı nəticələr bir-birindən 157 bal qədər fərqlənir. Ölkələr
arasında şagirdlərin ən yuxarı və ən
aşağı nəticə əldə edənlərinin 5
faizinin orta qiyməti 216 (Danimarka) və 347 bal
(Qazaxıstan) intervalında dəyişir.
ICILS
2018-ci ilin nəticələri
dünya üzrə bu sahədə vəziyyəti və
ölkələrin gələcək inkişafının səviyyəsinə
dair maraqlı məqamları üzə
çıxarır.
Dünyanın 12 ölkəsində 46 mindən çox
şagird və 26 min müəllimi
əhatə edən tədqiqatın nəticələrinə
görə, Danimarka məktəbliləri 557 balla kompüter və informasiya
savadlılığı üzrə dünyada birincidir. Rusiya məktəbliləri
549 balla ikinci, Koreya Respublikasının şagirdləri 542
balla 3-cü sıradadır".
Aparıcı
məsləhətçi qeyd edib ki, məlum olduğu kimi,
"Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər"in
təsdiq edilməsi haqqında Prezident İlham Əliyevin
2021-ci il 2 fevral tarixli, 2469 nömrəli Sərəncamına
əsasən, növbəti onillikdə ölkənin
sosial-iqtisadi inkişafına dair beş Milli Prioritet
reallaşdırılmalıdır. Həmin
Milli Prioritetdən biri Rəqabətli İnsan Kapitalı və
Müasir İnnovasiyalar Məkanı adlanır. Qeyd olunan prioritet əsasında XXI əsrin tələblərinə
uyğun təhsil tələbi növbəti 10 ildə
qarşımızda əsas məqsəd kimi müəyyənləşdirilib.
Belə ki, Azərbaycanın beynəlxalq qiymətləndirmələrdə
(PISA, PIRLS, TIMSS, ICILS) mövqeyinin əhəmiyyətli dərəcədə
yaxşılaşmasına nail olunması haqqında müddəa
da həmin məqsədlərdən biri kimi təyin edilib.
Bu baxımdan Azərbaycan 2023-cü ildə
növbəti ICILS 2023 beynəlxalq qiymətləndirmə tədqiqatında
iştirak edəcək. Həmin ildə
ölkəmizdə ümumi orta təhsil səviyyəsinin
8-ci sinfində təhsil alacaq şagirdlərimiz kompüter və
informasiya savadlılığı üzrə fərdi
bacarıqlarını nümayiş etdirərək, ümumi
vəziyyətə dair mənzərənin
formalaşmasına və digər ölkələrlə bu
sahədə mövcud fərqlərin ayırd edilməsinə
şərait yaradacaqlar.
Tədqiqat
eyni zamanda, informatika fənni üzrə kurikulumun dövrün tələblərinə uyğun
olub-olmadığı haqqında da müqayisəli məlumatlara
sahib olmağa imkan verəcək. Nazirlər Kabinetinin 2020-ci il
29 sentyabr tarixli 361 nömrəli Qərarı ilə təsdiq
edilmiş "Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin
dövlət standartları" sənədinə əsasən,
ümumi təhsil pilləsində təhsilalanlarda təfəkkürlə
(yaradıcılıq, tənqidi təfəkkür, problem həlletmə,
qərar qəbuletmə, müstəqil öyrənmə) və
fəaliyyətlə (ünsiyyət, əməkdaşlıq,
rəqəmsal savadlılıq, informasiya
savadlılığı, maliyyə savadlılığı)
bağlı səriştələr müəyyənləşdirilib.
Ümumi orta təhsil səviyyəsinin 8-ci
sinfinə aid informatika fənninə dair məzmun
standartlarının ümumi təlim nəticələrinə
nəzər salsaq, 8-ci sinif şagirdləri bir çox bilik və
bacarıqlar üzrə qabiliyyətlərə sahib
olmalıdırlar. İnformasiyanı toplayıb, emal etməli
və məqsədyönlü istifadə etməli, standart
riyazi alqoritmləri tətbiq etməli, həyati məsələlərin
alqoritmik həllini təqdim etməli, proqramlaşdırma dillərindən
istifadə etməli,
internet xidmətlərindən (servislərindən)
istifadə etməli: "Göründüyü kimi, ölkəmizdə
8-ci sinifdə təhsilalan şagirdlər nəzərdə
tutulmuş dövlət standartlarına əsasən, ICILS beynəlxalq
qiymətləndirmə tədqiqatında ölçülən
meyarlara uyğun bacarıqlara sahib ola bilərlər. Ümid edirik ki, 2023-cü ildə keçiriləcək
tədqiqatda ölkəmiz əhəmiyyətli yerlərdən
birinə sahib olacaq. Unutmamalıyıq ki,
bu qiymətləndirmə yarış deyil, tədqiqat xarakteri
daşıyır. Məqsəd şagirdlərin
təlim göstəriciləri əsasında ümumi təhsilin
mövcud vəziyyəti barədə təsəvvür əldə
etmək, problemləri aşkara çıxarıb həlli
yollarını müəyyənləşdirmək, müxtəlif
ölkələrlə müqayisələr aparıb
inkişaf perspektivlərini proqnozlaşdırmaq, təhsil
müəssisələri və tədris prosesinin xüsusiyyətlərini
öyrənməkdir. Tədqiqatda
iştirak edəcək şagirdlərimizə uğurlar diləyirik".
Sevinc QARAYEVA
525-ci qəzet.- 2021.- 27 aprel.- S.10