Mələklər dualar oxuyur sanki...

Deyəsən, bu dünyada ən etibarlı söykənəcək yeri, ən vəfalı sığınacaq, sona qədər bizimlə olan dost sözdür. Yoxsa ən doğma adamlar da bizi tək qoyub gedirlər. Kölgəsində böyüdüyümüz valideynlər, eşqindən sehirləndiyimiz həyat yoldaşlarımız belə ölümün gətirdiyi ayrılıqdan bizi xilas edə bilmir. Amma söz sona qədər bizimlədir. Sözü pıçıldayarsan bir kəsə, bir nəfər bilər. Sözü deyərsən qələmlə kağıza, el-aləm bilər, deyib aqillər.

Təranə Arifqızının şeirlərini ilk dəfə oxuyanda adama pıçıltı kimi gəlir. Elə bil sənə yaxın olan bir adam, məhrəm duyğularını sənə etibar etmək istəyir. Amma yenidən bir dəfə də oxuyanda şeirlər səni ovsunlayır. Sənə tənhalıqdan, təklikdən, yalqızlığın ağuşunda dünya boyda dərdlərlə baş-başa qalan bir kövrək qadının ahından-harayından danışır. Bəli, söz qüdrətlidir. Söz daha çox o zaman güclü olur ki, baxır onu kim deyir. Məsələn, analar heç vaxt zərərli, kiməsə bədbəxtlik göstərəcək söz söyləməzlər. Laylalarla yoğrulub, məhəbbətlə səsləşən, sevinclə mayalanıb, dualarla müdrikləşən ana sözündən qüdrətli, ana sözündən kəsərli söz eşitmədi qulaqlarımız. Bir də qadın sözünə, ana sözünə əlavə poetik çalarlar qatılanda, qoşma, müxəmməs, təcnis, bayatı notları əlavə olunanda da o söz sehirlənir, o söz nəğmə olur, o söz ilahiləşir.

Bir evdən, bir evə rahatca gedib,

Dərdini biləsən sevdiklərinin...

Dərdinə bir həmdəm tapasan bəlkə,

Heç kəs eşitməyə dediklərini...

Acını, ağrını əllərdən alıb,

Aparıb dəryada boğub gələsən...

Bir cənnət gölünün yanından keçib,

Bir ovuc xoşbəxtlik yığıb gələsən...

Təranə xanımın oxucusunun xoşbəxtliyi ondadır ki, onun şairi, onun yerinə bütün dərd-qəmi çəkməyə hazırdır. Bəli, şair külək olmaq istəyir. Qəlblərdə özünə yer eləmək istəyən, kin-küdurəti silib aparmaq üçün. Yağışa-suya dönərək nakam məhəbbətlərin qovuşmasına əngəl olanları yuyub aparmaq üçün. Və daha çox tənhalıqdan, təklikdən usananların yanına köçüb, onlara yoldaş olmaq istəyir xanım şairimiz.

Onun şair qəlbində təkcə sözlər sehirlənməyib. Onun arzuları, istəkləri, diləkləri də ana duası kimidir. 44 günlük Vətən müharibəsinin hər bir gününə bir şeir yazan, hər qələbəmizə bir dastan bağlayan Təranə xanımın əsgərlərimizə xitabən dediyi misralar sanki oxucusunu səngərdə əsgər olmağa səsləyir:

Oyanıb içimdə bütün duyğular,

Gün boyu xəyallar qurur ürəyim.

Elə unudulub bütün qayğılar,

Səngərdə səninlə vurur ürəyim.

Mən Təranə xanımı tanıyıram. Onun bu misralarında qətrə boyda mübaliğə yoxdur. Qanının coşduğunu, qisas üçün alışıb-yandığını, 44 gün ərzində yazdığı bütün şeirlərində, qələmin gücü ilə bənd-bənd, misra-misra çatdırmağı bacarıb Təranə xanım.

Torpağı başının üstə qaldırıb,

Göyü ayaq altda sərən şəhidim.

Bayrağın rəngində gül-çiçək əkib,

Özü gül-çiçəyə dönən şəhidim.

Gözünü Vətənin gözü eyləyib,

Ayağın qırılmaz dizi eyləyib.

Dilini "Can, Vətən" sözü eyləyib,

Özünü qurbanlıq verən şəhidim.

Təranə xanımın üslubunda qoşma, gəraylı, bayatı janrında olan şeirlər daha çox üstünlük təşkil edir. Hər bir şeirin ruhunda mütləq bir bayatı ahəngi gizlənib. Bunu o danışanda, şeir qiraət edəndə və ya məqalə yazanda da hiss etmək olur. Bayatılar o qədər ürəyəyatımlı, o qədər şirin, o qədər yaddaqalandır ki, oxuyan kimi ovsunlanırsan. Bu bayatılarda doğma ana dilimizin bütün üslub qaydaları gözlənib. Ata-babalarımızdan bizə yadigar qalan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri ilə Təranə xanımın qoşduğu bayatılar sanki siam əkizləridir. Bir şifahi xalq ədəbiyyatı nümunəsində babalarımız deyir:

Əzizim, bizim qala,

Həmişə bizim qala.

Tikmədim özüm qalam,

Tikdim ki, izim qala...

Təranə xanım isə deyir ki,

Əzizim özüm qala,

Baxmadım gözüm qala.

Xatir üçün yazmadım,

Yazdım ki, sözüm qala.

Yaxud bir başqa bayatısında dərdin-qəmin ona sirdaş olmasından, digərində isə sazın-sözün qiymətindən yazır.

Əzizim qəm daşıdı,

Qəm tutdu, qəm daşıdı.

Ürəyim ürəyinin

Sirdaşı, qəmdaşıdır.

Mən aşiq yazı gözəl,

Gözəlin nazı gözəl.

Çox desəm bəyənməzsən,

Hər sözün azı gözəl.

Əslində, bayatı yazmaq heç də asan iş deyil. Çünki az sözlə, dörd misrayla fikrini, düşüncəni, məqsədini, məramını anlatmaq, oxucuya, dinləyiciyə çatdırmaq şairdən, söz adamından ustalıq və böyük qabiliyyət tələb edir. Təranə xanımın bayatılarının arasında elələri var ki, 4 misralıq bayatını çözmək, onu şərh etmək istəsək, bir kitaba sığmaz.

Təranə xanımın söz boğçasında lirikanın yeri başqadır. Biz daha çox kişi şairlərin gözəllərin naz-qəmzəsinin bəlağətli təsvirinə öyrəşmişik. Amma qadın məhəbbətinin şeirə çevrilən məqamları daha romantik, daha təsirli, daha mükəmməl olurmuş.

Çatmadı nəfəsi misralarımın,

Səni bənd-bənd sökə, çölə çıxara.

Yıxa ürəyimdən qadağaları,

Şeir tək doğula, ölə, çıxara.

Hıçqırıb ağladı xəyalın gözü,

Həsrətin əlləri yer qucaqladı.

Acı bir tüstüdən göynədi dodaq,

Asta pıçıldadı, sirr qucaqladı.

Addım-addım öldüm sənə çatınca,

Yolların ürəyin sevdi ürəyim.

Gördüm gülüşlərin, sözün-söhbətin,

Özün məskən salan evdi ürəyim.

Təranə xanımın yaradıcılığında tapıntılar, bənzətmələr, təşbehlər çoxdur. Amma o, heç bir şeirində qafiyə xatirinə nəsə yazmayıb. Şeirlərin bəzilərində ahəng qırılsa da, məna yükü və mahiyyət itmir.

Yuxarıdakı şeirin də "Addım-addım öldüm sənə çatınca" misrası poetik bir tapıntıdır. Bu cür sehrli misralar, tilsimli sözlər xanım şairimizin yaradıcılığına xüsusi rəng qatır, onun şeirlərinin məna yükünü gücləndirir, xüsusi boyalar, çalarlar əlavə edir. Təranə xanım çağdaş poeziyamızın incə qəlbə, gözəl ruha sahib istedadlı qələm sahiblərindəndir. Şeirlərini oxuduqca insanın ruhu romantikləşir. Onun poeziyası oxucudan tələb edir ki, oxucu desin:

Təranə xanımın şeirlərində,

Mələklər dualar oxuyur sanki.

Sehrli mücrüyə dönüb dünyamız,

Onun sözlərindən boylanır sanki.

Müzəffər ZƏFƏR,

Naxçıvan Televiziyasının Baş redaktoru

525-ci qəzet.- 2021.- 11 avqust.- S.12.