"Maestro Niyazi Türkiyəni öz vətəni kimi görürdü"

Ecem Tuğçe Akbulut: "İstanbulda yenidən bərpa olunan dövlət opera binasının salonlarının birinə dahi Niyazinin adının verilməsi maestronun xatirəsinə çox böyük töhfə olardı"

20 avqust görkəmli dirijor, bəstəkar, Xalq artisti, Beynəlxalq Nehru mükafatı laureatı, tanınmış ictimai xadim, Maestro Niyazinin anadan olmasının 109-cu ildönümüdür. Bu ərəfədə Türkiyədən Maestronun doğum gününə çox əhəmiyyətli bir töhfə gəldi. Belə ki, Türkiyənin "Net Kitaplık" nəşriyyatında gənc musiqişünas Ecem Tuğçe Akbulutun "Maestro Niyazi Tağızadə: Sovet dövründə Azərbaycan və Türkiyə münasibətlərində mədəniyyət elçisi" adlı monoqrafiyası türk dilində nəşr olunub. Kitabın müəllifi ilə həm kitab, həm də Niyazinin Sovet dövrü Türkiyədəki fəaliyyəti haqqında söhbətləşdik. Həmin müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

***

- Ecem xanım, əvvəla, istərdik ki, özünüz haqqında oxuculara məlumat verəsiniz...

- İstanbulun Üsküdar ilçəsində anadan olmuşam. Uşaqlığım və orta məktəb illərim burada keçib. Bakalavr və magistratura təhsilimi İstanbul Universiteti Dövlət Konservatoriyasında musiqişünaslıq ixtisası üzrə almışam. Skripka və Azərbaycan kamançası - biz bu alətə Türkiyədə "kabak kemane" də deyirik - ifaçısıyam. Müxtəlif musiqi layihələrinin həm iştirakçısı, həm də koodinatoruyam. Musiqi sosiologiyası sahəsində də bəzi araşdırmalarım var. Həmçinin, yeniyetmə və gənclərin musiqi-estetik tərbiyəsinə bacardığım qədər töhfə verməyə çalışıram. Onları musiqiyə həvəsləndirirəm. Deyə bilərəm ki, musiqi həyatımın ayrılmaz hissəsidir. Musiqinin insanları bir-birinə yaxınlaşdırmaq, doğmalaşdırmaq gücünə malik olduğuna inananlardanam.

- Bu günlərdə sizin dahi Azərbaycan dirijoru Maestro Niyaziyə həsr olunmuş geniş həcmli monoqrafiyanız Türkiyədə çap olunub. Mümkündürsə, monoqrafiyanız haqqında danışaq...

- Əvvəla, onu qeyd edim ki, bu monoqrafiya bu ilin may ayında mənim İstanbul Universiteti Humanitar Elmlər İnstitutunda uğurla müdafiə etdiyim magistratura elmi işimin əsasında hazırlanıb. Monoqrafiyada, əsasən, Sovet dövründə Türkiyə ilə Azərbaycan arasında mədəni əlaqələrin inkişafında Maestronun rolu mədəniyyət diplomatiyası kontekstində təhil olunur. Üç fəsildən ibarət olan monoqrafiyanın birinci fəslində mədəniyyət diplomatiyası anlayışının nəzəri - konseptual əsasları nəzərdən keçirilir. Həmçinin, Sovet dövründə Azərbaycan və Türkiyə arasında mədəni əlaqələrə dair əhəmiyyətli məqamlar geniş mənbələr əsasında tədqiq olunur. Niyazinin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş ikinci fəsildə maestronun uşaqlıq və gənclik illəri, yaradıcılıq dövrü, ömür-gün yoldaşı Həcər xanımla olan münasibətləri, dirijorluq sənətinə aparan yol müxtəlif mənbələr əsasında nəzərdən keçirilir. Həmçinin, Niyazinin bir sənətkar kimi yetişməsində əhəmiyyətli yerə malik olan ailəsinin incəsənət mühiti və ələlxüsus, əmisi, Azərbaycan musiqisinin atası hesab olunan Üzeyir Hacıbəylinin rolu xüsusi yarımfəsildə tədqiq olunur. Niyazinin dirijorluq və bəstəkarlıq fəaliyyətinin musiqişünaslıq nöqteyi-nəzərdən geniş şəkildə tədqiq olunduğu bu fəsildə Azərbaycanın xalqının və müstəqil Azərbaycan Respublikasının dahi Maestronun musiqi mirasına və xatirəsinə verdiyi qiymət faktlar əsasında xüsusi qeyd olunur. Monoqrafiyanın üçüncü fəsli isə Niyazinin 1960 və 1980-ci illər arasında Türkiyədə yaradıcılıq fəaliyyətinə həsr olunub. Maestro Niyazinin Türkiyədəki fəaliyyət dövrünə həsr olunub. Bu fəsildə Niyazinin Türkiyədə fəaliyyət göstərdiyi dövr ərzində dirijorluq etdiyi əsərlər haqqında məlumat verilir, onun Nazim Hikmət, Adnan Sayqun, Cəmal Rəşid Rey, İdil Biret kimi, Türk ziyalıları və incəsənət xadimləri ilə münasibətləri təhlil olunur.

- Bu mövzu haqqında yazmaq ideyası sizdə necə yarandı?

- Magistratura təhsili zamanı yenilik və orijinallıq göstəricilərinə malik olan mövzu axtarışındaydım. Elə bu ərəfədə Maestro Niyazinin Türkiyədəki fəaliyyət dövrü diqqətimi cəlb etdi. Həmçinin, maestronun yüksək professionalizmi, bəstəkar kimi əsərlərində dahi Üzeyir Hacıbəylinin üslubuna sadiq qalaraq Şərq və Qərb musiqilərinin sintezindən qarşılıqlı faydalanması, Türkiyədə simfonik musiqinin inkişafı prosesində müstəsna rolu məni bu mövzunu seçməyə sövq etdi.

- Kitabınızda Maestronun Türk simfonik musiqisinə və Sovet dövrü Azərbaycan-Türkiyə mədəni münasibətlərinə xidmətlərindən geniş bəhs olunur. Maestronun bu xidmətləri haqqında konkret faktlar əsasında nə deyə bilərsiniz?

- Hər şeydən əvvəl Niyazinin ən böyük xidməti ondan ibarətdir ki, o peşəkar dirijor kimi bir çox simfonik əsərin Türkiyədə tamaşaya qoyulması üçün misilsiz işlər görüb. Maestro Türkiyədə fəaliyyət göstərdiyi dövrdə Ankara Opera və Balet Teatrında, İstanbul Opera Teatrında böyük uğurlar qazanıb. Türk bəstəkarı Adnan Sayqunun "Koroğlu" operasına İstanbul Opera Teatrında ilk quruluşunu verib, onun ilk tamaşasına və "Yunus İmrə" oratoriyasına dirijorluq edib. Türkiyənin ən böyük konsert birliklərindən biri olan Prezident orkestri ilə çıxış edib. Böyük sənətkar Çaykovskinin "Qaratoxmaq qadın" operasına dirijorluq edib. Sonra yenə də həmin orkestrlə dünya sənətkarlarının, Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini səsləndirib. Təsadüfi deyil ki, daha o dövrdə Türkiyənin mərkəzi qəzetləri bu böyük sənətkarın uğurlu sənət fəaliyyəti haqqında geniş məqalələr dərc ediblər, musiqişünaslar maestronun yaradıcılığına çox böyük rəğbət göstəriblər. Azərbaycan simfonik musiqisinin Türkiyə musiqi məkanına tanıdılması və təbliğ edilməsində də Maestronun müstəsna rolu olduğunu xüsusi qeyd etmək lazımdır. Həmçinin, Türkiyədə musiqi sənətinin inkişafı üçün də çox faydalı təkliflərlə çıxış edib. Maestro Niyazi Türkiyəni də öz vətəni kimi görürdü və öz yaxın dostlarına daima "mən bu vətənin də övladıyam" deyirdi.

- Niyazinin Türkiyədə tanınması istiqamətində daha hansı işlərin görülməsini vacib hesab edirsiniz?

- Monoqrafiyanın nəşrindən savayı, Niyazinin Türkiyədəki fəaliyyət dövrü ilə bağlı Türkiyədə, Azərbaycanda və fərqli ölkələrdə keçirilən beynəlxalq simpozium və konfranslarda elmi məruzələrlə çıxış etmişəm, televiziya və radio verilişlərinə qatılmışam. Bu mənada 20 avqust 2020-ci il tarixində onlayn qaydada keçirilən Maestronun anadan olmasının 108-ci ildönümünə həsr olunmuş "Niyazi və Azərbaycan-Türkiyə mədəni əlaqələri" mövzusunda beynəlxalq elmi-praktiki konfransı xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Konfrans Azərbaycanın Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi, Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyi və Türkiyənin Üsküdar Universitetinin sosiologiya kafedrasının birgə təşkilatçılığı ilə keçirilmişdir. Ancaq bundan sonra da bu istiqamətdə görülməsi vacib olan işlər olduğunu düşünürəm. Monoqrafiya çap olunduqdan sonra Türkiyə mətbuatına verdiyim müsahibədə Niyazinin adının əbədiləşdirilməsi üçün Türkiyədə konservatoriyalarının dərs otaqlarına Niyazinin adının verilməsi, universitetlərin musiqişünaslıq fakültələrinin tədris proqramlarına Niyazinin yaradıcılığı ilə bağlı mövzunun daxil edilməsi, Niyazi ilə bağlı sənədli filmin çəkilməsinin təklifi ilə çıxış etmişəm. Bir vacib təklif daha vermişəm və bu təklifi sizin qəzetiniz vasitəsilə də səsləndirmək istəyirəm. Bilirsiniz, maestro 1970-ci ildə İstanbulda Opera binası yandığında çox təəssüflənmiş və üzüntüsünü ondan müsahibə götürən Fırat Kızıltuğ hocamıza ifadə etmişdir. İndi İstanbulda yenidən bərpa olunan Dövlət Opera Binasının salonlarının birinə dahi Niyazinin adının verilməsi Maestronun xatirəsinə çox böyük töhfə olardı.

UĞUR

525-ci qəzet.- 2021.- 18 avqust.- S.10-11.