Dul qadının tənhalığı

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Arif toyda Fatimə ilə tanışlığının qızğın sevgiyə çevrildiyini danışanda, bu, toyda iştirak edənlərin məmnunluğuna səbəb oldu. Ərəblər azərbaycanlı oğlanın ingilis dilində siyasi xadim kimi nitq söyləməsinə heyran qalmışdılar və söhbət gəzməyə başlamışdı ki, təzə kürəkənimiz bankdan yalnız tramplin kimi istifadə edəcək, sonra mühüm dövlət vəzifələrinə irəli çəkiləcəkdir, lakin unudurdular ki, o, Əmirliyin vətəndaşı deyildir.

Arif buraya gələndən çox sayda uğurlu addımlar atmış, ərəblər arasında azərbaycanlı bir gəncin necə geniş intellektə malik olduğunu göstərmişdi. Toya getmiş Arifin valideynləri, bütün qohumları olduqca şad olmuşdular. Onun ərəblər içərisində belə baş çıxarmağına, hörmət qazandığına çox sevinirdilər. Qızın atası əl-Abdalla Hüseynə deyibmiş ki, əmirliyin ərəbləri ölkədə neft tapılandan əvvəl yalnız dənizin sularının dərinliyindən mirvari ovlamaqla məşğul olurdular. Qəvvas kimi dərinə baş vurub dəniz ilbizlərini yığır, sonra onlarda inci axtardıqda iri mirvari tapanda çox sevinirdilər. Biz bu dəfə dəniz sularına baş vurmadıq, ancaq bəxtimizdən övladımızın ovladığı dəniz ilbizinin qılafını açanda orada mirvarinin göyərçin yumurtası boyda olduğunu gördükdə gözlərimizə inanmadıq. Deməli, bəxtimiz açılıbmış. Mən beşinci oğluma çevrilmiş Arifi həmin iri mirvariyə bənzədirəm. Əgər ingilislər Hindistanda əldə etdikləri "Kohi-nur" almazı ilə öyünürdülərsə və bu, kraliçanın tacını bəzəyirdisə, Arif adlanan mirvari də insanlıq ölçüsündəki qiymətdə heç də "Kohi-nur"dan geri qalmır.

Arifgil dörd qardaş idi, böyük qardaş Londonda universiteti bitirib, həkim işləyir. Olduqca savadlıdır və qısa müddətdə yüksək həkim dərəcəsinə yiyələnmişdir, digər qardaşları Londonda bizneslə məşğul olur və Azərbaycan diasporu içərisində yaxşı hörmət qazanmışlar. Bu qardaşları fərqləndirən cəhətlərdən biri onların həqiqi vətənpərvər olması, Vətən naminə hər cür fədakarlığa getməyə hazır olmaları idi.

Onlardan böyüyü avropalı qıza evlənmiş, Bolqarıstanın Varna şəhərindən olan və İngiltərədə təhsil alan nəcib bir qızla ailə qurmuşdur. Onlar da azərbaycanlı və bolqar olan yaşlı dörd nəfəri-baba və nənələri bir oğlan, bir qız nəvə hədiyyəsi ilə sevindirmişlər. O, Yusif müəllimlə tanış olduqdan sonra ona böyük hörməti yaranmış, ingilis dilində mütaliə etdiyini bildikdən sonra ona İngiltərədən maraqlı və bahalı, tarixə və bədii ədəbiyyata dair çox sayda kitablar alıb göndərmişdi. Digər oğlan isə İnternet vasitəsilə Moskvada yaşayan həmyerliləri olan qızla yazışmağa başlamış və yaranan güclü hisslər onların izdivacına gətirib çıxarmışdır. Fatimə isə bu gün ailənin sevimli gəlini olmaqdan əlavə, Arifin qardaşları tərəfindən həqiqi bacı kimi qəbul olunmuşdur, axı onların bacısı olmamışdı.

Ruhiyyə də Fatiməni çox istəyirdi, onu doğma bacısı kimi sevirdi. İranlı qızlar isə ona nə qədər mehriban olsalar da, onların davranışı Ruhiyyənin xoşuna gəlmirdi, Hüseyn də demişdi ki, qızlar bu məsələdə atalarına oxşayırlar, analarına heç bənzərləri yoxdur. Hacı Ərdəbili 1990-cı illərin əvvəllərində ilk dəfə Bakıya gələndə, toyda rəqs edən balacaboy, qısa müddətdə yeni müstəqil dövlətdə daxili işlər naziri vəzifəsini tutmuş, dəlisov oğlanın başından qızıl onluq sikkələr tökmüşdü. Bu mənzərə toyda iştirak edən bir opera müğənnisinə necə təsir etmişdisə, onunla tanış olmaq istədiyini bildirmiş, tamada aktrisanı rəqsə dəvət etdikdən sonra, mikrofonla iranlı qonağı bizim gözələ qoşulmağa səsləmiş, rəqsdən sonra onlar tanış olmuş və bir neçə gün davam edən restoran görüşlərindən sonra qız onu tək yaşadığı öz evinə dəvət etmiş və qonaq bir həftəni orada keçirməklə bu qonaqpərvərliyin əvəzini bolluca ödəməyə, Orhan Pamukun təbirincə desək, sevişməyə sərf etmişdi. Söhbət gəzirdi ki, kasıb yaşayan aktrisa iranlı hacının hesabına maddi vəziyyətini xeyli yaxşılaşdıra bilmişdi. Bir dəfə Bakının televiziya kanallarından birində qonaq dəvət edilmiş aktrisanın üstündəki qızıl əşyaları görəndə hacının zövcəsi Həcxanım öz qızıllarını tanımış, ərinin evdən onları götürüb, müğənniyə bağışladığından hali olmuşdu. Evdə böyük mərəkə qopmuş, arvadı onun talağını verməyi tələb etdikdə, işə qarışan qızlar analarını sakitləşdirə bilmişdilər. Lakin o vaxtdan arvadının ərinə olan münasibəti dəyişmişdi, onsuz da Hacı Ərdəbili Təbrizdə az olurdu, antik mallar ticarəti ilə məşğul olduğundan, tarixi artefaktları, qiymətli şeyləri qanunsuz yolla ölkədən çıxarıb, Avropada, əsasən də İsveçrədə satır, yaxşı pul qazanırdı. Lakin bu pulun cüzi hissəsi ailəyə çatırdı, əksəriyyətinin Hacı tanış olduğu qadınlara xərcləyirdi.

Ruhiyyə əyani şəkildə iki müsəlman xalqının əxlaq prinsiplərinə necə riayət etməsini qiymətləndirməyi bacarmışdı. Ərəb qızı Fatimə varlı ailədə böyüsə də, yaxşı təhsil alıb, gəncliyində tanınmış həkimə çevrilmişdi, lakin özünü o qədər sadə aparırdı ki, bu, adamı təəccübləndirməyə bilməzdi.

Kəndli qızların xudpəsəndliyi

İranlı qızlar açıqlığa yol vermələri ilə fərqlənirdilərsə, Azərbaycanda kənddən paytaxta gələn qızlar səviyyə cəhətdən geridə qaldıqlarını malalamaq üçün lovğa danışmağa üstünlük verirlər. Ruhiyyənin valideynlərinin kəndindən gələn yarıac qızlar isə hələ universitet tələbəsi olmamışdan əvvəl də özlərini elə aparırlar ki, elə bil Britaniya və ya ən azı Tailand kral ailəsinin üzvüdürlər. Onların Fatimə ilə fərqi yerlə göy arasında olana yaxın olduğu halda, yeri təmsil edən kəndlərindən başqa dünyanın necə böyük olduğunu bilməyən bu qızların lovğalığı yerə-göyə sığmırdı, dünyanın yalnız onların kəndindən ibarət olduğunu güman edirdilər. Belə dar düşüncəyə malik olanlar, dünya haqqında hətta primitiv biliklərə də yiyələnməyənlər özlərini elə aparırdılar ki, guya beş qitəyə səyahət etmiş, altıncının sərt iqlimindən qorxduqlarına görə ora ayaq basmaq istəməmişdilər. Coğrafiyadan kiçik bilikləri belə olmadığı halda, özlərini mahir tədqiqatçı hesab edir, elə təsəvvür yaranırdı ki, Kolumb da, Vasko da Qama da, Magellan da, Ceyms Kuk da onların şagirdliyinə də yaramırlar. Kənd adamlarının özündən razılığı, müştəbehliyi olmasaydı, onlar başqaları ilə müqayisədə hansı biliklərə, dünyagörüşə malik olmalarını dərk etsələr, xəcalətdən bədənlərini tər basar, koala kimi pis iy verərdilər. Ancaq onlar özləri haqqında həqiqətə heç cür uyğun gəlməyən təsəvvürləri vasitəsilə özlərində psixiki immunitet yaradır, idraklarının kasadlığı barədə fikirləşməyi də özlərinə artıq iş hesab edirdilər.

Uzaq qohumları olan bir qız universitetə qəbul imtahanları vermək üçün Ruhiyyənin surroqat ana puluna aldığı evdə bir həftə yaşamışdı. Bu qız adı gigiyena qaydalarına da fikir vermirdi, duş qəbul etməyi şəhərlilərin ağılsızlıqlarından biri hesab edirdi, heç kəsi bəyənmirdi, qonşuluqda yaşayan qızlarla özünü çox təkəbbürlü aparırdı və onlara lağ edirdi ki, siz kolbasa, sosiskadan başqa heç nəyi tanımırsınız, dadmamısınız. Bizim talışlar yaşayan dağ kəndimizdə şam süfrəsində çölmə, ləvəngi, plov olmasa, onu şam yeməyi hesab etmirik. Bağımızdakı və meşədəki qozdan, fındıqdan, zoğaldan da sizin xəbəriniz yoxdur, ona görə də bəniziniz xəstə adamları yada salır. Hələ ov quşlarını demirəm, onların dadı adamın ağzından getmir, bu məsələdə biz mətbəximizə görə özümüzü ərəb şeyxləri ilə müqayisə edə bilərik, fərqimiz ondadır ki, onlar quşu şahinlə tuturlar və ov quşu heç bir yara almır. Atam isə quşları tüfənglə ovladığından biz onların ətini qırmalardan təmizləmək məcburiyyətində qalır, sonra plov altına qoyurduq. Onun söhbətindən elə təsəvvür yaranırdı ki, onların süfrəsi daim xörəklərin bolluğundan stolun qırılması təhlükəsini yaradır. O, bunları elə uydururdu ki, başqası bunu təkrar etsəydi, onun yalanını üzə çıxarmağa çalışardı, çünki uydurduğu yalanlara bir az sonra heç özü də inanmazdı. Əslində isə kəndin süfrəsi daim kasad olur, yalnız hörmətli qonaq gələndə ət xörəyi üzə çıxır və ya qonağın şərəfinə toyuq kəsilir. Ləvəngi, çölmə, paxla plov lənkəranlıların əziz xörəyi olduğundan, kənddən gəlmiş qız da, bəlkə, heç onları dadmamışdı, lakin adlarını əzbərlədiyindən, az qala guya evdəki boşqablarından, qazanlarından çıxarıb, ona maraqla qulaq asan şəhərli qızların gözünə soxmaq istəyirdi. O, elə detallarla danışırdı ki, ona qulaq asanlar heyranlıqlarını gizlədə bilmirdilər. Şəhərli qızlardan biri ondan soruşmuşdu:

- Sən özün o xörəkləri bişirə bilirsənmi, biz qayğanaqdan və sosiska bişirməkdən başqa heç nəyi bacarmırıq.

Kəndli qızı ucadan gülüb onlara dedi:

- Görünür, siz ağzınızın dadını da bilmirsiniz. Bilsəniz, dadlı xörəkləri bişirməyə də meyl edərdiniz. Hələ məktəbə getməmişdim, anam bunları mənə öyrətdi. İldə bir dəfə bu xörəklərdən biri bişirilsəydi, mən heç nə bilməzdim, yadımda da qalmazdı. Bizdə həftədə azı 2-3 dəfə sırdaq, çölmə, ləvəngi, aprelin axırı, mayın əvvəlində isə yaşıl lobyadan paxla-plov bişirilir. Mən onları həvəslə yediyim kimi, bişirilməsinə də həvəs göstərdim və həmin xörəkləri hazırlamağı öyrəndim. Son illərdə mətbəxdəki əsas işi anam özü görməyib, mənə etibar edir. Yoxsa mən də sizin kimi soyutma yumurta bişirməyi və ya sosiska qaynatmağı bilərdim. Sizin ən böyük çatışmazlığınız odur ki, siz kənd qızı deyilsiniz, kənd qızları çox fərasətli olurlar, əkinçilikdən, maldarlıqdan baş çıxardıqları kimi, mətbəx ustalığına da kiçik yaşlarından öyrənirlər.

Bir qonşu qızı kəndli olması ilə öyünən qıza kəskin cavab vermək istəyərək dedi:

- Belə çıxır ki, sən restoranda şef-aşpaz işləsəydin, sənə hökmən Mişlen mükafatı verərdilər və bu ulduzu alan ilk azərbaycanlı aşpaz olardın. Sən kənd mühitini təbliğ edərkən, az qala şəhərdə doğulub böyüməyi natamamlıq əlaməti hesab edirsən. Əlbəttə, kəndin öz gözəlliyi vardır. Təsadüfi deyildir ki, Fransa kralı XVI Luinin cavan arvadı, Avstriya imperatriçəsi Mariya Tereziyanın qızı olan Mariya Antuanetta Versal yaxınlığında ərinin ona tikdirdiyi Kiçik Trianon sarayının ərazisini arzuladığı kənd mənzərəsinə çevirmişdi. Bu ərazidə yaradılan parkdakı ağaclar, süni gölməçə və çay kənd mühitini yada salırdı. Burada qoyun saxlanılır, becərilən toyuqların yumurtalarından istifadə olunurdu.

Kəndli qızı universitet tələbəsi olan bu savadlı qızın danışığından heç nə başa düşmədi və onu yerində oturtmaq üçün dedi:

- Ayıbdır, fironu-zadı mənə misal çəkmə, Quranda firon lənətlənir, sən də onu tərifləyirsən. Bir də, firon hara, kənd hara?

Şəhərli qız həmsöhbətinin savadsızlığına təəccüb qaldı və onun səhvini düzəltmək məqsədilə dedi:

- Mən firon sözü işlətmədim, Trianon dedim, Fransa tarixindən söhbət açdım.

İndi də kəndli qız incidi və özlüyündə belə qərara gəldi ki, bu şəhərlilər qanmazlıqları ilə fərqləndikləri halda, hamıya ağıl öyrətmək istəyirlər. Mənə Mişadan misal çəkir, mənim də rus gədələrindən zəhləm gedir.

Universitet tələbəsi onun könlünü almaq üçün dedi:

- Əlbəttə, kəndli qızlar böyük cəsarətə malikdirlər. Orlean qızı adlanan fransalı Janna d`Ark Şampandakı Domremi kəndindən idi. 17 yaşlı bu qız müqəddəslərin tapşırığı ilə fransız ordusunu ingilislərin mühasirəsində olan Orlean şəhərini azad etməyə apardı və düşmənin təəccübünə rəğmən, Orleanın mühasirəsi dağıdıldı və şəhər azad oldu. Lakin iki il sonra burqundiyalılar əsir götürdükləri Jannanı ingilislərə verdi, onlar isə qızı dinsizlikdə ittiham etməklə edam cəzasına çatdırılması üçün fransızlara verdilər və yepiskop Koşonun (bu, fransızca "donuz" deməkdir) başçılığı altında məhkəmə onu yeretik elan edib, ölüm hökmünə məhkum etdi və 19 yaşlı qəhrəman qız Ruanda tonqalda yandırıldı.

Lakin onun mübarizəsi nəticəsiz qalmadı, fransızlar ingilis işğalçılarına qarşı ölüm-dirim savaşına qalxdılar və onları öz ərazilərindən qovdular. Janna d`Arkın igidliyi hesabına kütləvi mübarizəyə qalxan fransızlar, beləliklə, 1453-cü ildə Yüzillik müharibəyə son qoydular. Görürsən, bir kəndli qızı öz böyük ölkəsinin taleyində xüsusi rol oynadı və Fransa öz üzərindəki qara buludun dağılmasına nail oldu. Sən bizim söhbətdən incimə, biz kəndlilərə, ümumiyyətlə, həmçinin, kəndli qızlara böyük hörmətlə yanaşırıq, onlar həqiqətən də, fərasətdə, cəsarətdə şəhərlilərə nümunə ola bilərlər. Təsadüfi deyildir ki, Qədim Romanın məşhur şəxsiyyətlərindən biri Böyük Katon vətənin mərd müdafiəçilərinin kəndlilərdən çıxdığını deyirdi. Bizim Vətən müharibəsi adlanan İkinci Qarabağ müharibəsində kəndli oğlanlar - əsgər və zabitlər əsl qəhrəmanlıq nümunələri göstərdilər. Bu bir faktdır və bütün azərbaycanlılar bu igidlərlə fəxr etməklə yanaşı, onlara minnətdar olmalıdırlar.

Beləliklə, kənd-şəhər diskussiyası dinc qaydada yekunlaşdı və kəndli qızı hinduşka xoruzu kimi döşünü irəli verib, onlardan uzaqlaşdı.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2021.- 11 dekabr.- S.22.