Dul qadının tənhalığı

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Qadınların tarixdəki nisbi xoşbəxtliyi

Dünyada xoşbəxt qadınlar da çoxdur və onlar həyatdan həzz almaqla ömürlərini yaşayırlar. Lakin burada böyük fransız yazıçısı Stendalın sözlərini bir qədər dəyişib, demək istəyirsən ki, əlbəttə, dünyada xoşbəxtlik mühitində yaşayan qadınlar vardır, lakin xoşbəxt olmaqla yanaşı, onların arasında hələ də bədbəxtlikdən əziyyət çəkənlərin də az olmadığı qənaətinə gəlirsən. Stendal demişdi ki, məşuqu olmayan qadınların olmasına mən şübhə ilə baxmıram. Lakin yalnız bircə məşuqu olan qadının da mövcudluğuna inanmıram.

Xoşbəxtliyin şirin dadından məst olmuş qadınların ömrünə bəzən bədbəxtlik hücum çəkir və həzz aldığı xoşbəxtliyi də onun yadından çıxartdırır. Xoşbəxt güman edilən qadınların əksəriyyətinin bədbəxtliyi özgə baxışlardan gizlədildiyindən, bundan çoxlarının xəbəri olmur və bədbəxtlik pərdə arxasında qaldığından, onlara yaxından bələd olmayanlar, bu bəxtəvər saydıqlarına həsəd aparırlar.

İngiltərə kral sarayında əvvəlcə xoşbəxtliyi ilə öyünən, sonra bədbəxtliyin həmləsi ilə özünə yazığı gələn qadınlar çox olmuşdur.

Kral IV Eduardın arvadı xoşbəxt idi, lakin kral öldükdən sonra iki oğlu da müəmmalı qaydada həlak oldu və qaynı, ərinin doğma kiçik qardaşı, uşaqlarının qətlində ittiham edilən III Riçard taxt-taca yiyələndi. Beləliklə, əvvəlcə xoşbəxt kraliça olan və kralın anası olan bir qadın, bədbəxt insana çevrildi, çünki sevimli ərini və övladlarını itirmişdi. III Riçard da 1485-ci ildə Bosvort döyüşündə həlak oldu.

İspan şahzadəsi Katerina Araqonlu, o, kral Ferdinandın və kraliça İzabellanın qızı idi, İngiltərə şahzadəsi Artura ərə gəlmişdi, toylarından bir müddət sonra əri öldü və o, ərinin özündən və Katerinadan kiçik olan qardaşı, yeni kral VIII Henriyə ərə getdi. Onlar xoşbəxt idilər. Lakin o, krala varis kimi oğul doğa bilmədiyindən, əvvəlki sevgi yoxa çıxdı və kral öz məşuqəsinin böyük bacısı Anna Boleynə vuruldu. Kral Anna ilə evləndi və arvadı ona gələcək məşhur kraliça I Elizabeti doğdu. Lakin üç il sonra Anna əxlaqsızlıqda, nikaha xəyanətdə ittiham edilib, edam edildi, həmin 1536-cı ildə bundan dörd ay əvvəl Katerina Araqonlu da vəfat etmişdi. Sonra kralın yeni arvadı Ceyn Seymur ona oğul doğsa da, bu uşaq gələcəkdə ölən atasından sonra taxt-taca yiyələnəcəkdi, lakin yeni kraliça doğuşdan iki həftə sonra öldü. Yeni nikah kral üçün uğursuz oldu və beşinci dəfə cavan bir qıza evləndi və özünü xoşbəxt hesab edirdi. Lakin arvadının yeniyetməliyində əxlaq pozğunluğu ilə məşğul olduğu aşkar edildikdə, kral cavan xanımı Katerina Houardı da edam etdirdi, sonda ölümünə yaxın evləndiyi qadın kral öləndən sonra sevdiyi adama, yeniyetmə kral VI Eduardın dayısına ərə gedib, ona bir qız doğduqdan sonra öldü.

Göründüyü kimi, xoşbəxt hesab edilən ingilis kralının altı kraliçasından beşi bədbəxtlik dənizində də üzməli olmuş, onlardan ikisi edam edilmiş, biri ölmüş, ikisi isə boşanmışdı.

Yaxud, Qanlı Mariya kimi tanınan Mariya Tüdor kiçik qardaşı öldükdən sonra, 1553-cü ildə taxt-taca yiyələnmiş, beş il ərzində ölkəni idarə etmişdi. O, İspaniya şahzadəsi, gələcək İspaniya kralı II Filippə ərə getmişdi. O, çox istəyirdi ki, doğsun, uşağı olsun. Elan etdi ki, hamilədir, mamaçalar ona ciddi nəzarət edirdilər, lakin gözlənilən uşaq dünyaya gəlmirdi, nəhayət, Mariya özü də bezib, hamilə olmadığını bildirdi, o, sadəcə olaraq qarnındakı şişi hamiləlik kimi qəbul edibmiş və bir qədər sonra öldü.

1558-ci ildə, Mariyanın taxt-tacda olduğu vaxt daim edam olunmaq təhlükəsi altında olan, xəyanətdə iştirakı iddia edilən I Elizabet kraliça oldu. Katoliklərlə protestantlardan ibarət iki hissəyə parçalanmış ölkəni idarə etmək asan məsələ deyildi, İspaniya kralı və Roma Papası onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq üçün çox sayda vasitələrə əl atırdılar. Yaxın qohumu, İngiltərə taxt-tacına iddialı olan Mariya Styuart da Şotlandiyadan qaçdıqdan sonra İngiltərədə həbsdə olarkən, ona sui-qəsd təşkil edilməsinə razılıq vermiş, qəsdin üstü açıldıqda Mariya Styuart edam edilmişdi.

Roma Papası dərc etdiyi bulla ilə ingilisləri, əslində, kraliça Elizabeti qətlə yetirməyə çağırmışdı. Mariya Styuartın edamından bir il sonra, 1588-ci ildə İspaniyanın Məğlubedilməz Armadası İngiltərəni işğal etmək, Elizabetin hökmranlığına son qoymaq üçün ölkənin sahillərinə yaxınlaşanda, ingilis donanmasının müqaviməti və tufanın köməkliyi ilə məhv edildi və bu qələbədən sonra İngiltərə dünya dəniz dövlətinə çevrildi.

Lakin Elizabet şəxsi həyatında xoşbəxt deyildi. Bakirə adlansa da, onun məşuqları var idi. Çox sevdiyi Robert Dadli - Lester hersoqu ona xəyanət etmiş, onun saray ledisi olan qızla yaxınlıq etmiş və qız ondan uşaq doğmuşdu. O, İspaniya və Fransa kralları ailəsindən olanlara ərə getməkdən imtina etmişdi, axıra qədər ailə qurmadığından, 1603-cü ildə öləndə, öz rəqibi və edam etdirdiyi Mariya Styuartın oğlu, Şotlandiya kralı VI Ceyms, I Ceyms adı altında İngiltərə kralı oldu.

Styuartlardan sonra taxt-taca gələn Uilyam Oranc və arvadı Mariyanın övladı olmadığından, Mariyanın bacısı Anna kraliça oldu və o da 1714-cü ildə vəfat etdikdə, Almaniyadan İngiltərə taxt-tacına gətirilən I Corc (Georq) Hannover sülaləsinin əsasını qoydu.

1837-ci ildə hökmranlıq edən IV Vilhelmin (Uilyamın) varisi olmadığından təsadüf nəticəsində onun qohumu, gənc Viktoriya kraliça oldu və sonralar Hindistan imperatriçəsi olmaqla yanaşı, 1901-ci ilə qədər taxt-tacda oldu. Lakin o da çox sevdiyi alman mənşəli Arturla 1840-cı ildə evləndiyi halda, 1861-ci ildə əri tifə yoluxub öldü və Viktoriya uzun müddət yas saxlaması əlaməti kimi ölkənin idarə edilməsindən uzaqlaşdı.

Fransa şahzadəsi, gələcək kral XVI Lui 1770-ci ildə Avstriya kraliçası Mariya Tereziyanın qızı, şahzadə Mariya Antuanettaya evlənmişdi. Əri 1774-cü ildə taxt-taca çıxdı. Lakin nikahda Mariya Antuanetta heç də xoşbəxt deyildi, yeddi il ərzində onun doğma əri ilə intim yaxınlığı olmamışdı. Yalnız ərinin uşaq əmələ gətirmə orqanında cərrahiyyə əməliyyatı aparıldıqdan, daha doğrusu, ona sünnət edildikdən sonra onlar əsl ər-arvad münasibətlərində oldular. Lakin 1789-cu ildə Fransa inqilabı kralı devirdi, fransızlar kraliçaya isə nifrət bəsləyirdilər, onun əxlaqını biabır edən karikaturlar Parisdə əl-əl dolaşırdı. 1791-ci ilin yayının ilk günündə onlar gizli şəkildə Parisdən çıxıb, ölkəni tərk etmək istəyəndə, Varennada saxlandılar. 1793-cü ildə isə əvvəlcə kral XVI Lui, 9 ay sonra isə Mariya-Antuanetta gilyotina edildi. Edam əvvəllər kralın öz adını daşıyan meydanda baş verdi, indi ora Konkord ("Razılıq") meydanı adlanır.

Rusiya çarı II Nikolayın arvadı Aleksandra Fyodorovna çara 4 qız doğduqdan sonra onların Aleksey adlandırdıqları oğlu olmuşdu. Lakin uşağın hemofiliya xəstəliyi var idi, bir yeri qanadıqda, laxtalanmadığından qanın axması kəsilmir, çoxlu qan itkisi baş verirdi. Şarlatan Qriqori Rasputin uşağa psixiki təsir göstərərək, onun xəstəlik tutmalarını dayandıra bilirdi. Ona görə də onun çar ailəsində nüfuzu böyük idi və siyasətə də qatışıb, I Dünya müharibəsi dövründə çara məsləhətlər verirdi.

Fevral 1917-ci il inqilabından sonra çarı arvadı və uşaqları ilə birlikdə Sibirə sürgün etdilər, sonra onlar Yekaterinburqa gətirildilər və 1918-ci ildə bolşevik rəhbərliyinin göstərişi ilə keçmiş çar, arvadı və beş uşağın hamısı güllələndi.

Lenin öləndən sonra faktiki olaraq hakimiyyəti ələ keçirən İosif Stalin 1919-cu ildə özündən xeyli cavan olan Nadejda Alilluyevaya evlənmişdi. 1932-ci ildə Oktyabr inqilabının ildönümünə həsr olunmuş Kremldəki ziyafətdə Stalin arvadı ilə kobud davrandığından, Nadejda oradakı mənzillərinə gəlib, tapança gülləsi ilə özünü öldürmüşdü.

Rusiya prezidenti Vladimir Putin Peterburqda Kalininqraddan olan stüardessa ilə ailə qurmuş, onların iki qızı olmuşdu. Lakin gözlənilmədən onlar ayrıldılar.

ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp bu vəzifəyə gəlməmişdən əvvəl iki arvadını boşamış və özündən çox cavan olan Melaniyaya evlənmişdi. Onun hər üç arvadı slavyan qızları olmuşdu, hər biri ona övlad doğmuşdu. Qızı İvanka yəhudiyə ərə gedib, iudaizm dinini qəbul etmişdi. Argentinanın keçmiş prezidenti Karlos Menemin arvadı hətta vəzifəsini icra edən ərinin kabinetinə gəlib, ona əl qaldırırdı. Vaxtilə, Fransa imperatoru III Napoleonun gözəl arvadı Yevgeniya da ərini döyməsə də, qısqanclığı ilə onu cana doydururdu. İndiki Kanada Baş naziri Castin Tryudonun anası, vaxtilə Baş nazir işləmiş əri Pyer Tryudodan 39 yaş cavan idi, 7 il sonra ərindən boşanmışdı, əxlaqı barədə də bəzi xoşagəlməz şayiələr dolaşır...

Şərqdə qadınlar daha çox hökumət rəhbərliyinə gəlmişdilər. Şri Lankanın, Filippinin və Türkiyənin baş nazirləri XX əsrin ikinci yarısında qadınlar olmuşdu. Hindistanın və Pakistanın Baş nazirliyinə yüksəlmiş İndira Qandi və Benazir Bhutto qətlə yetirilmişdilər. Benazirin atası, Baş nazir Zulfüqar Əli Bhutto, dövlət çevrilişi ilə hakimiyyətə gələn general Ziya ül-Haqq tərəfindən 1979-cu ildə dar ağacından asdırılmışdı. İndira Qandinin oğlu, sonralar Baş nazir olmuş Raciv Qandi də qətlə yetirilmişdi.

Filippinin Baş naziri Ferdinand Markosun arvadı İmelda Markos həm də paytaxt Manilanın qubernatoru idi. Lakin korrupsiyaya görə təqib edildiyindən, əri məhkəmələrə verildikdən və ölkədən qaçdıqdan sonra İmelda böyük var-dövləti ilə yanaşı, məhkəmələrdə ittihamlara cavab verməkdən taqətdən düşmüşdü.

Bu misallar onu göstərir ki, hətta taxt-tac da qadınlara axıradək xoşbəxtlik bəxş etmir, çox hallarda onlar bədbəxt insan ömrünü də yaşamağa məcbur olurlar. Çox hallarda hətta ailə xoşbəxtliyi də uzun sürmür və kralın və ya dövlət rəhbərlərinin arvadlarına da bu, qismət olur. Dünənə qədər hamının köks ötürdüyü bu qadınlar tərk olunmuşlara çevrilir və ya edam kötüyünün və ya gilyotinanın qarşısında dayanmalı olurlar.

Yaradıcı şəxsiyyət kimi məşhurluq qazanan qadınlar da xoşbəxtliklərini davam etdirmək üçün bir neçə ərdə olduqları halda taleyin döngələri ilə üzləşməli olurlar.

Fransız yazçısı Jorj Sand (Avrora Düpen) böyük polyak bəstəkarı Frederik Şopenə ərə getmişdi, onlar bir müddət yazıçı xanımın vətəni Nantda yaşadılar. Lakin o, ərinin xasiyyətindən narazı idi və bir neçə ildən sonra ayrıldılar. Şopen Fransada öldü, orada dəfn olundu, sonra onun ürəyi Polşaya aparılıb, Varşavada dəfn edildi.

Amerikan rəqqasəsi Aysodora Dunkan müasir rəqsin və rəqs plastikasının banisi hesab olunur, o, yalın ayaqla, qədim yunan xitonunda rəqs edirdi. ABŞ-dakı qeyri-bərabərliyə etiraz əlaməti olaraq vətəni ilə vidalaşmış, Rusiyaya gəldikdən sonra özündən 18 yaş kiçik olan rus şairi Sergey Yeseninə ərə getmişdi və onların nikahı iki il sürmüşdü. 1913-cü ildə isə onun başına fəlakət gəlmişdi, qızı və oğlu avtomobil qəzasında həlak olmuşdu. Özü də 1927-ci ildə faciəli qaydada həlak oldu, kabriolet avtomobildə getdiyi vaxt boynundakı uzun şarf təkərə dolaşıb, onu maşından yerə çırpdı, boynu qırılmışdı və tezliklə öldü. Oğlu və qızı həlak olanda Aysadoranın uşaqları ilə oturduğu avtomobil Parisdə Senaya düşdü və üçü də çayda boğulurdu. Rəqqasə xilas olsa da, uşaqlarını xilas etmək mümkün olmadı. Aysadora Dunkan "azad məhəbbət" tərəfdarı olduğundan bir neçə dəfə ərə getmişdi.

İki dəfə Nobel mükafatı laureatı, fizik və kimyaçı Mariya Küri-Skladovskayanın əri, Nobel mükafatı laureatı Pyer Küri 1906-cı ildə küçəni keçərkən, avtomobil onu vurub öldürmüşdü. Mariya sonra özündən xeyli cavan oğlanla eşq macərası yaşayanda onun haqqında Nobel mükafatı komitəsinə çirkin məktublar yazılırdı. O, çəkinməyib şəxsi həyatın elmi işə qarışdırılmasına etirazını bildirdi və ikinci dəfə mükafatı almağa müvəffəq oldu. O, həmçinin, öz vətənin adına qoyduğu poloniy və radiy elementlərini kəşf etmişdi. Ailədən daha iki nəfər - onların qızı İren və onun əri Frederik Jolio-Küri də Nobel mükafatı laureatı olmuşdu.

Bəzi qadınlar isə bir ərlə kifayətlənməyib, məşuqu da daxil olmaqla bir evdə iki ərlə yaşamaqdan da çəkinməmişlər. Fransız aktrisası PolinaViardo əri olduğu halda, məşuqu, rus yazıçısı İ.S.Turgenev də onlarla bir mənzildə yaşayırdı. Yaxud, 1920-ci illərdə cəmiyyətdə dişi şir kimi tanınan Liliya Brik Moskvadakı evində əri Osip Briklə və məşuqu şair Vladimir Mayakovski ilə bir mənzildə yaşayırdı.

Nepalda və Butanda isə beş qardaşın bir arvadı olur və onlar mehriban yaşayırlar, doğulan uşağın atası məlum olmadığından, o, böyük qardaşın övladı hesab olunur. Son vaxtlar iki qardaşın bir arvadı olması daha çox yayılmışdır. Bu qayda həmin ölkələrdə torpağın olduqca qıtlığı ilə əlaqədardır, qardaşlar arasında torpağı bölmək mümkün olmur.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet.- 2021.- 18 dekabr.- S.22.