Mənim adım Şuşadır
...Şuşa üçün
halallaşaq
Bizdən
üç-dörd küçə
o yana şuşalılar
məhləsi var idi. Şuşadan gələn məcburi
köçkünlərin bir
hissəsi orada məskunlaşmışdı. Ümumiyyətlə, maraqlıdır ki, Bakının harasında yaşamaqlarından
asılı olmayaraq şuşalıların əksəriyyəti
bir-birini adla, soyadla tanıyır.
Uzaq başı, adının əvvəlində peşəsini
qeyd eləmək kifayətdir ki, həmin adamın tərcümeyi-halını danışsınlar.
Həmin şuşalılar məhləsinin
bir bucağında Rüfət dayının
çayxanası var. Xudmani,
dünyanın dərd-sərindən
uzaq, köhnə bir yerdi. Oturacaqların
üstündə nimdaş
döşəkçələr, çox da qalın
olmayan iki qatlanmış palazlar, divarda Sovetdən qalma saat, daş
stəkanlar, qırağı
naxışlı dədə-baba
nəlbəkilər və
bu kimi neçə-neçə
doğma əşyalar,
isti ab-hava... Bura Şuaşadakı hansısa
çayxananın maketi
idi. Bura gələn adamlar
da sanki özlərini aldadıb qəmlərini dağıtmağa
çalışırdılar. Fəqət qəribsədikləri gün
kimi aydın olurdu. Bığı saralmış, əli
qabarlı yaşlı
babaların bu çayxanada çox söhbətlərini eşitmişdik.
Biz Şuşanı bir
az da
həmin çayxanada
tanımışdıq, şuşalıların
xatirələri ilə
neçə dəfə
xəyalən o yerlərə
səfər eləmişdik.
Şuşaya gedəcəyimi eşidəndə
yolumu həmin məhlədən saldım. Məktəbi bitirəndən sonra bu yerlərə gəldiyim yadıma düşmürdü. İçəri
girəndə eyni ab-havanı, oranın xüsusi qoxusunu yenidən hiss elədim, heç nə dəyişməmişdi... Bir şuşalı
dostum var idi. Biz orta
məktəbdə oxuyanda
atasının ürəyi
partladı. Onu tanıyanlar
deyirdi ki, Fəridin atası, müharibədən ölən
gününə qədər
Şuşanın xiffətini
çəkmişdi. Çayxananı
dolanandan sonra Fəridə zəng elədim:
- Şuşaya qar
yağıb?
- Hə, Nadir, ora oktyabrdan qar yağır.
- Gəl, halallaşaq, Şuşaya gedirəm.
Fərid telefonda qiyabi bələdçilik elədi. Bir az atasından
danışdıq, bir
az olub keçənlərdən.
Şuşa xatirinə
halallaşdıq...
Şuşanın küçələri dolanbadolan...
Yolboyu nəyin
yuxu, nəyin gerçək olduğunu ayırd eləmək elə də asan deyildi. Şuşa nəinki
müharibədən əvvəl
oraları canlı görənlər üçün,
hətta müharibədən
sonra dünyaya gələn nəsil üçün də müqəddəsdir. Şuşa sevgisi
azərbaycanlıların genetikasına
kodlaşdırılan instinktlərdəndir.
Ona görə də səfər zamanı həyəcanlanmamaq mümkün
deyildi. Zəfər yolu bizi dilimizin əzbərinə
çevrilə Şuşaya
aparırdı. Şahın
hüzuruna gedəndə
taxtdan qapıya qədər uzanan xalçanın üzərinə
qədəm qoyan rəncbər misalı
ürək döyüntülərimin
əks-sədasını eşidə
bilirdim.
Döyüşçülər öz rayonlarının, şəhid yoldaşlarının
adlarını divarlara
həkk eləmişdilər. Bu nisgilin, eyni zamanda fəxarət hissinin nişanəsi idi. Ümumiyyətlə, Şuşada kədərlə
sevincin vəhdəti insanı ağuşuna alır. Hər daşında bir ah var bu yerlərin...
Şuşa şəhərinin çox
maraqlı arkitekturası
var. Yollar burma-burma qalxıb endikcə şaxələnir və yenə eyni yerdə kəsişir. Hansı istiqamətdə
irəliləsən də,
dönüb eyni yerə qayıdırsan.
Yəni mərkəzin var olmasını bütün
cazibəsi, quruluşu
ilə anlaya bilirsən. Evlər, yollar xatirə
pıçıldayır. Onu mən, ya
başqası eşitməsə
də, şuşalılar,
vaxtilə burada yaşayan yerli camaat yaxşı eşidir...
Dağıntılar içində əzəmət
Yuxarı Gövhər ağa məscidi Şuşanın
müqəddəslik simvollarındandır. Göyün bağrını
dələn minarələr
sanki buranın tarazlığını qoruyur.
Bir vaxtlar erməni vandallarının mundarladığı
məkanda yenidən müqəddəs ayələrin,
duaların səslənməsi
İlahi ədalətin
bərqərar olduğunu
göstərdi. Hər kəs
əlini göyə qaldırıb dualar edirdi. Bu, insanların
Şuşaya görə
şükranlığı idi: Şükür Şuşaya!
Məsciddən sonra Xan qızı
bulağına getdik. Natəvanın
gözünün yaşı
donmuşdu... Şaxta ilə
əlaqədar su gəlmirdi. Bu yerlərə də yaz-yay gələcək, bulaqlar çağlayacaq, təbiət oyanacaq.
Hələ neçə-neçə
nəsillər "Xan
qızı"nın
gözündən su içəcəklər...
Bulağın yanından pilləkanla Xan sarayı tərəfə irəlilədim. Hamı qala
tərəfdə idi.
Hər yerə sükut çökmüşdü. Yalnız divarları qalan saray bu halı
ilə belə çox əzəmətli
görünürdü. Azərbaycan əsgəri də Şuşa
kimi məğrur, bu divarlar kimi
qürurlu, əyilməz
idi.
"Vaqif, çoxdur dərdin, mən də bilərəm..."
Molla Pənah
Vaqifin taleyi enişli-yoxuşlu olub. Amma heç nə düşmən tapdağında
əsir qalan məzarı qədər ruhunu sarsıtmamışdı,
məncə... Vaqifin həyatı
ziddiyətli məqamlarla
doludur. Bu barədə çox deyilib, çox yazılıb. Saray mənsubluğu
onu müəyyən mənada pərvazlandırıbsa,
bir çox məqamlarda çərçivələrə
salıb, öz bərəkətli qələminə
rəva olmayan hadisələrə sürükləyib.
Bəlkə də, Vaqif ədəbiyyatımızda
yeni mərhələ
olsa belə, Şuşa ədəbi
mühitində olmasaydı,
bu yerlərdə məskən salmsaydı, ismi bu qədər
məşhurlaşmazdı. Şuşa Vaqifi həm ucaltdı, həm də qocaltdı.
Məqbərəyə uzaqdan tamaşa eləyəndə Vaqif sarıdan ürəyimə
su çiləndi. Şuşanın azadlığı Vaqifin əsir ruhunu yenidən şadlandırdı.
Vaqifin məzarını bu misralarla ziyarət elədim:
Vaqif, çoxdur dərdin, mən də bilərəm,
Bir gün görməyəndə
yəqin ölərəm,
Ağlasan ağlaram, gülsən
gülərəm,
Xəstəyəm, dərmanım neçün
ağlayır?
Cıdır düzü - dünyanın
ən uca guşəsi
Təbiət insan iradəsinin fövqündədir. Normal insan
şüuru təbiətin
özündə saflaşa
bilər. Gözləri pərdələnmiş kəslər
isə bu nemətdən məhrumdur.
Şuşada olanda çoxlu pişiklər gördük. Jurnalist dostlar
onları sığallayır,
yemək verir, qucaqlarına götürürdülər.
O pişiklər bəlkə
də, hansısa erməninin sığalladığı,
yemək verdiyi ev heyvanıdır.
Amma heç kimin ağlına bu gəlmir. Hamı qayğıyla yanaşır.
Ermənilər Xocalı hadisələri ilə bağlı bir film çəkmişdilər. Filmdə eşşəkləri
taxta ilə başına döyə-döyə
öldürürdülər. Çünki həmin eşşəklərin
sahibləri azərbaycanlılar
idilər.
Jurnalistlərin heyvanlara qayğısını
görəndə erməni
filmindən həmin kadrlar gözümün önünə gəldi. İnsan olmaq
düşmən üçün
niyə bu qədər çətin
oldu ki?!
Cıdır düzünə qalxdıqca insanın ayağı yerdən üzülür. Elə bilirsən, bütün dünya ayaqlarının altındadır. Cıdır düzündəki iri daşlar tərsinə əyilmiş məzarlara bənzəyir, əsrarəngizdir... Bura yerlə göyün tənləşdiyi yerdi.
Yol yoldaşım, jurnalist Mirhacib Məcid avtobusda olarkən 1988-ci ildə, hələ ağlı kəsmədiyi vaxtda Cıdır düzündə çəkilən fotonu göstərdi. Bura yaxınlaşdıqca həyəcanlanırdı. Təxmin eləmişdim ki, həmin anı təkrarlamaq istəyir. Fotoqraf dostumuz Valeh Arifoğlu eyni yerdə Mirhacibin şəklini çəkdi və bu şəkil 33 il sonra tarixə qovuşdu.
Mənim adım Şuşadır
Şuşaya ilk səfərim yaddaşıma maraqlı xatirələrlə həkk olundu. Maraqlı insanların əhatəsində oraları gəzmək başqa bir zövq idi.
Şuşadan ayrılmaq kədərlidir. Elə bil çoxdan burdasanmış kimi kədərlənirsən. Qayıdanda avtobosun maqnitafonundan "Pıçıldaşan ləpələr" mahnısı səsləndi:
Körpəmizi yatırmışam indicə,
Beşiyinə ay nurunu səpələr.
Sevgilimdən xəbər verib gizlicə,
Pıçıldaşın, pıçıldaşın, ləpələr!
Mahnı səslənəndə Şuşa adlı qızcığazı
xatırladım. 44 günlük Vətən
müharibəsində şəhid olan baş leytenant Elçin Ağayevin
qızına Şuşa adını
vermişdilər. İndi Şuşa
adlı balacanın da beşiyinə ay nurunu səpələyir.
Şuşa böyüyəcək və
o da özünün
və atasının adı ilə xoşbəxt olacaq: "Mənim adım Şuşadır.
Mən şəhid qızıyam, adımı da
atam qazandı. Mən adımla
böyüyəcəm, Azərbaycan isə Şuşa
ilə..."
Nadir
YALÇIN
525-ci qəzet.- 2021.- 30 dekabr.- S.8.