Ağoğlan ziyarəti

Fevralın 6-da Azərbaycanın Alban-udi xristian icmasının nümayəndələri Laçın rayonu ərazisində yerləşən qədim alban məbədi Ağoğlan monastırını ziyarət ediblər. Səfər Müdafiə Nazirliyi tərəfindən təşkil edilib. Tədbirə Alban-udi xristian icması ilə yanaşı, Vətən müharibəsində iştirak etmiş udi gəncləri də qatılıb.

180 ildən sonra ilk dəfə

Alban-udi xristian icmasının sədr müavini Danakari Rafik Araminin sözlərinə görə, 180 ildən sonra ilk dəfə Ağoğlan məbədini ziyarət ediblər: "Bu kilsəni bizim ulu babalarımız ziyarət ediblər. Biz illər sonra həm icma nümayəndələri, həm də Vətən müharibəsində iştirak edən əsgərlərlə bura gəlib ziyarət etdik, dualar oxuduq, mumlar yandırdıq. Allaha şükürlər etdik ki, müharibə bitdi, torpaqlarımız işğaldan azad olundu. Biz Qarabağ müharibəsində şəhid olanlar üçün dualar oxuduq, yaralıların şəfa tapmasını arzuladıq".

Azərbaycandakı bütün məscidlər, kilsələr və sinaqoqlar xalqın irsidir

İcmanın sədr müavini Azərbaycanın multikultural ölkə olmasını bu gün dünyaya bir daha sübut etdiklərini vurğulayıb.

O qeyd edib ki, Azərbaycanda olan bütün məscidlər, kilsələr və sinaqoqlar Azərbaycan xalqının irsidir:

"Ağoğlan məbədində ermənilərin işğal müddətində etdikləri dəyişiklərə də toxunan sədr müavini monastırın mehrabının təhrif edildiyini diqqətə çatdırıb: "Alban məbədlərində mehrab 3, erməni kilsələrində isə 5-6 pilləkən hündürlüyündə olur. Burda hündürlüyün artıq olduğunu gördük. Bundan başqa, xaçdaşları dəyişiblər. Divarlara erməni xaçları çəkiblər. Lakin binanın özünün konstruksiyası göstərir ki, bura alban məbədidir".

Monastır kompleksi daha qədim politeist məbədinin yerində inşa edilib

Ağoğlan monastırı (və ya "Sisərnəvəng") Ağoğlan çayının sahilində, Laçın şəhərinə yaxın ərazidə, Kosalar kəndində yerləşən, V-VI əsrlərə aid bazilikadır. Əfsanəyə görə, monastır kompleksi daha qədim politeist məbədinin yerində inşa edilib. Xristian inancına görə isə monastırda Müqəddəs Georginin relikviyası saxlanılıb. Monastırın Azərbaycan dilli ədəbiyyatda istifadə edilən adı - Ağoğlan monastırı - abidə yaxınlığından keçən kiçik dağ çayının adı ilə əlaqəlidir. 1613-cü ildə monastırı əhatə edən qala divarları möhkəmləndirilib və tağlı əsas giriş qapısı inşa edilib. Bu haqda məlumatın əks olunduğu kitabə 1989-1992-ci illər arasında Laçın rayonunun Azərbaycanın nəzarətində olduğu müddətdə yoxa çıxıb. Əsas kilsə binası və zəng qülləsi 1779-cu ildə təmir edilib. Bu haqda məlumat verən kilsə kitabəsi isə 1967-ci ildə yoxa çıxıb.

Laçın rayonu 28 il işğal altında qaldığı müddətdə isə ermənilər bu monastırı da özününküləşdirməyə çalışıblar. Monastırın divarlarında tarixi-dini abidənin guya ermənilərə məxsus olduğunu əks etdirən daş kitabələr yerləşdirilib. Halbuki kilsənin yerləşdiyi diyar tarix boyu Oğuz və Qıpçaq türklərinin ana yurdu olub. Monastırın tikilmə tarixi də ermənilərin bu iddialarını alt-üst edir. Ermənilər ərazini tərk edəndə isə yenə monastırda quraşdırılan şamdanları və bəzi tarixi materialları yox ediblər.

Ermənilər Ağoğlan məbədini özününküləşdirməyə çalışıblar

İcmanın sədri qeyd edib ki, Ağoğlan məbədi kifayət qədər böyük ölçülərə malikdir. Plan baxımından üç nefli olan düzbucaqlı bazilikadan ibarətdir. İbadət zalının bütün nefləri silindrik formalı tağlarla örtülmüşdür. İnteryer baxımından bazilika möhkəm yerli daş olan bazaltdan inşa edilib. Tikilinin fasadının yan tərəfində zala yeganə giriş oyuğu var. Fasadın hamar səthləri yuxarı hissədə isə bir-birindən uzaq məsafədə yerləşmiş ensiz pəncərə oyuqları ilə kəsilir və zalın daxili məkanına bu oyuqlardan işıq düşür. Ağoğlan məbədinin daxili divarları yonulub iri, qara daşlarla üzlənib. Vaxtilə divarlarda, mala üzərində tematik çoxrəngli rəsmlər çəkilib. Onların çox hissəsi zamanla silinsə də, şimal divarında indiyədək qismən freska rəsmli fraqmentlər qalmaqdadır:

"Zalın interyerinin yuxarı hissələrində daş üzərində dekorativ oymalar tətbiq edilib. 1992-ci ildə erməni qəsbkarları ərazini işğal etdikdən sonra Ağoğlan məbədini özününküləşdirməyə başlayıb, hətta adını dəyişib "Sisernavank" qoyublar. Onlar məbədi təmir etmək adı altında abidənin divarları üzərində bir neçə daş yazıları, həmçinin, xeyli sayda alban dövrünə aid ornament və rəmzləri tamamilə silib, formalarını dəyişdiriblər. Məbədin guya xristianlığın qriqoryan məzhəbinə məxsusluğunu göstərən 26 yazı lövhəsini abidənin divarlarının müxtəlif yerlərinə bərkidiblər. Saxtakarlıqlarında daha da irəli gedən ermənilər kompleksin ümumi giriş qapısının önündə İrəvandan gətirilmiş xaçdaşlar basdırıb, binanın fasadını söküb kirəmid və dəmirlə əvəzləyiblər.

2007-ci ildə İrəvan şəhərində Ermənistan hökumətinin tapşırığı ilə erməni yepiskopları daxili qərarla abidəyə erməni qriqoryan kilsəsi statusu verməklə işğal olunmuş ərazilərdə Azərbaycan mədəniyyətinə və tarixinə qarşı soyqırım siyasəti yürütdürdüklərini bir daha əyani şəkildə göstərdilər".

"İllər sonra doğulduğum torpağı, vətəni görmək sözlə izahı çətin olan möhtəşəm hissdir"

Ağoğlan monastırını ziyarətlə bağlı təəssüratlarını bölüşən Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədr müavini Gündüz İsmayılov deyib ki, 28 il, 9 aydan sonra doğulduğu torpağı, vətəni görmək sözlə izahı çətin olan möhtəşəm hissdir:

"Mən Laçından məcburi köçkün düşəndə 10 yaşım var idi. İndi oğlumun 10 yaşı var. Xeyli vaxt keçib. Həyatımda çox şeylər dəyişib. Hətta içimdəki vətən, torpaq dərdi, həsrəti də yaşlanıb, ağırlaşıb, təzadlı ağrıya çevrilib. Artıq buna son qoyuldu. Açığı, son illər vətənimi bir də görəcəyimə inamım azalmışdı. Laçını bir daha görəcəyimə inamım qalmamışdı. Amma elə bil möcüzə baş verdi. 44 gün içərisində çox şey dəyişdi. Ən əsası odur ki, biz millət olaraq birləşə, döyüşə, qalib gələ və qisasımızı ala bildik. Məğlub sindromunu qırdıq. Bu, tək torpaq, vətən müharibəsi deyildi. Mənəvi, psixoloji savaş idi. Bu savaşdakı qələbəmiz çox şeyi dəyişdi. Hələ çox şeyi də dəyişəcək".

G.İsmayılovun sözlərinə görə, Horadizdən Laçın rayonundakı Ağoğlan məbədinə gedərkən yol boyu gördükləri onu çox məyus edib:

"Yol boyu gördüyüm mənzərə çox ürək ağrıdıcı mənzərə idi. Şəhərlər, kəndlər erməni vandalları tərəfindən dağıdılıb, xarabaya çevrilib. Həyat izləri itib. Bu mənzərə məni çox məyus etdi. Ancaq düşünəndə ki, dağıdılmış torpaqlar yenidən canlanacaq, bu torpaqlara bir daha düşmən ayağı dəyməyəcək, bax o zaman məyusluq keçir. Laçın şəhəri və doğulduğum Zabux kəndi koridorda yerləşdiyi üçün sülhməramlıların nəzarətindədir. Ona görə də kəndimizi yalnız yol üstü görə bildim. 10 yaşımdan çıxdığım yurdumu 21 il sonra yenidən gördüm. Vətənin hər qarıcı, torpağı, daşı, yollar, dağlar, dərələr insana necə doğma gəlir. Üzərindən bu qədər illərin keçməsinə baxmayaraq".

Erməni vandalizminin qurbanı-Ağoğlan məbədi

Azərbaycan Alban-udi xristian dini icmasının sədri Robert Mobili qeyd edib ki, erməni vandalizminin qurbanı olan abidələrimizdən biri də Ağoğlan monastırıdır. Bu monastır Ağoğlan çayının sahilində, Laçın şəhərinə yaxın ərazidə yerləşir və V-VI əsrlərə aiddir. Abidə müxtəlif vaxtlarda uçqun və dağıntılara məruz qaldığından IX əsrdə yenidən inşa edilərək forma etibarilə monastır üslubuna uyğunlaşdırılıb. Bu abidə təmir edilərkən bünövrələri olduğu kimi saxlanılıb, divarları yenilənib:

"Laçın rayonu 1992-ci ildə Ermənistan tərəfindən işğal olunduqdan sonra burada Azərbaycan türklərinin minilliklər ərzində yaratdığı tarixi və mədəni abidələr erməni vandalizmi nəticəsində yerlə-yeksan edilib. Azərbaycanın qədim türk boylarına, həmçinin, Alban dövlətinə aid abidələr dağıdılıb. Alban kilsələri ciddi saxtakarlıqlara məruz qalaraq erməni kilsələrinə çevrilib. Ağoğlan monastırı da belə saxtakarlığa uğradı. Ermənilər monastırı özününküləşdirmək üçün onun memarlıq quruluşu və interyerinə qeyri-qanuni olaraq dəyişiklik ediblər".

R.Mobilinin dediyinə görə, Azərbaycanda, xüsusilə Qarabağda tarixi alban məbədlərinin böyük bir qismi qriqoryanlaşdırılıb, tarixi abidələrimizlə yanaşı, arxiv materialları və sənədlər saxtalaşdırılıb. Alban irsinin, o cümlədən, yaşı yüz illərlə, hətta min illərlə ölçülən Alban məbədlərinin qriqoryanlaşdırılması son yüz ildə Ermənistanın dövlət siyasətinə çevrilib. Bunun nəticəsidir ki, indiki Ermənistan ərazisində və Azərbaycanın işğaldan azad edilən torpaqlarında heç bir alban məbədi saxlanılmayıb:

"Ermənistan ya Alban məbədlərinin arxitekturasını dəyişdirərək qriqoryanlaşdırıb, ya da arxitekturasını dəyişdirə bilmədiyi məbədləri dağıdıb".

Sevinc QARAYEVA

525-ci qəzet.- 2021.-10 fevral.- S.10.