Təbiətin
parçası İnsandan danışırıq...
PƏRVİN
Bu günlərdə Türk yazıçısı
İmdat Avşarın "Göyərçin sevdası"
hekayələr kitabı çapdan çıxıb. Kitab Bakıda
da çapa hazırlanır. Yazıçı
Pərvin kitaba ön söz yazıb. Ön
sözü oxuculara təqdim edirik.
Səhərin
açılmağına çox az
qalır... Alaqaranlıqda
otelin darısqal eyvanına çıxıb baxıram. Şəhərdən elə də uzaq deyiləm.
Amma ucsuz-bucaqsız çölü bütün varlığımla
hiss edirəm. Çox çəkmir
ki, Günəş təkliyimə son qoyur, gözlərimi
yumub çölün qarışıq səslərini tənbəl-tənbəl
dinləyirəm, bu, ilahi bir melodiyadı, göz qapaqlarımın
ilıqlanması da qayğısızlığıma
inandırır məni. Kükürd qoxusu
isə bu azadlığın, rahatlığın ayrı bir
simgəsidi. Hə, uşaqlıqda
"Kibrit oyuncaq deyil" sözlərini oxuduğumuz
qutuların içindəki balaca qara dənələrin
möcüzəsini ancaq atəş yananda görürdük.
Sən demə, can dərmanı imiş... Kükürdlü
sularda min bir dərdin müalicəsi varmış. Tibbin əlacını tapa bilmədiyi xəstəliklər
sadəcə çimməklə sağalırmış.
Bəlkə dirilik suyu elə buna deyilir... Havası
baldan şirin, suları da şəfalı olan bu yerlərdə
belə müasir otelin tikilməsi təsadüfi deyil. Çağdaş dünya təbiətin hər bir
şirin payından mənfəət götürür.
Mənsə təptəzə və beş
ulduzu göz çıxaran bu rahatlığı eynimə
almadan ən ibtidai gözəllikləri düşünməyə,
nəhayətsiz çölün azadlığını hiss
etməyə çalışıram... Sanki zaman donub,
cırcırama səsi, quş civiltisi, quzuların mələşməsi,
yarpaq xışıltısı, sünbüllərin
pıçıldaşması - hamısını eşidirəm...
Torpağın canı isinməyib hələ, şeh-nəmin
qoxusu da "eşidilir" azca... Amma daha
çox həm saçlarıma, həm də
üst-başıma hopmuş kükürd qoxusundan xoşbəxt
oluram. Anadolunun ab-havasını hiss etmək
üçün bundan gözəl fürsət ələ
düşməz... Ona görə gözlərimə
doldururam çöl mənzərələrin, içimə
çəkirəm buraların havasın, suyunu da üfürərək
dadıram, adamlarının üzündəki həzin bir təvazökarlıqdan,
hətta utancaqlıqdan təsirlənirəm.
İstedadlı
yazıçı, fikir və söz adamı, tərcüməçi
İmdat Avşarın hekayələrin oxuduqca qayıtdım
illər öncəyə... Hamısı bir-bir
düşdü yadıma. Kırşəhərdə
ilk Kitab Fuarı keçirilirdi. Dostlarla birgə mən də
qatılmışdım bu Söz bayramına... Sehirli, sirli
bir aləmə düşmüşdük... Bir
yandan kitabın, ədəbiyyatın, söz-qələm
adamlarının ətrafına toplaşan yerlilərlə
ünsiyyət, məktəblilərin onlar üçün bu
həyəcanlı görüşdə
davranışları, o biri tərəfdən də
Kırşəhərin, Nevşəhərin, Kapadokiyanın
gözəlliklərinə heyranlıq. Bütün
hisslər, təəssüratlar bir-birinə
qarışmışdı. Və indi bu
qeyri-adi istedadla yazılmış hekayələri oxuyanda o
günləri və Kitab bayramını yada salmağım təsadüfi
deyil. Məsələ burasındadır
ki, elə həmin günlərdə mən də,
dostlarım da yeni bir yazıçı kəşf
etmişdik. Hər zaman təvazökarlığı ilə
seçilən, yazdıqların heç vaxt xüsusi təqdim
etməyən və daha çox çevirdiyi mətnlərdən
danışan İmdat bəy oxucuları ilə
görüşdə hekayələrinin real həyatdan
götürülmüş qəhrəmanlarından söz
açanda, doğma torpaqlarında yaşayan koloritli adamlar
haqda qeyri-adi hadisələri danışanda yarmarkada iştirak edən hər kəs
- Türk dünyasının Ustad yazıçısı
Anar, türk şairi Ataol Bəhramoğlu, Rəşad Məcid
və mən gülməkdən uğunurduq. Anar müəllim
İmdat bəyin, sanki XIX əsr Azərbaycanını təsvir
etdiyini söyləyirdi, bunu sonralar yazdığı məqaləsində
də xüsusi vurğuladı... İndi kitaba daxil olan, son
vaxtlarda yazdığı hekayələrin oxuduqca başa
düşürəm ki, müəllif hələ erkən
yaşından (bəlkə, əslində, yaşından daha
artıq müdrikliklə) yurdunun başına gələnləri
- ağlamalı, gülməli hadisələri görüb,
duyub və bəzən gülərək, bəzən
hüznlə yazıb hiss etdiklərini... Və
bu balaca hadisələr bir daha göstərir ki, dərdlərimiz
də, xarakterimiz də, hətta bir ovuc torpaqda yaşadıqlarımız
da eynidir, oxşardır. Bir də, məncə,
İmdat Avşarın niyyəti elə güldürərək
düşündürməkdi. Ya da sadə, sıradan,
kiçik adamların vasitəsiylə yurdunu anlatmaqdı...
Əslində, bəlkə də yadlara yox, elə sadəcə
türk insanına! Təsadüfi deyil ki, Anar Ustad
"İmdat Avşarla Türkiyəyə səyahət"
qoyub yazısının adını və həmin məqaləsində
xüsusi qeyd edir:
"İmdat Avşarın "Anamın saatları"
kitabını birnəfəsə oxudum. Bu qiraəti İmdat
Avşarla Türkiyəyə səyahət də
adlandırmaq olardı. Ədəbiyyat bir
xalqı daha yaxından tanımaqçün ən etibarlı
mənbədir. Türkiyəyə açılan
bütün qapılar üzümüzə bağlı olan
zamanlar qardaş ölkəylə daha çox şəhər
mövzularında yazılmış əsərlər vasitəsiylə
tanış olurduq. Rəşad Nuri
Güntəkin, Ömər Seyfəddin, Xalidə Edib
Adıvardan üzü bəri Nazım Hikmətə, Əziz
Nesinə və son illərdə Orxan Pamuka qədər
oxuduğum bütün kitablar bizi böyük şəhərlərə
və ilk öncə əlbəttə, İstanbula
aparırdı (Əlbəttə, "dağlar
dastançısı" Yaşar Kamalı unutmuram).
İmdatın hekayələr kitabı məni türk
köylərində, Azərbaycan türkcəsiylə desək,
kəndlərində, qəsəbələrində gəzdirdi. Mətnə daldıqca elə
bil yazda yaşıl yamacların, gül-çiçəkli
çəmənlərin qoxusunu duyurdum".
Ustadın
son dərəcə dəqiq fikirlərini davam etdirərək
deyə bilərəm ki, mən də bu hekayələri hələ
çapa hazırlayarkən oxuduqca yazıçının
doğulduğu Kırşəhərin, Kamanın hər
küncünü, hər bucağını gəzirdim,
söz mənə o qədər gözəl bələdçilik
edirdi, bu yerləri gözüyumulu da keçə bilərdim.
Və bu əsərlərin türk köylərini,
Anadolunu "gəzdirməsinin" bir ciddi səbəbi də
yazıçının təbiəti insanla vəhdətdə
göstərə bilməsidir. Bu əsərlərdə
fəsil dəyişəndə xəzan olub gedəcək bir
yaşıl yarpaqla qanadları dağların
ucalığını su yoluna döndərən bir quş,
torpağa bir quşcuğazın dimdiyindən
düşmüş dən, ya da insan-hamısı eynidi.
Və yazıçı qəribə şəkildə
bunların hamısının cildinə girə, özünəməxsus
yaza bilir... Həm də axıcı bir dillə, ilk cümləsindən
oxucunun diqqətini çulğalayan və son nöqtəyədək
buraxmayan bir ahənglə...
"Nəsrdən
çox şeirə bənzəyən bu sətirlərdə
təhkiyə edənin həssaslığı, Çingiz
Aytmatovsayağı elə İmdat Avşar da demək
olar ki, bütün hekayələrində
gördüyümüz insan həssaslığının
istiliyini ötürür".
İmdat
Avşar hekayələrin incələyən türk alimi
İbrahim Şahinin nümunə gətirdiyim bu fikirlərini
kitaba daxil edilən əsərlərin ən başlıca
üstünlüyü saymaq olar. Məhz
sözün enerjisi, kəlmələrin
çatdırdığı ab-hava insanı öz
zamanından, reallığından alır və
yazıçının təsvir etdiyi məkanlara, qəhrəmanların
dünyasına aparır. Məsələn,
"Durna çırağı" hekayəsində dağ kəndinə
dərs deməyə gələn müəllimin təhlükəli
yollardan keçərkən yaşadıqları,
düşüncələrini həyəcansız oxumaq olmur.
Bir tərəfdən təbiətə təmənnasız
xidmət edən dağ kəndliləri, digər yandan da
ucqarlarda qalan və əslində, məktəb yaşı
ötmüş insanlara oxuma-yazma öyrətməyə gələn
müəllim... Müəllim üçün
bu yolsuzluqda uçurumdan aşağı yuvarlanıb ölmək
o qədər real və qorxuludur ki. Yerli adam
olan Heydər isə bulaqların ölü dirildən suyundan
danışır. Yaşlı bir adam
durnalar üçün çıraq yandırır ki,
köç edəndə dağlara çırpılmasınlar,
kəndin camaatı buna şübhə ilə baxsa da, təbiət
öz cavabını verir...
"- Hə, qurban olum. Sevdiyinə
qovuşmayanlar, sevib də ala bilməyənlər, sevda atəşinə
düşənlər gəlib burda qurban kəsər, dua edərlər.
Durna Babadan hümmət dilərlər...
- Buraya
necə gəlirlər?
- Sevda
adama dağları aşırdır, qurbanın olum..."
Hekayədən
gətirdiyim bu dialoq əslində kitaba daxil olan digər əsərlərin
də əsas
ideyasını təşkil edir. Sevgiylə edilənlərin
qarşısında heç kəs duruş gətirə bilməz,
eşq maneə tanımaz və əslində, bütün təhlükələri
gözə alıb ucqar kəndə dərs deməyə gələn
müəllimi də, yazmağa kağızı belə
olmayan şagirdləri də idarə edən eşqdir:
"Yaşı
az olan uşaqlar hər dediyimi etsə də, hardasa gəlinlik
çağına çatmış qızlarla artıq
bığları tərləmiş yeniyetmələr utanırdılar,
gözümə belə baxa bilmirdilər. Qələmləri,
dəftərləri də yoxdu. Mən taxtaya
yazırdım hərfləri, onlar da barmaqlarıyla sinifin
torpaq döşəməsinə..."
Hə, sinfin torpaq döşəməsində barmaqla
yazıb nələrsə öyrənmək İmdat Avşar
hekayələri üçün simvolik məqamdı. Onun təsvir
etdiyi kənddə insanların dünyaya gəlişi belə
təqvimlə ölçülmürsə, saatı öyrənmək,
ya da yazıb-oxumaq o qədər də vacib deyilsə, savadlanmaq
istəyən uşaqların işi çətin olur.
Bu mənada "Kafa kağıdı" hekayəsini min bir məqamdan
yozmaq mümkündür... Burda həm müharibənin
acı fəsadı, həm böyüklərin kiçiklərə
bir az soyuq, bir az qəribə münasibəti,
həm də təhsil almaq istəyən yeni nəslin, deməli,
işıqlı görünən, gələcəyə aid
ümidlər verən Yepyeni qəhrəmanın təsviri
var... Qəribədir ki, "Kafa
kağıdı" hekayəsi hansısa çox uzaq ellərin,
qədim zamanların ab-havasını çatdırır
oxucuya. Amma müəllifin yaşını və təsvir
etdiyi vaxtı incələyəndə görürsən ki,
bu hadisələrin üstündən təxminən əlli il keçib. Elə isə niyə sadə bir
türk kəndi, çağdaş dünyanın imkanları
ilə bir quş (təyyarə!) qanadında yetişə biləcəyimiz
obalar belə uzaq gəlir adama... Həm də nağıllar qədər
uzaq, amma eyni zamanda doğma! Sanki elə indicə
bu ucsuz-bucaqsız çölün hansısa ucqarından,
Allahın da unutduğu bir yuvadan nağıl qəhrəmanları
çıxacaq. Biri qorxudanda, o biri ovudacaq, biri xox gələndə,
digəri müdafiə edəcək adamı... Bir
nağıl saflığı ilə yazılmış hekayənin
dərininə getdikcə qırx qapı açılır
üzünə... Hər qapı arxasında bir
məna, ideya gizlənib. "Gizlənib" - deyirəm,
amma bilmirəm yazıçının niyyəti gizlənməkdi,
öz uşaqlıq ağrısını, acısını,
kompleksini mübhəm saxlamaqdı, ya açmaq, oxucu ilə
bölüşmək?!
"İmdat Avşarın duyumu və üslubunu izah edən
şey, iki dil arasında yer almasıdır. Bunu sadəcə öyrənməklə
etmək mümkün deyil. Bu duruş və
duyumda Avşarın kökü Mevlana və Yunus Əmrəyə
çıxan genetik bir mirasın varisi olduğu
aşkardır. Bu mirasda bütün həqiqəti bizə
neydən dinlədən Mevlananın, sarıçiçəkdən
cəddini soruşan Yunusun, Anavarza qalası ilə dərdləşən
Dadaloğlunun, ulu bir ağacdan düşən yarpaqda
ağacın iniltisini onunla eyni anda duyan Aşıq Veysəlin,
yaylada əzəlini arayan məchul bəstəkarın...
siluetləri vardır".
Professor,
doktor Ziya Avşarın qeyd etdiyi bu dəqiq fikirlər elə
"Kafa kağıdı"nı da
açmağa, anlamağa yardımçı olur. Məhz ənənəyə söykənərək,
min illik ədəbiyyat ab-havasından, ruhundan bəhrələnərək
yazılanlar həm də modern, müasir bir problem kimi
qavranır. Müəllif
köhnə qaydalara uşağın diliylə üsyan da
edir. Axı bəzən "Uşaq-uşaq
danışma" - deyilir... Ya da "özünü uşaq
kimi aparma", "uşaq kimi düşünmə" -
iradları tutulur bir azacıq cığallıq edən
böyüklərə... İmdat Avşar isə deyir ki,
uşağın düşüncəsi elə bakirə təbiətin
özü qədər safdı, dünyanın ən ali qanunlarından da ədalətlidi, bir də
günahsız balacalar savadsız, səhlənkar, məsuliyyətsiz
böyüklərin təqsirlərinin altını çəkirlər...
Obrazlı desək, heç də uşaq dəcəlliklərinə
bənzəməyən Böyük oyunlarının zərbəsi
balacalara dəyir... Hə, bu, taxtadan düzəltdiyin
oyuncaq tapança ilə dava-dava oynamaq deyil, müharibədi.
Və bütün günahlar da bu müharibədədi...
Kişiləri, balaca daxma evlərin arxa-dayağı olan
ataları, babaları əlimizdən alan
savaşlarda. Türkün qəhrəmanlıq tarixi, igidlik
dastanı keçir adamın gözünün önündən:
93 müharibəsi, Balkanlar müharibəsi, Dünya
müharibəsi... Ərzurum, Selanik, Sarıqamış, Yəmən,
Çanaqqala, Sakarya...
İmdat
Avşar - "bir nənə, bir ana, dörd oğlan,
üç qız" - olan evləri təsvir etdikcə
başa düşürsən ki, bu azadlıq dastanının
zil-zülmət səhifələri də az
deyilmiş və bu qaranlıqlar içində sadəcə
atasını, babasını yox, həm də kimliyini itirən
balalar varmış... Oxucu düşünə bilər ki,
"Kafa kağıdı" - hekayəsində faciəvi nə
isə baş verib... Qətiyyən! Sadəcə, artıq
ibtidai sinfi bitirməyin bir addımlığında olan qəhrəman
anlayıb ki, şəxsiyyətini təsdiq edən sənəd
yoxdur... Axı buna nə ehtiyac?! Bir salxım üzümün də hansı tənəyə,
bir quzunun da hansı sürüyə, hətta kösöy
olmuş təzəyin hansı ocağa aid olduğunu hər kəsin
su-əzbər bildiyi bulaq suyu kimi dumduru mühitdə, ovuc
boyda kənddə kağız-kuğuza nə gərək?!
Mənə görə hekayənin qeyri-adiliyi də
elə budur. İmdat bəy təsvir etdiyi təbiəti,
mühiti elə göstərir ki, burda bir kəndlinin kəlməsi,
ya da qonşunun elə sözlə şəhadəti ən
daşdan keçən sənəddən də
üstündü... Amma çağdaş dünyanın
öz qanunları var və sənin kimliyini təsdiq edən sənədin
yoxdursa, müstəqil həyata qədəm qoya,
özünü inkişaf etdirə, mühitdə yerini tuta
bilməzsən... Beləliklə, o
qayğısız uşaqlığın ən
qayğılı anını təsvir edən müəllif
uşaq üçün atanın, qadın üçün ərin,
daha doğrusu, ailəni yönləndirən güclü bir
Kişinin varlığının vacibliyini göstərir.
Və burda şəxsiyyət vəsiqəsi də, lak
ayaqqabı da sadəcə, simvoldu... Bir yanın boşdusa,
kimliyin də sual altındadı, ayağın da
yalındı...
"Kəndə
çatanda gecə qaranlıq donunun ətəyini kəndimizin
yollarına sərmişdi...
Qışın
ortasında, qar yağanda gəldi atam...
Bir il gec getdim orta məktəbə...
Qədim
zamanlardı..."
Yazıçı bütün əsər boyu sanki bir
ürək döyüntüsü kimi təkrarlayır - Qədim
zamanlar - olduğunu. Amma əslində, bunun özü də o
ağrını, balaca və seçilmək istəyən
bir uşağın yaşına uyğun olmayan əzablarını
özündən uzaqlaşdırmaq, nağıl kimi, uydurma
kimi qəbul etmək cəhdidir... Bu mənada
İmdat Avşar hekayələrində uşaqlıq əzabları,
balacaların dünyası, onların kiçik problemlərində
görünən və onlarla birgə böyüyəcək
düşüncələri qırmızı xətlə
keçir. "Söylənməmiş sözlər",
"Göyərçin sevdası" hekayələrində
bu saflıq tamam ayrı bir mərtəbədə,
ucalıqda, həm də dünyaya meydan oxuyurmuşcasına təsvir
olunur...
"Payızda quşlara bənzəyir uşaqlar. Dərs bitincə,
qatarlanıb hayla-küylə uçan durna olurlar və məktəbdən
evə, evdən məktəbə köç edirlər.
Onlar, bu ikindi vaxtı-namaz zamanı köçə
başlayınca, uşaqlığımın səsləri
uçuşur qulaqlarımda. Sevincli uşaq səslərindən
qanad taxıram
özümə..."
İmdat Avşar bu pak uşaq dünyasını elə
təsvir edir ki, suallar içində çaş-baş
qalıram. İnsan nə zaman, harda kirlənir bəs? Axı balacaların hamısı mələk kimi gəlir
dünyaya və elə bu hekayələrin də qəhrəmanları
öz kövrək, bapbalaca dünyalarındakı həyəcanla
oxucunu bir azacıq ayıltmaq, oyatmaq istəyirlər. Axı "Göyərçin sevdalısı"
Əfəndinin tərtəmiz səmasını kirləndirən
varsa, axırı yaxşı olmayacaq. Çünki
Yuxarıdan baxan var və Tanrı Əfəndini oğru elan
edib incidənləri mütləq cəzalandıracaq.
Yazıçının isə ustalığı ondadır
ki, bu qutsal
dünyanın adamını, Əfəndini sadəcə
alır qədirbilməzlərin, yalançıların,
paxılların, bədbəxtlərin əlindən - onu
quşa çevirir... Bəli, əgər içiniz də, qəlbiniz
də bu qədər kirlidirsə, demək ki, məsumluğa,
saflığa yer yoxdur aranızda...
"İmdat Avşar istedadlı, oxucuya qarşı
isti, səmimi və yaxşı ünsiyyət qura bilən
bir yazıçıdır. Onun
yazdıqlarını oxuyanda həzz alıram. O,
zaman-zaman oxucularını, doğulduğu yerlərlə,
boya-başa çatdığı, təhsil aldığı
çevrələrlə, birlikdə
çalışdığı, sevdiyi, duyğularını
hiss etdiyi insanlarla tanış edir. Həm
də çox sadə və rahat bir ortamda: Kənd məktəbində,
sıradan bir anadolu kafesində, əyri-üyrü bir
küçədə,
köhnə bir dükanda... bu məkanlar elə
yerlərdir ki, orada quramaçılıq, saxtalıq, dəbdəbə
yoxdur. Onun hekayələrini oxuyarkən, əslində, oxumursunuz, bir
kafenin küncündə oturub qoltuğa dirsəklənərək
çayınızı içib siqaretinizi çəkərkən,
ürəyini boşaldan bir yazarın göstərdiyi səhnələri
izləyirsiniz, qulaqlarınızı şəkləyib
söylədiklərini dinləyirsiniz. Mən
onun hekayələrinin içinə enirəm və orada bir
rahatlıq tapıram".
Azərbaycan
yazıçısı Əjdər Olun bu sözlərini
ümumiləşdirərək deyə bilərəm ki,
İmdat bəy yaradıcılığa gec gəlsə də,
bədii əsərlər yazmağa 40 yaşından sonra
başlasa da, hekayədən-hekayəyə peşəkarlığını
artıran və oxucunun yerini (Əjdər Ol təbiri)
rahatladan yazıçıdır. Əgər
yaradıcılığının əvvəlində
anası, ya da elə uşaqlıqdan müşahidə etdiyi
Abdallar, qonşular, qohumlar onun qəhrəmanlarına
çevrilə bilirdisə, indi o, bir nərgizin, bir tarın
da yerinə qoya bilir özünü. Bədii
priyom işlədərək cansız əşyanı da,
ömrü qısa olan çiçəyi də dinləndirə
bilir. Çünki yer üzündə hər
şeyin, hər kəsin bir "hekayəsi" mütləq
var, sadəcə bunu görmək, duymaq, yazmaq istedada və
peşəkarlığa bağlıdır.
"Xocalıda qalan tar"ı oxuduqca bir tarın hekayəsinin
nə qədər ağrılı-acılı olduğunu
görürük... Əslində, sadəcə
Xocalı adının özü min bir dəhşətlə
bağlı assosiasiya yaradır. Türk
oxucusu bəşəriyyətin ən amansız
soyqırımlarından birinin tarixini yaxşı bilir. Elə müəllif üçün də
qardaş xalqın, əslində, bütün türk
dünyasının bəlası - Qarabağ acısı yeni
mövzu deyil. Bir zamanlar Azərbaycanın
"beş addımlığında" işləyən
İmdat bəy Qarabağ qaçqınlarını da
görüb, onların hekayəsini də dinləyib,
haqlarında əsər də yazıb. İntəhası
bu hekayədə - "Xocalıda qalan tar"da
açıq-açıqcasına xüsusi dəhşətlə
olaylar təsvir edilmədən, sadəcə tarın
duyğularını qələmə almaqla əsl həqiqəti
çatdırır yazıçı:
"Qorxu
dolu uşaq çığırtıları və
balasını itirən anaların fəryadları dəli
rüzgara qarışaraq səmaya yüksəlir, sonra
bütün səslər donur və qan içində yerə
düşür... Şəhərin üzərində
elə bir güllə yağmuru var ki,
çığırtılar, fəryadlar, Allaha uzanan əllər,
Haqqa yönələn dualar belə havadaykən vurulur..."
Bütün bunlar tarın eşitdikləridir. Yazıçının
böyük bir faciəni səslərlə təsvir etməsi
gerçək bir proza detalı, xarakter
ustalığıdır. Axı məhz səsi
ilə var olan bir musiqi aləti ayrı necə qavraya bilərdi
o hadisələri?! Bir də adını belə çəkmədiyi
düşmənin, varvarın, faşistin xarakteri bircə
priyomla o qədər dəqiq çatdırılıb ki... Boş evə girən bədnam qonşu məhz
tarı məhv edir, ondan çıxır hayfını.
44 günlük zəfər
savaşımızda gördüklərimiz, azad olunmuş
torpaqlarımızdakı darmadağın mənzərə, məhv
edilmiş mədəniyyət abidələri Xocalıda qalan
tarın dediklərinin nə qədər bütöv - tam
olmasını təsdiqləyir. Şükürlər
olsun ki, türk qardaşlarımızın böyük mənəvi
dayağı və əbədi birliyimizlə, ordumuzun
gücü və xalqın iradəsi ilə Qarabağımız azad edildi
və Mədəniyyətin beşiyi, paytaxtı olan yerlərimizin
zəfər dastanı indən sonra yazılmalıdır...
Türkiyənin dörd bir yanında millət vəkili Qənirə
xanım Paşayevayla birlikdə yayımladığı
"Qarabağ hekayələri" antologiyası ilə həqiqətlərimizi
yeni nəsillərə çatdıran
yazıçının bu dəfə də böyük bir zəfər,
azadlıq layihəsinin yönləndiricisi olacağına
heç bir şübhə yoxdur.
Elə bu məqamda yazmaq üçün lazım olan əsas
keyfiyyəti xüsusi qeyd etmək istərdim. Bəli, zəhmətkeşlik.
İllər boyu səfərlərimizdə, İmdat bəyin
rəhbərlik etdiyi, düzənlədiyi bütün
görüşlər, tədbirlər, layihələr, tərcümə
proseslərində müşahidə etdiyim odur ki, ədəbiyyata
gec gələn yazıçının ən böyük
uğuru sadəcə istedadı yox, həm də zəhmətdən
qorxmaması, məqsədinə doğru yolda sözün həqiqi
mənasında gecə-gündüz
çalışmasıdır. Gecənin
ortasında çox rahatlıqla Azərbaycan türkcəsindən
bir ifadəni seçib - bu nə deməkdi? - deyə sual verə bilər. Bu o deməkdi ki,
uzun gecə boyu işləyəcək, hansısa məqamda
işi düyünə düşübsə, istənilən
bir online olan dostundan cavab alıb yoluna davam edəcək...
Şair,
yazıçı, "525-ci qəzet"in baş redaktoru Rəşad
Məcid İmdat bəyin məhz bu cür insani keyfiyyətlərini
dəyərləndirərək yazır:
"İmdat
Avşarın ədəbi yaradıcılığı, hekayələri
onun istedadlı bir yazıçı olduğundan xəbər verir.
Onun Bakıda yayımlanan "Anamın
saatları" adlı hekayələr toplusu, böyük bir
maraqla qarşılandı. İmdat Avşarın bir
insan kimi də, bir dost kimi də münasibətinə, həssasiyyətinə
böyük qiymət verirəm. Zəhmətkeş
dostumun durmadan çalışması, gördüyü
işlərə şövqlə yanaşması öz bəhrəsini
verir. Onun bundan sonra da həm Türk Dünyası Ədəbiyyatından
edəcəyi tərcümələrlə,
həm də öz əsərləriylə ədəbiyyat
dünyamızda önəmli işlər görəcəyinə inanıram".
Məncə, İmdat bəyin həm yazıçı,
həm dostları ilə münasibətində dürüst və
etibarlı bir insan olaraq sevilməsinin, tərcüməçi
kimi uğurunun təməli eynidir. Yaşananların və
yazılanların; gündəlik həyatın və ədəbi
görüşlərin, tədbir təşkilinin və
hansısa bir konfransda qonaq qismində çıxış etməyin
- hamısının bir-birinə qarışması, birinin
digərinin ardı olmasıdır. Rəşad
müəllim dediyi kimi şövqlə, həvəslə,
ruhla icra edilməsidir. Elə buna görə də hekayələr
sanki gözümüzün önündə baş
verirmiş kimi oxunur... Yazıçı özü bunu müsahibələrindən
birində çox səmimi izah edir: "Modern və postmodern ədəbi
qurğular səmimiyyətsiz, qurama, bəsit gəlir mənə;
bu tip mətnlər içindəki qurama, plastik tiplər isə
ikrah hissi oyadır... Hələ gerçəkliyin
çıxdaş edildiyi postmodern qurğulardan heç
xoşlanmıram. Bu tip qurğular sadəcə mətni,
gerçəkliyi deyil, ədəbiyyatı da
yağmalıyır, deformasiyaya uğradır. Ona görə
də gerçəklikdən uzaqlaşmamağa
üstünlük verirəm...
..."Tövbə
edənlər" adlı hekayəmdə, qəhrəmanları
"alkoqol mübtəlası" olmaqdan xilas etmədiyim
üçün, oxucuya yaxşı insan modeli
sırımadığım, tövbə etmə
davranışını küçümsədiyim
yönündə tənqid olundum. Bu tənqidlərə
hörmətlə yanaşıram, amma mən o qəhrəmanlara
hekayənin sonunda dəstəmaz aldırıb namaz qıldırmaq, insanlara nəsihət
vermək üçün yazmadım. Bəziləri kimi nəşriyyat
sifarişiylə hekayə yaza bilmərəm, oxucuya
öyüd vermərəm... Əgər
gerçəkliyin üzünü riya pərdəsi örtərsə,
qələmim nəfəs almaz".
Gerçək
sənət resepti elə budur... Oxucunu tərbiyə
etmək, ona ağıl öyrətmək yox,
reallığı göstərmək və özünün
nəticə çıxarması üçün vəziyyət
yaratmaq. Misal üçün, "Yetim
Abdal" hekayəsində çörəyi toylardan
çıxan musiqiçinin aclığı, pulsuzluğu,
kimsəsizliyi təsvir olunur. Toylar sezonunda
ayaqları yer görməyən birinin indi soyuq aylarda zəngin
süfrələrdən, diqqət mərkəzindən kənarda
qalması hər cəhətdən üzücüdür.
İndi təsadüfən qız qaçırmış bir
gənc toy çalmaq, qarın doydurmaq, bir az
da mey içib dünyadan qopmaq fürsəti yaradıb.
Yazıçı Abdalın ovqatını, sevincini hər incəliyi
ilə çatdırır, amma birdən dava düşür,
toy pozulur və canını götürüb qaçan
zavallı sadəcə bir rakı şüşəsini
qazanır... İndi içki var, amma yemək
yoxdu. Və Yetim Abdal böyründə-başında
cücələri cikkildəşən toyuğu kəsmək
qərarı verir. Bax bu məqamda düşünürəm,
əgər Abdalın cücələrə yazığı
gəlib toyuğu kəsməsə, olacaq sentimentalizm, əgər
kəssə qəhrəmanın kövrək qəlbinə şübhəm yaranacaq...
Yazıçı realist nəsr ənənəsinə sadiq
olaraq, həmçinin, oxucunu güldürmək niyyəti ilə
Abdalın dilindən cücələrə müraciətlə
bu sözləri verir:
"Qüsura
baxmayın mən də yetim böyüdüm..."
Oxucuda
sual qalmalıdı, həm də yazıçı
inandırmalıdı onu... Daha öncə
dediyim güldürərək düşündürmək elə
budur. Eyni zamanda, müəllif bu qəribə,
gülməli insanları həm özü başa
düşür, həm də bizləri onları anlamağa
çağırır. Kitabdakı bəlkə
ən faciəvi, ən gülməli və
düşündürücü adam-qəhrəman "Bitməyən
roman"ın müəllifi Nurulla Abidir. Pencəyindən
davranışına kimi hər cəhətdən
ütülü, düppədüz bu adam
illərdir ki, roman yazır... Oturub işlədiyi kafedə,
min bir zəhmətə qatlaşaraq hər dəfə
üzünü köçürdüyü "əsərinə"
hər kəsin müdaxilə etdiyi, lağa qoyduğu, bir az
bezdiyi, daha çox da sadəcə məzələndiyi məkanda
hər şey film kimidir. Elə ilk cümlədən
aydındır ki, Nurulla Abi qrafomandı və əsərini
heç vaxt yazıb bitirə bilməyəcək... Onda bəs niyə yazır? Yazıçı
bunun üçün elə bir səbəb qoyub ki...
"Arvaddan
qaçmağa yer axtaran Nurulla Abi bələdiyyənin pulsuz
xətt kursları, ebru kursları, keçə ve palaz boyama
kurslarına getdi bir müddət... Bunlar, onun
içindəki sənət eşqini təmin etmədi
ki... daha sonra bələdiyyə
xoruna yazıldı. Orada da aradığı nəğməni
tapa bilməyəndə, bu dəfə də gedib bələdiyyənin
ney kursuna yazıldı..."
Hər kəsin
ələ saldığı, əslində, elə haqlı
olaraq doladığı bu adam bir
yarpağın ağacdan düşməsini illərdir
yazıb başa gətirə, sevgililərin
qovuşmasını təsvir edə bilmirsə, gülməkdən,
məzələnməkdən savayı yol da qalmır. Amma bircə bu - "arvaddan qaçmağa yer
axtarmaq" məqamı hər şeyi demirmi? Axı
Vaqif Səmədoğlu demiş - stadionda kiminsə
başına butulka atmayan, bir kimsəyə pislik etməyən,
sadəcə öz təkliyini, bəlkə də
lazımsızlığını necəsə ovudan adam, yazmaqla təsəlli tapan adam təkcə
gülməli deyil, həm də... Nə etməli
ki, sənət hər zaman, bütün vaxtlarda qaçmaq,
gizlənmək, daldalanmaq üçün ən təhlükəsiz
yerdir. Həm də ən qayğısız...
Elə mən də bu hekayələrin sayəsində
qayğısızlığın nə olduğunu bir daha
anladım; sadəcə özün olmaq, təbiətin bir
parçası kimi yaşaya bilmək! Ona görə daha
heç nə demirəm... Sizləri bu ziyansız insanlarla,
saf təbiət və ilahi duyğularla baş-başa
buraxıram...
PƏRVİN
525-ci qəzet.- 2021.- 17 fevral.-
S.18.19.