Qan
yaddaşımızın "Xocalı simfoniyası"
Dünyanın
ən dəhşətli faciələrindən olan Xocalı
qırğınını - "dərdimizin qan rəngini"
sözə çevirən çoxlu poetik əsərlər
yaranıb.
Xalq
şairi Zəlimxan Yaqubun "O qızın göz
yaşları", Ələkbər Salahzadənin
"Xocalı xəcilləri", Ədalət Əsgəroğlunun
"Dərdimizin qan rəngi" (hər üç şairin
ruhları şad olsun!), Ələmdar Quluzadənin "Şəhid
şəhər", Nurəngiz Günün (Allah qəni-qəni
rəhmət eləsin!) "Xocalı simfoniyası"
poemaları Xocalı faciəsini poeziyada əbədiləşdirən
əsərlərdir. Bu yazıda biz ancaq Nurəngiz
Günün "Xocalı simfoniyası" poemasından
söz açacağıq.
Nurəngiz
Günün poeziyası lap başlanğıcdan Vətən
havası, Azərbaycan sevgisi ilə nəfəs alıb. Onun
poetik rəsmlərində daha çox dərdlərimizin
tarixi əks olunub desək, yanılmarıq. O, həm
Böyük Vətən müharibəsinə, həm də
Qarabağ savaşına həsr etdiyi altı poemasında,
onlarla şeirində bu müharibələrin törətdiyi
maddi və mənəvi fəlakətləri, insanların
taleyindəki silinməz izlərini, anaların oğul
haraylarını, qurumayan göz yaşlarını qələmə
almışdır. Əgər bu şeirləri, poemalardakı
ayrı-ayrı hissələri bir yerə cəm etsək,
onların hamısına belə bir ad verərik: ANA
FƏRYADI.
Nurəngiz
Günün poetik üslubuna xas olan bir çox çalarlar -
emosional, təsirli lövhələr canlandırmaq, təşbihlər,
metaforalar düzümü yaratmaq, gerçəkliyi hisslər,
duyğular prizmasından keçirmək onun "Xocalı
simfoniyası" poemasında da aydın nəzərə
çarpır. Poema İlahiyə Xitabla başlayır:
İlahi!
Sən onlara rahatlıq ver...
İlahim!
Təskin et!..
Sən
onlara səmia nəğmələri göndər,
təsəlli
səp.
Poema
Xocalı şəhidlərinə həsr olunub. Orada həlak
olan günahsız körpələr vardı, amma onların
ruhları, səsləri oyaqdır:
Onların
sümük xatirəsində,
indi
yalnız
diri-diri
torpağa
əndərilmiş Böyük Hürkü,
şaşqın
qışqırıqlarının yaddaşı
yaşayır!
Hər
hansı bir publisist Xocalı faciəsinin törətdiyi dəhşətləri
faktlarla, sənədlərin dili ilə təqdim edə bilər
(bu sarıdan nigarançılığımız yoxdur),
tarixçilər bu faciəni, 1992-ci ilin fevral dəhşətlərini
ümumiləşdirən əsərlər qələmə
ala bilər, amma şairlərin silahı qəzəbli
Sözdür. Nurəngiz xanımın qəzəbinin
tuşlandığı hədəflər hamımıza məlumdur:
Hə,
Ruzgar,
hərdən
soruşuram Ondan
xəyalən:
"
- Xocam!.. Məğlubum!.. Necəsən?
Yoxsa
dağ çəkdi sinənə, tarixi dilənçi -
Bəd
qonşu? -
Dramatik
"Yazıq Erməni" ilə
Məşhur
Qırmızı Qospodin? -
O!
Qospodi!
Köhnə
Sovet humanisti? -
Moto-atıcı
daşıyan
Kütləvi
qırğın maşını? -
"Möhtəşəm"
bir Alay"!!!
"Xocalı
simfoniyası" bir ananın dünyaya xitabıdır.
N.Günün Məryəm Anaya xitabları da bəşəri
bir mənaya köklənib. Axı, xristianların müqəddəs
bildiyi, uca tutduğu bu qadın zülmün,
zorakılığın, vəhşiliyin mücəssiməsi
deyildi, paklığın, saflığın, ədalətin rəmzi
idi. Bəs indi niyə müsəlmanlar zorakılığa məruz
qalır?
Sizlərdə
beləmi zorakıdır Kəlisa -
Allahın
müqəddəs evləri?
Yəqin
elə onunçun
özünüz
öz əlinizlə mıxladınız
çahari-mıx
gözəlim İsanı!"
Poemada
təsirli səhnələr çoxdur. Amma ən təsirli,
şüura, ürəyə işləyən bir səhnə
var ki, N.Günün söz palitrasında o səhnə
heç vaxt öz boyasını, rəngini itrməyəcək.
O, faciədə həlak olan günahsız körpələrdən
söz açır:
Ah!
Boğulur cocuqlar,
Yorulur
torpağın altında
Cocuqlar!
Əlləri,
qolları yorulur...
Heç
bir şey anlamır Cocuqlar!
Cocuqlar
top-top oynamaq istəyir,
torpağın
altında.
O! Məryəm!
Ancaq
ki, ana məməsi istəyir
körpələr
torpağın altında!
Heç
bir şey anlamır İnqalar!..
İnqalar
ana döşü əvəzinə
İndicə
torpağı əməcəklər!
Dünya
eşitsin bizi, Üst Qatlar eşitsin bizi. Zorun,
zorakılığın, vəhşiliyin hələ də
meydan suladığı bir zamanda hər gün, hər il
Xocalı, Xirosima, Xatın, Buhenvald faciələrinə bənzər
qırğınlar baş verir. Xocalıda bir küknar
ağacı hələ də ağlayır,
"yonur-tökür saçlarını yoncalar" bir
balaca qız üçün. Təkcə Xocalıdamı?
Dünyamızın çox-çox ölkəsi Xocalıya
dönüb. "Bəşəri zalımlar" qandan
doymurlar. Torpağın altında indi də körpələrin
inqa səsləri eşidilir, torpağın üstündə
isə Analar əllərini göylərə açıb
imdad diləyir:
İlahi!
Kömək ol! O, təkdir! Anadır!
Tək
qalıb torpağın üstündə.
Biçarədir.
Eşitsin
onu Dünya üst qatda!
Onunla
bərabər hönkürsün
bu məşum
nağılı
insan
olan bəşər də!"
Nurəngiz
Günün "Xocalı simfoniyası" polifonik üslubda
yazılıb, poemada dərin qəzəb notları var, son dərəcə
nisgilli, qəmli notlar həmçinin. Gah yüksəkliyə,
səsin zilinə qalxan, gah da həzin, laylalı, kövrək
hissləri oyadan poetik simfoniya - biz bu poemanı belə qiymətləndiririk.
Vaqif YUSİFLİ. Filologiya
elmləri doktoru
525-ci qəzet.- 2021.-
26 fevral. S. 11.