Çağdaş Azərbaycan jurnalistikasına konseptual baxış

Media və hakimiyyət münasibətləri jurnalistikanın cəmiyyət həyatına ictimai baxış institutu kimi meydana gəldiyi ilk vaxtlardan tandem yaratmaq baxımından tərəflərin hər biri üçün müstəsna önəm kəsb edib.

Çağdaş jurnalistikanın tarixi-professional bazası olan mətbuatın tarixən normal fəaliyyəti onun xalqın maraqlarını necə ifadə etməsi ilə yanaşı, həm də hakimiyyətin yaratdığı qanuni əsasların məram və mahiyyətindən, yaratdığı imkandan asılı olub. Tanınmış jurnalist və media qurucusu, Azərbaycan Jurnalistlərinin Həmrəyliyi Komitəsi İctimai Birliyinin sədri Mədət Məmmədovun bu yaxınlarda çapdan çıxmış "Dövlət və dördüncü hakimiyyət" adlı kitabı dünya media tarixinin qeyd edilən aparıcı inkişaf yolunu müasir Azərbaycan gerçəkliyində dərindən və əhatəli surətdə izləməyə imkan verir.

Bəri başdan deyək ki, Mədət Məmmədov Azərbaycan milli jurnalistika məktəbinin ən istedadlı yetirmələrindən biri, uzun illər sənədli-bədii yaradıcılıq sahəsində yüksək peşəkarlıq qazanmış tanınmış qələm sahibidir. Üstəlik, onun dövlət müstəqilliyinin ilk onilliyində o vaxtkı Mətbuat və İnformasiya Nazirliyinin Kütləvi İnformasiya Vasitələri Baş İdarəsinə bacarıqla rəhbərlik etməsi soydaşımızın media sahəsində yetərli nəzəri-təcrübi hazırlığı ilə qovuşub yetkinlik amilinə çevrilib. Bütün bunlar müəllifin demokratik cəmiyyətdə media anlayışının mahiyyətini dərindən mənimsəməsinə zəmin olub və bu araşdırmanın konseptuallığını təmin edib.

Akademik Nizami Cəfərovun kitaba yazdığı geniş və sanballı ön sözdə mövzunun elmi-nəzəri və ictimai-siyasi səciyyəsinə, müəllifin çağdaş media prosesləri barədə söylədiyi mülahizələrin əsaslılığına və bu nəşrin milli jurnalistikamız üçün kəsb etdiyi dəyərə xüsusi diqqət yetirilib. Kitabın məsləhətçisi, BDU-nun jurnalistika fakültəsinin professoru Qulu Məhərrəmlinin, rəyçilərdən Milli Məclisin deputatı, Azərbaycan Mətbuat Şurası İdarə Heyətinin üzvü Cavanşir Feyziyevin və bu sətirlərin müəllifinin yaradıcı prosesə qoşularaq müəllifə söylədikləri qeyd və təkliflərin tam nəzərə alınmıası tədqiqatın mükəmməlliyinə əlavə çalarlar gətirib. Müəllifin kitabı təcrübəli media eksperti, Əməkdar jurnalist Tahir Rüstəmovun redaktəsinə verməsi isə onun fundamental nəşr tələbləri ilə cilalanmasına, struktur tərtibatına, dil-üslub və korrektura baxımından qüsursuz işıq üzü görməsinə xidmət edib.

"Dövlət və dördüncü hakimiyyət" kitabı ilə tanışlıq, ilkin olaraq, belə bir qənaət yaradır ki, Mədət Məmmədov kitabın adında ifadə olunmuş fundamental anlayışın Azərbaycan cəmiyyətində gerçəkləşməsi, dövlət və media münasibətlərinin sivil əsaslar üzərində qurulması prosesini əks etdirən sanballı və dəyərli bir nəşr ərsəyə gətirməyə yüksək səviyyədə nail olub. Akademik Nizami Cəfərov topluya yazdığı ön sözdə, haqlı olaraq, "Dövlət və dördüncü hakimiyyət" kitabını müstəqil Azərbaycan dövlətinin media quruculuğunun bələdçisi adlandırıb.

Akademik qeyd edib ki, belə bir fundamental mövzulu kitabın müəllifi olmaq səlahiyyətini təcrübəli media xadimi Mədət Məmmədov ictimai-siyasi həyatın "dövlət və dördüncü hakimiyyət" kimi ciddi və həssas sferasına dərindən bələdliyi, peşəkar və nüfuzlu jurnalist kimi çoxillik fəaliyyəti ilə qazanıb: "Mədət müəllim ölkədə demokratik cəmiyyət quruculuğunun ilk onilliyində dövlətin mükəmməl media siyasətinin gerçəkləşdirilməsində təcrübəli mütəxəssis və bacarıqlı rəhbər kadr olduğunu sübuta yetirmişdir". Bu dəyərli xatırlatmaya onu da əlavə edək ki, Azərbaycan dövləti Avropa Şurasına qəbul edilərkən ölkəmizdə media azadlığı ilə bağlı beynəlxalq tələbə əməl edilməsini əks etdirən və yeganə müzakirəsiz qəbul edilən rəsmi sənədi o zaman Mətbuat və İnformasiya Nazirliyində bu işə rəhbərlik etmiş Mədət Məmmədov hazırlamışdı.

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin media quruculuğu salnaməsi- AZADAZ.COM

Azərbaycan mediasının müstəqillik illərində keçdiyi ağrılı-acılı, ümidli-sevincli inkişaf dinamikasını konseptual yanaşma mövqeyindən tədqiq edən müəllif bu dəyərli nəşrin "Demokratik cəmiyyət və söz azadlığı" adlı birinci fəslində Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dövründə obyektiv ictimai rəy formalaşdırılmasında, cəmiyyətin ümummilli hədəflərə səfərbər edilməsində kütləvi informasiya vasitələrinin imkanlarından və gücündən maksimum bacarıqla istifadə edilməsini sonrakı azad media quruculuğu dövründə ənənəyə çevrilən qiymətli tarixi təcrübə kimi nəzərdən keçirib: "Heydər Əliyevin mətbuata daim diqqət və qayğısı nəticəsində bu sahə cəmiyyətin baş vermiş proseslərə baxışını əks etdirən güzgü rolunu oynadı. Milli jurnalistikamız hətta Sovet rejiminin məlum ideoloji buxovları və sərt senzurasının hökm sürməsinə baxmayaraq, özünün əsas missiyasını yerinə yetirərək maarifçi düşüncənin genişlənməsinə, xalqımızın milli-mədəni inkişafına öz töhfəsini verdi. Ən başlıcası isə müdrik şəxsiyyətin gələcəyə hesablanan KİV siyasəti Azərbaycan milli jurnalistika məktəbinin formalaşmasını, müasir medianın yeni mərhələyə daxil olmasını şərtləndirdi".

"Heydər Əliyev və Azərbaycanda demokratik medianın formalaşması" məqaləsində Mədət Məmmədov Azərbaycan mediasının son yarım əsrlik inkişaf yoluna Ulu öndərin məşhur "Demokratiyanın, siyasi plüralizmin və vətəndaş cəmiyyətinin əsas atributlarından hesab olunan söz və məlumat azadlığının başlıca daşıyıcıları kütləvi informasiya vasitələridir" tezisinin işığında nəzər salıb. Prezident Heydər Əliyevin müstəqil Azərbaycana rəhbərlik etdiyi 10 ildə söz azadlığının ardıcıl bərqərar olması üçün Ulu öndərin gerçəkləşdirdiyi davamlı tədbirlərin mahiyyətini və ümumi mənzərəsini Mədət Məmmədov bu məqalədə əhatəli tədqiqata cəlb etməyə nail olub.

Araşdırmada Prezident Heydər Əliyevin 1998-ci ildə imzaladığı "Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və məlumat azadlığının təmin edilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında" fərman ölkə mətbuatının inkişaf tarixində, haqlı olaraq, mühüm tarixi hadisə kimi qiymətləndirilib. Doğrudan da, məhz bu sənədlə Mətbuatda və digər Kütləvi İnformasiya Vasitələrində Dövlət Sirlərini Mühafizə edən Baş İdarə - milli jurnalistikamızı yarandığı gündən izləmiş kabus ləğv edildi, ölkəmizin azad mediasının inkişafında yeni mərhələ başlandı. Müəllif göstərir ki, bu fərmanın meydan açdığı yeni şəraitdə - 1999-cu ilin sonunda qəbul olunan "Kütləvi informasiya vasitələri haqqında" qanun isə milli jurnalistikamızda demokratik prinsiplərin daha da möhkəmləndirilməsinə xidmət etdi: "Bu sənəd Azərbaycanda mediasının inkişafına mane olan bir sıra bürokratik əngəllərin aradan qaldırılmasına yol açdı. Dövlət qeydiyyatı ləğv olundu və yeni KİV qurumlarının təsis olunması proseduru asanlaşdırıldı".

"Prezident İlham Əliyevin dövlət media siyasəti" məqaləsində isə Azərbaycan jurnalistikasının Ümummilli lider Heydər Əliyevin yaratdığı tarixi əsaslar üzərində daha üstün mərhələyə daxil olaraq, demokratik cəmiyyətin dördüncü hakimiyyəti statusunu davamlı gerçəkləşdirməsindən söz açan araşdırmaçı öz qənaətlərini belə təqdim edir: "Dövlətimizin başçısı İlham Əliyev Ulu öndər Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu ənənələri uğurla davam etdirməklə, KİV-in maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, jurnalist əməyinin qiymətləndirilməsi istiqamətində atdığı addımlarla ölkəmizdə azad sözün hamisi, himayədarı olduğunu təsdiqləyib".

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin media quruculuğu salnaməsi- AZADAZ.COM

Müəllif dövlətin media siyasətində bu alternativsiz siyasi xəttin modern davamçısı İlham Əliyevin milli jurnalistikamızın cəmiyyətin hərtərəfli tərəqqisi dövrünün tələblərinə uyğun inkişafına yönəlik məqsədyönlü tədbirlər silsiləsində hər bir addımın rolunu və önəmini dəqiq və aydın müəyyən etməyə çalışıb və belə bir nəticəyə gəlib ki, yeni şərait KİV üçün peşəkar mütəxəssislərin hazırlanması, yeni informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının və innovasiyaların tətbiqinin stimullaşdırılması, xüsusilə informasiya məkanının təhlükəsizliyinin təmin edilməsi zərurətini meydana gətirdi. Bütün bunlar isə Prezident İlham Əliyevin 2021-ci il yanvarın 12-də "Azərbaycan Respublikasında media sahəsində islahatların dərinləşdirilməsi haqqında" xüsusi fərman imzalaması ilə nəticələndi. Bu fərmana əsasən, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun bazasında "Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi" publik hüquqi şəxs yaradılması kitabda ölkədə medianın inkişafının dəstəklənməsi və bu sahədə həyata keçirilən institusional quruculuq prosesinin davam etdirilməsi siyasətinin tərkib hissəsi kimi dəyərləndirilib.

Toplunun "Media azadlığı və sosial məsuliyyət" adlandırılan II fəslində Mədət Məmmədov əvvəlki hissədə şərh etdiyi hadisə və proseslərlə bağlı söylədiyi müddəa və qənaətlərin Azərbaycan mediasının son 30 illik fəaliyyətində necə əksini tapmasına ayna tutub. Bu məqsədlə müəllifin ayrı-ayrı dövrlərdə KİV-ə verdiyi açıqlamalarında, müsahibə-söhbətlərində ifadə etdiyi mülahizələr milli jurnalistikamızın çağdaş durumuna nəzəri-konseptual baxışa sübutluluq və konkretlik gətirib.

Görkəmli azərbaycanşünas Nizami Cəfərovun da vurğuladığı kimi, topluda təqdirolunası bir məqam da ondan ibarətdir ki, Mədət Məmmədov elmi-nəzəri səciyyəli məqalələrində olduğu kimi, müxtəlif illərdə KİV-ə verdiyi açıqlama və müsahibələrində də Azərbaycan media quruculuğunun normativ-hüquqi bazasını təşkil edən rəsmi dövlət aktlarına və buna bərabər tutulan sənədlərə sıx-sıx istinad edib. Tədqiqatçı həmin materiallardan dövlətin media siyasəti konsepsiyasının özəyini təşkil edənləri həmkarlarının, jurnalistika tarixi və nəzəriyyəsi mütəxəssislərinin, eləcə də jurnalist tələbələrin istifadəsi üçün kitaba daxil edib.

Sonda qeyd etmək istəyirəm ki, ötən əsrin 80-ci illərində BDU jurnalistika fakültəsində ən sevimli tələbələrimdən olmuş Mədət Məmmədov istər müxtəlif nüfuzlu dövri nəşrlərdəki təşəbbüskar fəaliyyəti, istərsə də rəhbər media qurumlarında demokratik jurnalistikanın inkişafına göstərdiyi sanballı köməklə həmişə müəllimlərinin etimadını ən yüksək səviyyədə doğruldub. Onun 40 illik jurnalistik fəaliyyətinin yetkinlik bəhrəsi kimi jurnalistika ictimaiyyətinə təqdim etdiyi "Dövlət və dördüncü hakimiyyət" toplusu çağdaş Azərbaycan mediasının inkişaf yoluna konseptual baxış olmaqla bərabər, ölkəmizdə ali jurnalistika təhsilinin nəzəri-hüquqi mövzularının tədrisində də gərəkli dərs vəsaiti sayıla bilər.

Tədqiqatçı-jurnalist ampluasında Mədət Məmmədovun Azərbaycanda azad media quruculuğu barədə bu sanballı nəşrdə yer almış nəzəri və praktik mülahizələri, ilk növbədə, jurnalistlərə ünvanlansa da, eyni zamanda, jurnalistika ilə sıx bağlı digər mütəxəssislər və oxucular üçün də yeni mötəbər qaynaqdır.

Cahangir MƏMMƏDLİ

BDU Yeni media və kommunikasiya nəzəriyyələri kafedrasının müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor

525-ci qəzet.- 2021.- 8 iyun.- S.12.