"Qozbelin son
duası": təsirli, düşündürücü hekayə
Müzakirəmizin bu dəfəki
predmeti gənc nasir Bahəddin Salmanın "Qozbelin son
duası" hekayəsidir.
Bahəddin öz yazı tərzi və
mövzularına, olayların məkanı və qəhrəmanlarına
görə fərqlidir. Onun dünyası kədərlidir. Amma bu kədərli dünyanın işıqlı
qəhrəmanı da var - mərhəmət.
Gənc
yazıçının qəribə, sirli, bir az
da qotik dünyasında baş verən olaylardan biri - Qozbelin həyatı
və ölümü bağlı hekayə haqda müzakirəni
sizə təqdim edirik.
Layihənin
ideya müəllifi və moderatoru Əsəd Cahangir
Müşfiq
Şükürlü: Mənə elə gəlir, Bahəddin
Salman bu hekayəsi ilə yazı üslubunu
formalaşdırır. Klassik əsərlərdə
gördüyümüz təfərrüatlı təsvirlər
diqqət çəkir. Yalnız iki məqamı
vurğulamaq lazımdır. Bahəddində
təsvirlər süni alınmır. Bunu
bir hekayəçi necə etməlidirsə, o cür edir -
hekayənin ayrılmaz hissəsi kimi. İkinci
məqam odur ki, yazıçı psixoloji dərinliyə enməyə
çalışır. Mən bu psixoloji dərinliyi
hansısa obrazın sırf daxili aləminin
açılması yox, hekayənin bədii aurası və
yazıçının bədii təfəkküründə
gördüm. Hekayə sirli məcraya
meyillidir. Sanki nəsə fantastik, ya da
qaranlıq hadisələr baş verəcək. Amma yazıçı son ana qədər realizmə
sadiq qalır.
Almaz Bəyazid:
Çox bəyəndim. Müəllifin
özünü gördüm. Hadisələrin
içində gördüm özümü. Dili çox gözəldir, hekayə isə mənalı.
Qozbel obrazı insan psixologiyasını, Allaha
sığınmış bəndənin həyat tərzini
bizə çatdırır. Mövzudan kənar olsa da,
Qozbelin ölüm səhnəsini oxuduqca bir həyəcan
keçirdim, həmin an qızım zəng etdi ki, ana, indicə
gənc qohumumuz rəhmətə getdi və 10 yaşlı
oğlu yetim qaldı...
Sara
İbrahim: Əsəd müəllim, Bahəddin Salmanı sayənizdə
tanıdım. Belə istedadlı yazıçıları
bizimlə tanış elədiyinizə
görə Sizə təşəkkür edirəm. Bu hekayəni ən yaxşı hekayələr
siyahınızda gördükdən sonra, tapıb oxumuşdum
və oxumağa başladığım andan da hiss etmişdim
ki, hər gün oxuduğum hekayələrdən fərqlidir.
Qozbelin Allahla danışması, duaları təsirlidir.
Boynuna qoyduğu yükə baxmayaraq, o, öz Rəbbinə
ölənə qədər sadiq qalır. Hekayə sirli, sonunu maraqla gözlədiyim film kimi gəldi
mənə. Yazarın başqa hekayələrini
də oxudum. Məncə, bu hekayə Bahəddin
Salmanın ən möhtəşəm hekayəsidir.
Sənan
İsmayılov: Mənə görə, hekayədə
detallı təsvir var. Hekayə məni yormadı,
asanlıqla sona qədər oxudum. Süjetin
özünə gəldikdə isə burda qeyri-adi dinamika
görmədim. Bununla belə, təsvirin
özü hekayəni mənim üçün maraqlı elədi.
Bir məqam sual doğurur: hüquqşünaslıqla məşğul
olan şəxs təsvir edilən şəraitdə ev kirayə edərdimi?
Almaz Bəyazid:
Bir vəkil qohumum var, arvadı musiqi məktəbində xadimə
işləyirdi. Amma hardasa Sənan bəy haqlıdır.
Bu məqam mənim də diqqətimi cəlb
etdi. Bir məsələ də var ki,
müəllif sırf insan psixologiyasını qabartmaq naminə
bu gedişdən istifadə edib və hüquqşünas da
maraqlı bir obrazdır.
Əsəd
Cahangir: Maraqlı sualdır. Olsun ki,
kasıbdır, başqa yol tapmayb. Həm də,
axı, karyerasının əvvəlidir, hələ
varlanmayıb.
Ramil Məmmədov:
Çox gözəl hekayədir. Mən bu hekayəni bir
neçə il əvvəl oxumuşdum. Bir daha təkrar oxudum və yenə zövq aldım.
Bahəddinin ən xoşladığım hekayələrindən
biri də "Onun Tanrısı buradaymış" hekayəsidir.
Müzakirəyə qoyulan bu hekayədə isə
ən xoşuma gələn tərəf mətndə qəribə
bir sehrin olmasıdır.
Murad
Rafiqoğlu: Belə maraqlı müzakirəyə anidən
rast gəldiyim üçün sevindim. Növbəti
müzakirələrdə də iştirak etmək istərdim.
Hekayə birnəfəsə, rahatlıqla oxunur.
Onun dili, hadisələrin müəllif tərəfindən
ardıcıllıqla ələ alınması, psixoloji
çalarlar, obrazların davranışları və bir
çox nüanslar hamısı tam dəqiqliklə,
yerli-yerində təsvir olunub və maraqlıdır. Mətnin qəribə aurası var. Bəzən
qorxuya, bəzən səksəkəyə qapıldım.
Nə yalan deyim, elə bil, Avropa ədəbiyyatından
hekayə oxudum. Hekayənin sonluğu məni
çox kədərləndirdi. Ən
dolaşıq psixoloji momentlərdə müəllifin öz
fikirlərində azacağını düşünürsən,
amma düşündüyün kimi olmur. Əhsən!
Bahəddin gözəl yazır.
Həcər
Paşayeva: İlk qələm təcrübəsinə yox,
oturuşmuş, təcrübəli qələmin "məhsul"una
bənzəyir. Qozbeləcən detalların təsviri
rahat, oxunaqlı, maraqlıdır. Tam fərqli
yaşı, mövqeyi, dünyagörüşü olan
insanları bir otağa yığmaqla müəllif gənc qəhrəmana
kəskin və unudulmaz həyat dərsi keçir. Qozbel hər gecə Tanrıya hesabat verir. Ürəkdən şükranlıqlarını
bildirir. Vəkil olmaq istəyən gənc
mühakimə olunanları müdafiə etməlidir. O,
özü üçün nəticə
çıxarmalıdır - bu qədər incidilmiş,
çətin yaşayan şikəst biri Tanrıya bu qədər
sadiqdirsə, o da ədalətə bir o qədər sadiq
qalmalıdır. O, Qozbel haqda düşünməyə, onun
həyatını yaxşılaşdırmaq
üçün iş tapmağa çalışır.
Qozbelin
ölümü maraqlı bir detalı açır - onun
adını heç kim bilmir. Son mənzilə gedən birinin adının ilk dəfə
öyrənilməsi də həyatın acı həqiqətini
əks etdirir. Sənə yazılan tale
adını ucaltmırsa, heç o ad sənə gərək
olmur. "Qozbel" - vəssalam! Qozbelin
ölümündən sonra vəkil evi tərk edir. Tanrı ona demək istədiyini demişdi artıq.
Murad
Süleyman: Tanrı özünə yaxın bir adamı niyə
bu qədər cəzalandırsın ki? Qozbel, Tüfeyli, Xəstə,
Günsüz və Güzaransız, Sonlu və ya Sonsuz... Hamısı bu bədbəxt obrazda var. Bəs bunun məlun
olması nədən, bəs duaları hara getdi?
Almaz Bəyazid:
Əsrlərdir Yaradanla bəndələri arasında bu sual
dolaşır. Allahım, niyə belə etdin?
Bu sualın cavabı hələ ki, fərziyyədir.
Bunun sirri açılmayıb. Müəllifi də elə bu
düşündürür.
Murad
Süleyman: Hekayə məni bir oxucu kimi "ox ucu"na gətirdi? Gətirdi. Amma bu oxun ucu kəskin, iti olmadı. Batıb qaldı, hiss də yaratdı. Yaradana,
Tanrıya, Allaha dua edən bəndənin dünyaya bu cür
gəlişi, həyatı və sonu, məncə, iman
yaratmır. Sonda Ruxbər kişinin dualarının qəbul
olub yeni işə başlaması və buna vəsilə olan
gəncin obrazının yaranmasının daha yaxşı bir
xətt ola biləcəyini
düşünürəm. Əlinə, əməyinə,
ürəyinə sağlıq. Müəllifdən
yeni-yeni əsərlər gözləyirik.
Sənan
İsmayılov: Hekayə mənə müəllifin zəhmətkeş
insan olduğunu dedi. Bu cəhət bir
çoxlarında çatışmır. Son zaman deyirlər ki, yazanların sayı
çoxdur. Lap elə olsun. Yoxsa ki hansı bucağa girirsən, orada ancaq puldan
danışırlar - adamın ürəyi darıxır.
Digər tərəfdən, cəmiyyətimizdə
ünsiyyət problemi, özünüifadə problemi var - istər
şifahi, istərsə də yazılı. Bir sayta elektron məktub göndərirsən, cavab
almırsan. Alanda isə yekəxana, təkəbbür
dolu bir cavab. Yazılar və mətnləri
yazanlar həyatı daha mənalı edir.
P.S. Əsəd bəy, sizə böyük təşəkkür
düşür. İdeyanıza görə. Həmişə
cavan qalasınız!
Nazilə Gültac: Hekayə təsirli, düşündürücü məqamlarla doludur. Kirayənişin ev bu həyatın astar üzündə yaşayanların son sığınacağıdır. Ömrünün sonunu yaşayan qozbel qoca, dəliliyin dadını çıxaran dəli qadın və bu obrazların iç dünyasını seyr edən vəkil. Laqeydliyi, hər gün rastlaşdığımız sadə, xəstə, kasıb insanların ağrısını vermək istəyib yazıçı. Əslində, qozbelin belindəki yük bəşəriyyətin, cəmiyyətin daşıdığı yükdür. Öz halal zəhmətilə bir parça çörək uğrunda mübarizə aparan, amma Allaha qarşı naşükür olmayan Qozbelin son duası məni mütəəsdir etdi. Onun Allaha inamı son duasında itmişdi. Bu, onun tükəndiyinə işarəydi. Yorulmuş bədənindən ruhu uzaqlaşırdı. Və vəkilin qəlbindəki humanizmi, alicənablığı tərpətmişdi Qozbel. Müəllif bununla demək istəyir ki, ətrafınızdakı insanlara laqeyd olmayın. Vəkil təsadüfən düşməyib o adamların arasına. Allah gələcək mövqeyində imkansızların, kasıbların haqqını müdafiə etsin deyə onu o evə aparıb çıxarıb. Uğurlu hekayədir.
Varis Yolçuyev: Bahəddin Salmanın proza obyekti fərqli və özünəməxsusdur, təhkiyəsi kifayət qədər yetkindir, obrazlar qalereyasında həyatın dibindəkilər toplaşıblar. Bu cür obrazları biz Hollivud filmlərində "truşoba"larda yaşayanların, Qorkinin "Həyatın dibində" romanının qəhrəmanlarının timsalında görmüşük.
Əsəd bəyin təqdim etdiyi hekayədə baş qəhrəman Qozbel qocadır. Zibil qablarından yığdığı dəmir bankaları təhvil verib, qarşılığında aldığı pulla sürünən bu şəxsin faciəli taleyini Tanrıya xitabən müraciətində yazar elə gözəl aydınladıb ki, hekayənin bütün qayəsi açılıb. Bu, əslində, adi məişət əhvalatı şinelindən çıxmış, sosial konturlarla yüklənmiş bir nəqletmədir. Yazar da mövzunun öhdəsindən layiqincə gəlib. Təbii ki, xırda qüsurları da var. Amma bunlar hekayənin gücünə əsla xələl gətirmir. Gənc yazarı təbrik edir, əminliklə söyləyirəm ki, nəsrimizə yeni ad gəlməkdədir.
Fərid Hüseyn: Bahəddin hər hekayəsində "olduğu yeri" sözün yaxşı mənasında tərk edir. "Qozbelin son duası" nə qədər həcmli hekayə olsa da, hekayənin dili çaparaqdır. Təhkiyəçi hadisələrə lakonik dəyərləndirmələr verir. Bundandır ki, hekayədə yersiz təfsilatlar yoxdur. Əsas odur ki, müəllif hekayədə atmosfer yarada bilib, obrazlar canlıdır, birinci şəxsin təhkiyəsi bezdiricilik yaratmır və süjet inandırıcıdır. Məncə, hekayənin əsas ideyası ölümün aydınlaşdırıcı funksiyasıdır. Ölüm həm qarşımızdakı insanların kimliyi, həm də onlara münasibətdə bizim kimliyimizi müəyyənləşdirir. Bu baxımdan, hekayənin fəlsəfi yükü, ötürdüyü bədii informasiya qiymətlidir. Uğurlar diləyirəm.
Etibar Yaqubov: Əsəd müəllimin təqdim etdiyi kimi, gənc yazarın ilk mətbu hekayəsi kimi yanaşsaq, çox uğurlu bir hekayədir. Təbii ki, çatışmayan cəhətləri də var. Amma bu hekayə ədəbiyyata yeni bir nəfəs, istedadlı yazarın gəldiyini xəbər verir. Təbriklər və uğurlar!
Materialı çapa Nihat Pir hazırladı
525-ci qəzet.- 2021.- 12 iyun.- S.20.