Sonsuz ehtiramla anılan böyük bəstəkar

ƏBƏDİYAŞAR ƏSƏRLƏR MÜƏLLİFİ CAHANGİR CAHANGİROVUN 100 İLLİYİNƏ HƏSR OLUNMUŞ ELMİ KONFRANS KEÇİRİLİB

İyunun 18-də Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqında Xalq artisti, görkəmli bəstəkar Cahangir Cahangirovun anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə elmi konfrans təşkil edilmişdi.

ABİ sədri Firəngiz Əlizadə tədbiri giriş sözü ilə açaraq qeyd etdi ki, əslində, konfrans iki əlamətdar hadisəyə həsr olunub. "Bu günlərdə xalqımız özünün ən gözəl bayramlarından birini - Milli Qurtuluş Gününü qeyd edib. Bu bayramın bu il qardaş ölkə Türkiyənin Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın iştirakı ilə qədim şəhərimiz, Qarabağın ürəyi sayılan Şuşa şəhərində qeyd olunması xüsusi önəm daşıyır. İyunun 20-də isə görkəmli bəstəkar Cahangir Cahangirovun anadan olmasından 100 il ötür. Bəstəkarın xor və instrumental musiqisi, operaları, mahnıları, xüsusilə "Füzuli kantatası" Cahangir Cahangirova böyük şöhrət gətirib".

Hörmətli sədrimiz giriş nitqini yekunlaşdırıb ardınca məni tribunaya dəvət etdi. Mən də öz növbəmdə gənc bəstəkar qazi Vüqar Məmmədzadə barədə məlumat verdim. Fikrimi tamamladıqdan sonra çıxış növbəsini "Qafqaz Media" İctimai Birliyinin sədr müavini Sahilə Abdullayevaya ötürdüm. O, gənc qazini təşkilat adından "Heydər Zirvəsi" adlı medalla təltif etdi.

Daha sonra tədbir Cahangir Cahangirov yaradıcılığına həsr olunan elmi məruzələrlə davam etdirildi. Proqramda sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktorları Səadət Təhmirazqızı, Ülkər Talıbzadə, Leyla Quliyeva, Həbibə Məmmədova ilə bərabər, mənim də məruzəm dinlənildi.

Dəyərli musiqi xadimi Cahangir Cahangirovun həyat və yaradıcılığı barədə nə qədər tədqiqatlar aparılsa da, bütün bunlar onun irsi ilə müqayisədə yenə də çox azdır. O, özünü haqlı olaraq xoşbəxt insan sanırdı. Bəli, xoşbəxt hiss etməyinin yetərincə bəlli səbəbləri vardı. Çünki tale onu dahi Üzeyir Hacıbəyli kimi cığıraçan insan və əsl müəllimlə mükafatlandırmışdı. Bu mükafat tanrının Cahangir Cahangirova lütfü idi. O isə bu lütfün fərqində olub böyük həvəslə yazıb-yaradırdı. Dahi bəstəkarın rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən bir çox musiqi kollektivlərində çalışmaq şərəfinə nail olmuşdu.

Professor, Əməkdar incəsənət xadimi Cahangir Cahangirovun eyni zamanda, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Cövdət Hacıyev, Soltan Hacıbəyov kimi görkəmli bəstəkarlarla xoş münasibəti, sənət barədə müzakirələri onun həyatında önəmli yer tutub və yaradıcılığına müsbət təsir göstərib.

Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylidən sonra Cahangir Cahangirov da xor musiqisinin inkişafı naminə önəmli işlər görüb. Xor sahəsindəki böyük xidmətlərini onun yaradıcılıq zirvəsi adlandıra bilərik. O, öncə xalq mahnılarını xor üçün işləməyə başlayıb, daha sonra özü bu janrda müstəqil əsərlər ərsəyə gətirib. Misal kimi "Dostluq nəğməsi" süitası, vokal simfonik əsərlərindəki xor nümunələrini nəzərə çatdırmaq olar. Bəstəkarın qəzəl və muğamın sintezində xor üçün yazdığı bir çox əsərləri vardır. Onun zəngin yaradıcılığında fərqli mövzularda xor və mahnı janrına çox rast gəlirik. Həmçinin, bu məqamda "Azad" operasını da qeyd edə bilərik. Burada bəstəkar "Çahargah" xor muğamını yaratmışdır. Bəstəkar hətta opera və simfonik musiqi janrında da xora meyl göstərib.

Görkəmli bəstəkar Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında fəaliyyət göstərən mahnı və rəqs ansamblının xor qrupuna və sazçı qızlar ansamblına rəhbərlik edib. Azərbaycan Radio və Televiziyasında xor kollektivinin bədii rəhbəri olub. Bəstəkar öz pedaqoji fəaliyyətini də bu istiqamətə yönəldərək Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında xor dirijorluğu kafedrasının rəhbəri kimi, xor dirijorluğu üzrə milli kadrların yetişməsində mühüm xidmətlər göstərib. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən xor-dirijorların, demək olar, böyük əksəriyyəti onun tələbələridir.

C.Cahangirovun yaradıcılığından söz açarkən dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin 800 illik yubileyi münasibətilə bəstələdiyi "Gül camalın" və xor üçün iki vokal əsərinin, "Arazın o tayında" adlı vokal simfonik əsərinin, klassik şairlərin şeirlərinə bəstələdiyi "Nazənin", "Xəzər", "Vətən qızları", "Bahar mahnısı", "Məhsul mahnısı", "Bahar olsun" , "Zəriflik", "Necə əl çəkim", "Zərif gülüşlüm", "Dan ulduzu, bir də mən", "Ana yurdum", "Bakım", "Ana" və digər sənət incilərinin adlarını böyük məmnunluqla qeyd edə bilərik. Onun böyük satirik şair Mirzə Ələkbər Sabirlə bağlı oratoriyası da sədalı xor fakturasına malikdir. Əsərdə həmçinin, muğamdan və improvizasiyalı xalq mahnı çalarlarından geniş istifadə edilib. C.Cahangirovun yaradıcılığında satirik və uşaq mahnı nümunələrinə, eyni zamanda, vals janrına da rast gəlmək olur. Ümumiyyətlə, onun yaradıcılığı çoxşaxəlidir. İstər vətənpərvərlik, istər sevgi mövzusunda bəstəkarlıq məharətini ən yüksək səviyyədə nümayiş etdirə bilib. Hətta elə janrlar var ki, Azərbaycanda təməlini məhz Cahangir Cahangirov qoyub.

Milli musiqimizin zənginliyindən bacarıqla istifadə edən istedadlı bəstəkar C.Cahangirovun "Füzuli kantatası" olduqca dərin fəlsəfi əsərdir. Məhz elə bu səbəbdən həmin əsər müəllifinə çox böyük uğur gətirib. Məlumdur ki, Azərbaycan musiqi tarixində kantata janrının təməli Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən qoyulub. Həmin kantata qədim Şərqin filosof-şairi Firdovsinin 1000 illiyinə həsr olunub. Daha sonra digər bəstəkarlarımız da kantata janrına müraciət edib. Lakin C.Cahangirovun "Füzuli kantatası" məzmununa, muğamın improvizasiyalı motivlərinə görə digər əsərlərdən çox fərqlənir. Bəstəkarın özü klassik poeziyanı, qəzəl janrını mükəmməl bilib. Çox güman, elə bu səbəbdən hər kəlməyə həssas yanaşdığı üçün onun kantatası belə müvəffəqiyyətli alınıb. Əsərin ilk ifaçısı unudulmaz sənətkarımız Xalq artisti Şövkət Ələkbərova olub. İllərdir, "Füzuli kantatası" müxtəlif sənətkarlarımızın ifasında dinləyici qəlbini riqqətə gətirir, təsirləndirir, düşündürür, yatmış duyğuları oyadır. İstedadlı bəstəkar C.Cahangirov dahi şair və mütəfəkkir Füzulinin daxili dünyasını, mənəvi aləmini dərindən hiss edərək onun fəlsəfi düşüncələrini musiqi dili ilə əks etdirməyi bacarıb. "Füzuli kantatası"nda şairin üç qəzəlindən istifadə edilib. Bu misralara nəzər yetirək:

Məni candan usandırdı, cəfadan yar usanmazmı?

Fələklər yandı ahimdən, muradım şəmi yanmazmı?

Başlanğıcdan sona qədər sözlə musiqinin mükəmməl vəhdətinin şahidi oluruq. Bu uyğunluq ana xətt kimi əsər boyunca davam edir. Əsərdə kantata janrının əsas xüsusiyyətləri, qəzəlin lirik məzmunu, muğamın lirikası bütünlükdə ahəngdarlıq təşkil edir. Canından usanan şairin ürək yanğısını, həsrətini, fəryadını yalnız bu cür ecazkar musiqi ilə çatdırmaq olardı. Şair təxminən demək istəyir ki, ulduzlar yanıb-sönsə də, fəqət mənim istəyimin şəmi yanmır. Aydındır ki, bu misrada günəşi nəzərdə tutur. Günəş işıqlı sabahdır, ümiddir, oyanışdır, yenilənən gündür. O isə kamını doğan günəşdə axtarır. Yaxud digər misralara baxaq:

Qəmim pünhan tutardım mən, dedilər yarə qıl rövşən,

Desəm, ol bivəfa bilməm, inanarmı, inanmazmı?

Bu hissədə qarşılıqsız eşqin çarəsizliyini yaşayan şair suallarına cavab axtarır. Sevdiyi kəsə sevgisini isbat etmək naminə savaşır, mücadilə göstərir. Musiqinin təsir gücü sayəsində ağrı-acılı fəryad hissləri dinləyicilərə rəngarəng üsullarla ötürülür.

Qəzəlin digər beytinə diqqət edək:

Füzuli rindü şeydadır, həmişə xəlqə rüsvadır,

Sorun kim, bu nə sevdadır, bu sevdadan usanmazmı?

Şair özü də tutulduğu sevginin böyüklüyünə heyrətlə yanaşır. Bu sevdanın çətinliyindən, ağırlığından yorulmamağın sirrini, səbəbini soruşur.

Belə nəticəyə gələ bilərik ki, "Füzuli kantatası" Cahangir Cahangirov yaradıcılığının şah əsəri sayılmaqla yanaşı, həm də onu ölməzliyə aparan dahiyanə sənət nümunəsidir.

Təbii ki, görkəmli musiqi xadiminin yaradıcılıq inciləri haqda saatlarla danışmaq olar. İndiki Bakı Musiqi Akademiyasında uzun illər pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan C.Cahangirovun musiqi mədəniyyətimizin inkişafında yetərincə əməyi var. Sağlığında orden və medallarla təltif edilib, hələ tələbə ikən dövlət mükafatı laureatı olub. Xatirəsi əbədi yaşayan sənətkarın həyat və yaradıcılığını, nəinki 100 illik yubileyi münasibətilə, daima ehtiramla anmaq mənəvi borcumuzdur. Mən də öz növbəmdə, Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin gənc nümayəndəsi kimi, görkəmli sənətkarımız, əbədiyaşar əsərlər müəllifi olan bəstəkar barədə söz haqqı şərəfinə nail olduğum üçün Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri Firəngiz xanım Əlizadəyə dərin minnətdarlığımı ifadə edirəm.

Aysel KƏRİM

Prezident təqaüdçüsü, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü

525-ci qəzet.- 2021.- 22 iyun.- S.12.